Admiraal Michiel de Ruyter werd door de Staten-Generaal in Den Haag als een held ontvangen en z’n buit, de spiegel van de HMS Royal Charles, door alle leden (staatsgezinden en Orangisten) bewonderd. Even was er sprake van een zekere eensgezindheid in de schoot van het hoge gezelschap, maar de rust was van korte duur, want de Orangisten waren het niet eens met de machtspositie van raadspensionaris Johann de Witt en z’n twee jaar oudere broer Cornelis de Witt, gevolmachtigde van de Staten-generaal tijdens de Tocht naar Chatham en eerste adviseur van zijn broer. De Orangisten wilden Willem III tot Stadhouder laten benoemen omdat een man met zijn prestige (via z’n moeder was hij verwant met de Engelse Stuarts) een sterkere troef was tussen de Engelse koning Charles II (zijn oom) en de Frans koning Louis XIV (de katholieke vijand). Vijf jaar na de Chatham-overwinning werd de positie van Johann de Witt onhoudbaar toen zijn diplomatieke onderhandelingen met Louis XIV mislukten, en Fransen en Engelsen (én de bisschoppen van Münster en Keulen) zich opmaakten om de Republiek van de kaart te vegen. De Orangisten grepen de kans om hun plannen uit te voeren. Cornelis De Witt werd beschuldigd van muiterij en later vrijgesproken. Een opgejutte meute lynchte de beide De Witts toen Johan z’n broer ging afhalen aan de gevangenis waar hij was verhoord en gefolterd.
Voor Michiel de Ruyter was de affaire een stressvolle ervaring. Hij werd vereenzelvigd met de staatsgezinden en was door Johan de Witt destijds tot admiraal benoemd tegen de zin van z’n politieke tegenstanders die Cornelis Tromp – de zoon van die andere zeeheld, Maarten Tromp - prefereerden. Stadhouder Willem III besefte evenwel dat Michiel de Ruyter de betere strateeg was en de zeebonk realiseerde zich op zijn beurt dat zijn leven (en dat van zijn vrouw en vier dochters) aan een zijden draadje hing indien hij zich definitief aansloot bij de (verzwakte) oppositie. Hij koos eieren voor z’n geld, maar de entourage van Willem III bleef stoken en uiteindelijk werd De Ruyter naar de Middellandse Zee gestuurd om er de Spanjaarden te steunen tegen de Fransen, een opdracht waarvan hij besefte dat ze bedoeld was als een definitieve verwijdering uit de republiek…
Michiel de Ruyter was niet in de wieg gelegd om één van de belangrijkste admiraals van de Republikeins marine te worden en dat straalt Frank Lammers (Rundskop, 2011; Zwartboek, 2006) ook voortdurend uit, wat niet in strijd is met het uitstekend strategisch doorzicht van zijn personage, getuige de vele zeeslagen die de zeebonk tot een goed einde wist te brengen. Hij was wellicht een uitstekend handelaar in kruiden en specerijen geweest, en zo portretteert regisseur Roel Reiné hem ook. Van zijn vrouw Anne is bekend dat ze een sterke vrouw was en dat weet Sanna Langelaar (Goede Tijden, Slechte Tijden, 2013) zeer precies uit te drukken. Johan De Witt (Barry Atsma, De Storm, 2009) en Cornelis de Witt (Roeland Fernhout, Meiden Van De Wit, 2013) blijven ondanks de ruime screentijd redelijk vage figuren, waardoor hun wrede lot als een verrassing komt voor wie niet op de hoogte is van de historische feiten. De lynchpartij op het einde van de film is gruwelijk en goor, maar ze is precies zoals ze destijds door een getuige werd opgetekend (inclusief de afgesneden penis van Cornelis de Witt, die volgens de getuige door een andere omstaander werd opgegeten!)
De film speelt zich af tussen 1665 (het jaar van De Ruyters benoeming als admiraal) en 1676 (het jaar van zijn dood). We zien hem evenwel nauwelijks ouder worden en dat geldt nog veel meer voor zijn vrouw, zijn stiefkinderen en z’n jongste dochter Anna, die helemaal niet verouderen in die tijdspanne. Veel belangrijker is evenwel het feit dat Michiel de Ruyter in 1665 al 58 jaar oud was en 69 toen hij overleed en je je moeilijk voor kan stellen dat hij op die leeftijd nog minderjarige dochters had! In werkelijkheid was Anna in 1655 geboren en was ze dus bij De Ruyters dood geen meisje van een jaar of 10, maar een jonge vrouw van 21. Het zijn vrijheden die een regisseur zich permitteert om z’n film voor een ruim publiek aantrekkelijk(er) te maken of om het dramatisch effect te verhogen, zoals in de scène waarin de Ruyter overlijdt: in werkelijkheid stierf hij niet nadat een Franse kanonskogel hem omverblies, maar als gevolg van gangreen aan z’n geamputeerde been. Maar als film een getrouwe weergave behoort te zijn van de werkelijkheid of van het literaire werk waarop het is gebaseerd, dan kunnen we beter het boek, de biografie of de historische tekst lezen.
Maar Roel Reiné gaat niet helemaal vrijuit, want niet alleen is Egbert Jan Weeber (Sint, 2010) totaal fout gecast als Willem III van Oranje (of ligt het aan de verwijfde vermomming en de overdreven excentrieke trekjes?), dat hij een homo was is voor zover bekend een loze insinuatie, ook al interesseerde de jonge man zich meer voor tuinarchitectuur en ballet dan voor boekenwijsheid en politiek.
Dé blikvanger van Michiel De Ruyter is uiteindelijk de reconstructie van de zeeslagen en die waren in werkelijkheid vele malen minder spectaculair dan wat we ons herinneren uit films over kapers en andere piraten. Oorlogsvoering ter zee was geen avontuurlijke aangelegenheid in de 17de eeuw, maar een zeer professionele tactische affaire waarbij gepoogd werd om de eigen schade tot een minimum te beperken en de averij aan vijandelijke schepen te maximaliseren. De aanpak verschilde weinig van wat een landleger zich kon permitteren en was al helemaal niet te vergelijken met de spectaculaire luchtgevechten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Misschien had Roel Reiné zich op dat vlak wat meer vrijheid kunnen permitteren, maar precies hier houdt hij zich aan wat de verslagen van ooggetuigen uit de tijd vertellen. Dat betekent dat de panoramische opnamen van de vlootbewegingen nauwelijks indrukwekkend zijn, maar dat wordt handig opgevangen in de actiescènes en de man-tot-mangevechten, waardoor een realistische indruk ontstaat over hoe het eraan toeging als de kanonskogels insloegen (de houtsplinters vliegen naar alle kanten), een vijandig schip werd geënterd en de bemanning uitgemoord.
Roel Reiné begon z’n carrière al regisseur van voornamelijk Nederlandse series en in 2005 verkaste hij naar Hollywood waar hij tot nog toe zo’n 16 actiefilms draaide voor de grote mediahuizen. Afgaande op de waarderingscijfers op IMDB is er evenwel geen sprake van een overweldigend succes, want de meeste van die producties komen niet verder dan een score van 5/10. Maar ervaring heeft Reiné in Amerika wel opgedaan en dat bewijst hij in Michiel De Ruyter, z’n meest geslaagde project uit de voorbije 25 jaar.
Het verhaal over Michiel de Ruyter kan je niet los zien van de politieke context van die tijd en dat betekent dat het geen gemakkelijke film is voor wie niet of nauwelijks vertrouwd is met de Nederlandse politieke situatie in de tweede helft van de 17de eeuw. Je kan nu eenmaal van een regisseur niet verlangen dat hij een politieke les inlast voor z’n ev. internationale publiek. Los daarvan is Michiel de Ruyter vooral visueel een pareltje dat voldoende spanning en dramatische samenhang bevat om u gedurende bijna twee en een half uur aan het tv-scherm te kluisteren.
