FILM
De grootste propagandafilm die ooit is gemaakt, zo wordt deze documentaire van de Duitse regisseur Leni Riefenstahl meestal genoemd. De film is het verslag over het zesde partijcongres van de Nationaal Socialistische Partij van Adolf Hitler, zeg maar de nazipartij, tussen 4 en 10 september 1934 in Nurenberg. De documentaire begint met een klein passagiersvliegtuigje hoog boven de wolken dat in de richting vliegt van Nurenberg. We krijgen beelden van wolkenformaties, de skyline van Nurenberg als het vliegtuigje daalt en ten slotte de door de straten marcherende partijafdelingen. Het fragment krijgt z’n beslag met de landing en het hartelijk ontvangst van Hitler door de partijleden.

Voor de film is geen commentaarband gemaakt, de beelden worden in het begin en op het eind heel kort begeleid door tekstbordjes, voor het overige krijgen we uittreksels uit de toespraken van de naziministers die de partij en de führer uitbundig bewieroken en uiteraard tot driemaal toe een ruime interventie van Hitler zelf. Daarbij wordt gebruik gemaakt van alle mogelijke technieken die later standaard worden in de filmwereld: kikkerperspectief (om Hitler groter te doen lijken), vogelperspectief (om de massa in z’n volle omvang te tonen), longshots, detailopnamen van op torens en flatgebouwen, van uit rijdende auto’s, vliegtuigshots, etc. Riefenstahl schakelt van de ene techniek over op de andere om de documentaire boeiend en interessant te houden. Alle middelen staan in functie van de propaganda: de verheerlijking van partij en leider.

Leni Riefenstahl maakt in 1932 kennis met Hitler. Via het Ministerie van Propaganda krijgt zij in eerste instantie de opdracht om een portret te maken voor latere generaties over de beginperiode van het Derde Rijk en de NSDAP (nazipartij), later wordt de opdracht bijgestuurd. De führer zelf bedenkt de titel Triumph Des Willens. De film gaat in Berlijn in première op 28 maart 1935 en krijgt datzelfde jaar de Nationale Filmprijs in Duitsland en de Coppa dell’Istituto Nazionale Luce op het Internationaal Film Festival van Venetië. Een jaar later, in 1937, valt de documentaire in Frankrijk in de prijzen op de Wereldtentoonstelling met de Medaille d’Or & Grand Prix de France voor de vernieuwende en technisch indrukwekkende aanpak. Na de gruwelen van WOII is de documentaire in West-Europa heel controversieel en niet langer een kunstwerk. Het veelvoudig gelauwerde werk wordt nu veroordeeld als propaganda voor het naziregime en in Frankrijk loopt Leni Riefenstahl een veroordeling op. Ondanks haar genialiteit, ook als fotograaf voor o.a. Stern, The Sun, Paris Match en Newsweek, blijft de relatie met de nazipartij haar levenslang achtervolgen: men verwijt haar niet tijdig en uitdrukkelijk afstand te hebben genomen van de gruweldaden van de nazi’s tegen de joden en andere bevolkingsgroepen.

Triumph Des Willens is een uniek portret over de macht en het organisatietalent van de nazipropagandamachine in het begin van de jaren dertig. Met marcherende troepen – gefilmd vanuit de lucht – maakt Riefenstahl symmetrische figuren zoals die te zien zijn in het werk van de Nederlandse graficus en tekenaar M.C. Escher. Tussenshots van lachende en wuivende kindergezichtjes, burgers die enthousiast de Hitlergroet brengen en dansgroepen in klederdracht die traditionele wijsjes met passen begeleiden, ze verlevendigen de documentaire en maken de opvolging van speeches en marches verteerbaar. De historische waarde van deze film is dan ook onschatbaar. Historici krijgen een duidelijk beeld van hoe de propaganda te werk ging, hoe Hitler en zijn hofhouding niet alleen met hun stem, maar met hun hele lichaam het volk opzweepten en bewerkten. Nooit eerder hebben we Adolf Hitler zo lang aan een stuk aan het woord gezien.

Maar ondanks de fascinatie is 114 minuten een lange zit. Misschien kunnen aficionados en gelijkgezinden deze documentaire nog van begin tot einde uitkijken, voor een publiek anno 2004 heeft Triumph Des Willens uiteraard niet meer de impact van toen en het voelt veel beter dan toen wat informatie is en wat propaganda. In de tweede helft zakt de film dan ook flink in elkaar tijdens een minutenlange colonne van voorbijtrekkende muziekkapellen en jeugdbewegingen.

BEELD EN GELUID
Het zwart-witbeeld van deze documentaire uit 1934 heeft uiteraard een heel leven achter zich. De restaurateurs hebben goed werk geleverd, maar naar de normen van vandaag is en blijft het povere televisie. Hetzelfde geldt voor de muziek die in mono is opgenomen en in een home theater geen potten breekt. Technisch is dit een film in zeer goede staat: nergens is er sprake van bruuske overgangen door ontbrekende filmpelicule of een zwaar beschadigde geluidsband, mankementen die bij zeer oude filmrollen vaak voorkomen.

EXTRA’S
Geen.

CONCLUSIE
Triumph Des Willens is door de stijl en het onderwerp geen film maar een documentaire over één van de spectaculairste historische gebeurtenissen uit de vorige eeuw. Noem het een propagandafilm, een arthousefilm, het blijft een indrukwekkend werkstuk van één van de interessantste regisseurs van de vorige eeuw. Maar Triumph des Willens is geen onderhoudende film, geen spannende of romantische film en dat beperkt zijn belang tot een publiek van specialisten, historici en WOII-geïnteresseerde kijkers.