FILM
Op 11 juli 1963 worden in een villa in Rivonia, een buitenwijk van Johannesburg, 8 mannen door de politie ingerekend op verdenking van samenzwering tegen de staat en het plannen van sabotageacties. Het gaat om de leiders van het ANC, het verboden African Nation Congres, dat zich verzet tegen het Apartheidsregime en de achteruitstelling van de zwarte bevolking in Zuid-Afrika. Nelson Mandela is er niet bij, want die is eerder veroordeeld wegens het opstoken van arbeiders en het illegaal verlaten van het land. Hij zit sinds een paar maanden in een cel in de Marshall Square-gevangenis in Johannesburg. Dat neemt niet weg dat hij wordt toegevoegd aan de groep op het moment dat die voor de rechtbank verschijnt. Het blanke regime wil een voorbeeld stellen en hoopt dat het Openbaar Ministerie erin slaagt om de negen zwarte en joodse blanke mannen tot de strop te laten veroordelen. Advocaat Bram Fischer, een telg uit een oud een gerespecteerd blank Afrikaans geslacht, neemt de verdediging van de ANC-leden voor zijn rekening. Maar dat wordt een heikele opdracht, want wat niemand weet is dat Bram Fischer het tiende lid is van de ANC-groep én de voorzitter van de eveneens verboden Afrikaanse Communistische Partij. Een telefoontje heeft ervoor gezorgd dat hij op 11 juli 1963 niét op de afspraak was in de villa in Rivonia…

Nu is Bram Fischer niet iemand die zich gemakkelijk laat intimideren, maar uiteraard is hij er niet gerust in, want aan het gerechtsgebouw in Johannesburg staan elke ochtend woedende burgers hem en zijn cliënten op te wachten met weinig verhullende spandoeken, terwijl ze hun eis ook oraal kracht bijzetten: hang ze op! Hang ze op! Maar Percy Yutar, de openbare aanklager, geeft Fischer de uitdrukkelijke garantie dat hij noch zijn gezin enig gevaar lopen tijdens de duur van het proces… wat weinig goeds laat vermoeden voor wat er nadien eventueel kan gebeuren.

 

Tijdens de procesvoering gebruikt de openbare aanklager uiteraard alle mogelijke middelen om de rechter te overtuigen van de schuld van de beklaagden en roept hij getuigen op die door de politie zijn geïntimideerd of zelfs bedreigd. Bram Fischer slaagt erin om de geloofwaardigheid van een aantal getuigen onderuit te halen, maar ook hij gaat ervan uit dat de ANC-leden allemaal de doodstraf zullen krijgen. Ondertussen heeft de geheime dienst niet stilgezeten en komt zijn dubbelrol beetje bij beetje aan het licht, wat niet alleen gevaarlijk is voor hemzelf, maar uiteraard ook voor zijn vrouw en zijn drie kinderen…

 

Bram Fischer is één van de vele verhalen uit de nadagen van het Apartheidsregime in Zuid-Afrika. We denken spontaan aan Richard Attenboroughs Cry Freedom (1987), waarin die andere blanke Zuid-Afrikaan, de liberale krantenredacteur Donald Woods, zijn leven in de waagschaal stelt voor de goede zaak, zij het dat er in die film geen sprake is van een rechtszaak, maar van een spannende ontsnappingspoging, want om de boodschap van Stephen Biko wereldkundig te maken, moet Woods proberen om te ontsnappen aan de lange arm van de Zuid-Afrikaanse politie en geheime dienst. In Bram Fischer gaat het evenwel niet om spanning omtrent de afloop van het Rivonia-proces, want iedereen weet dat Nelson Mandela toen niet is opgehangen, maar eerder om het lot van het titelpersonage en de vraag of hij z’n opdracht tot een goed weet te brengen en kan vermijden dat hij en z’n gezin in moeilijkheden komen als gevolg van zijn politiek engagement. Bijgevolg richt regisseur Jean van de Velde z’n camera hoofdzakelijk op Bram Fischer en krijgt de rest van de ANC-leiders, waaronder Nelson Mandela, niet meer dan een bijrol.

 

Dat het resultaat toch een zeer sterk drama wordt, heeft alles te maken met de uitstekende acteerprestatie Peter Paul Muller. Hij zet een veelzijdig hoofdpersonage neer waarmee de kijker zich kan identificeren, want hij maakt niet alleen het professionalisme en de vastberadenheid van Bram Fischer zichtbaar, maar ook zijn twijfel en onzekerheid over het lot van de beklaagden, waarbij hij meer dan bv. Nelson Mandela rekening houdt met de consequenties voor de afloop van het proces indien er tijdens het proces extremistische of provocerende taal wordt gebruikt, of indien  men de militanten zou aanzetten om aanslagen te plegen. Hij mag dan emotioneel heel erg bij de zaak betrokken zijn, als advocaat weet hij beter dan zijn medestanders dat je een dergelijk politiek proces alleen maar kan winnen met ijzersterke argumenten. Bijgevolg voert Pieter Paul Muller een ingetogen en rationele Bram Fischer ten tonele die er alles aan doet om z’n gevoelens onder controle te houden en die alleen tegen z’n vrouw Molly af en toe z’n hart lucht en op haar rekent om hem op het goede spoor te houden.

 

Antoinette Louw neemt de rol van Molly Fischer voor haar rekening en dat doet ze op een uitstekende manier, want ze maakt van Molly Fischer de bescheiden maar intelligente vrouw die elke keer opnieuw de goede toon vindt om haar echtgenoot te motiveren en hem de idealen uit hun jeugd in herinnering te brengen. Aan de andere kant is Molly Fischer ook de moeder van drie volwassen kinderen, waarvan de jongste een ongeneeslijke (en op termijn dodelijke) longaandoening heeft. Het is een zorgenkind en Bram heeft het moeilijk om dat te accepteren, maar opnieuw voert Antoinette Louw een sterke en intelligente Molly ten tonele die de feiten niet alleen heeft geaccepteerd, maar die ondertussen ook beseft dat haar jongste zoon weet hoe hij ervoor staat: hij leeft al tien jaar langer dan is voorspeld, zegt ze, en hij is zich daarvan bewust. In de bijrollen ziet u een zeer sterke José Domingos als de openbare aanklager.