FILM 
De gustibus non est disputandum. Kwestie om aan te tonen dat ook wij wat Latijn achter de kiezen hebben. Feit is wel dat Stanley Kubrick samen met Alfred Hitchcock als één van de grootste cineasten ooit wordt beschouwd. Een statement die ongetwijfeld nog vele generaties zal meegaan, ofschoon het opvalt hoe houterig men zich vastpint op 2001: A Space Odyssey en  A Clockwork Orange. Soms durft men wel eens The Shining prevelen (een verfilming waar Stephen King niet al te hoog mee opliep), maar zelden of nooit hoor je de naam Barry Lyndon vallen. En toch als je het aan Martin Scorsese vraagt dan is de verfilming van The Luck Of Barry Lyndon van William Makepeace het beste wat de New Yorkse cineast ooit heeft gemaakt. En als Scorsese dat mag zeggen, dan mogen wij dat ook doen, niet?

Een film die eigenlijk nooit gemaakt zou zijn, moest het van Kubrick hebben afgehangen. Na het ruimte-epos 2001 had Kubrick zijn zinnen gezet op een filmproject over Napoleon, maar doordat Waterloo uit 1970 met Orson Welles een gigantische flop werd, kreeg Kubrick het niet voor elkaar om de producenten te overtuigen om in hun buidel te tasten. Het Napoleon-idee ging naar de richting van de crypte van het Hôtel des Invalides, maar gelukkig was er het boek van William Makepeace Thackeray die ook Vanity Fair schreef. Ook voor dit boek had Kubrick interesse, maar omdat er naast een resem stomme films ook al een BBC-verfilming was in de jaren zestig, werd voor de lotgevallen van Barry Lyndon geopteerd. Geen Bonaparte, maar voor de rest bood het boek uit 1844 alles waar Napoleon-freaks van klaarkomen. Prachtige kostuums en decors, politieke spelletjes en vooral veldslagen met ontelbare liters bloed.Kubrick zou Kubrick niet zijn, mocht hij er ook nog eens geen eigenwijs handje aan zou toevoegen.

Kubrick weigerde het gebruik van kunstlicht, en daarom werden de avond- en dineerscènes met echt kaarslicht gefilmd. Dat idee lukte wel in Kubricks hoofd, maar in realiteit was dat alleen maar mogelijk door een vernuft apparaat die hij via de NASA wist te bemachtigen. Een verdienste waar 2001 ook wel voor iets zal tussen zitten. In vergelijking met zijn voorganger A Clockwork Orange was Barry Lyndon niet echt een succes te noemen, maar de film verzilverde wel vier Oscars (Beste Muziek, Beste Kostuumdesign, Beste Art Direction en Beste Cinematografie. En veel lof, jaren na datum weliswaar...

Niet iedereen zal weg kunnen met het tempo van deze film, want deze gigant van meer dan drie uur neemt zijn tijd. Traag, maar zonder dat het vervelend wordt, en bijzonder klassiek. Niet alleen door de ingetogen rol van hoofdrolspeler Ryan O’Neal maar ook doordat de film aan elkaar hangt door de verhalende voice-over van Michael Hordern. Ryan O’Neal was trouwens een ideale keuze voor dit epos. De man werd beroemd door zijn zeemzoete vertolking van Oliver Barrett in Love Story, want hoewel Lyndon heroïsche keuzes neemt, blijft het een doetje die deserteert of in tranen uitbarst als een opdracht hem te veel wordt. Het verhaal van Redmond Barry speelt zich af in het Ierland van 1750. De Ierse plattelandsjongen wordt verliefd op zijn nicht Nora Brady (Gay Hamilton) die ook wel iets voelt voor hem, maar eens ze de kans krijgt om met een welvarende Engelse militair (Leonard Rossiter) te trouwen laat ze haar geliefde in de steek. Barry daagt de kapitein uit tot een duel. De boerenzoon wint zonder veel moeite, maar veel heeft hij niet aan de overwinning. Zijn familie stoot hem af en hij moet naar Dublin vluchten. Ook deze tocht verloopt niet zonder de nodige problemen en voor hij het beseft zit de knul in het Engelse leger om de Fransen te bekampen.

Barry Lyndon zou je strikt genomen wel als een kostuumdrama kunnen beschouwen, maar de Kubrick-klassieker is in de eerste plaats een uitgekiende karakterstudie die het relaas vertelt van een anti-held die hogerop raakt om vervolgens in een situatie te geraken die zieliger is dan voorheen. Niets wordt Lyndon gespaard, en Kubrick schuwt evenmin de harde realiteit en bezorgt de kijker om de haverklap een upercut, hetzij door geweld (nooit gratuit) of schokkende beelden die op je netvlies blijven branden zoals dat van een kind die zijn vader smeekt om niet te sterven. Het was de bedoeling dat Kubrick dit epos in Ierland zou draaien, maar het gerucht doet de ronde dat middenin de opnames de regisseur dreigementen van de IRA ontving waardoor hij zijn biezen naar Schotland diende te pakken. Een peperduur project met alleen maar één ster, Ryan O’Neal. Zijn tegenspeelster Marisa Berenson was wel te zien in een bijrol in Cabaret of het cinefiele succes dat Death In Venice was, maar na Barry Lyndon mocht ze alleen maar in films opdraven die geen mens zag. De vertolking van Berenson als Lady Lyndon is wellicht het enige zwakke punt van dit glorieuze meesterwerk.

BEELD EN GELUID
Wij hielden het op de Duitse versie. Niet zozeer wegens de Teutoonse liefde, wel omdat de Nederlandstalige versie (die op de cover na identiek is aan de Duitse) zo goed als onvindbaar is. Er bestaat ook nog een Amerikaanse uitgave met massa’s extra’s op Criterion, maar is niet afspeelbaar op de doorsnee Europese blu-rayspeler. We overdrijven geenszins door te stellen dat iedere still uit deze film een kunstwerkje an sich is. Op zich niet zo verwonderlijk want het was de bedoeling van Kubrick om de schilderijkunst van Watteau en Gainsborough na te bootsen waardoor Ken Adam en Roy Walker een Oscarbeeldje wonnen. Geheel loepzuiver is de transfer op Warner niet, hoewel er van grain, beschadigingen of vlekken geen sprake is. We vragen ons eerlijkheidshalve wel af of we überhaupt wel een feilloze transfer willen, want Barry Lyndon heeft een onmiskenbaar 70’s-tintje.De blu-ray is voorzien van een degelijke Engelse DTS-HD MA 5.1 geluidsband, maar het is vooral de soundtrack die een prominente rol speelt. Kubrick doet het graag met klassieke muziek. Zo zal je Also Sprach Zarathustra van Richard Strauss wellicht altijd blijven verbinden met 2001, en denk je bij de negende van Beethoven sowieso aan A Clockwork Orange. Ook voor Barry Lyndon zocht Kubrick naast wat Ierse folkliedjes een aardig potje klassiek uit met werk van Bach, Vivaldi, Paisiello, Mozart en Schubert. De Sarabande van Handel is het gedroomde leidmotief en past perfect bij de tragiek van dit meesterwerk.

EXTRA'S
Het blijft onbegrijpelijk dat er duizenden (waarvan heel wat overbodige) boeken over Stanley Kubrick zijn geschreven, maar dat de blu-ray door het leven wandelt zonder ook maar één extra. Dat geldt ook voor de Amerikaanse versie. Dik balen dus!

CONCLUSIE
Ons excuseren doen we niet, maar wie het gehad heeft met de superlatieven aan het adres van Kubrick moeten we teleurstellen: Barry Lyndon is een geniaal meesterwerk, en wel nog één van alle tijden.