Deze dvd is onderdeel van de zes discs tellende Warner Bros. Gangsters Collection. De overige vijf films in de collectie zijn: Little Caesar, The Public Enemy, Angels With Dirty Faces, The Petrified Forest en The Roaring Twenties.

FILM
In 1949, het jaar dat White Heat in de Amerikaanse bioscopen draaide, en een vol decennium sinds James Cagney voor het laatst een bona fide gangster speelde, had het genre dat de acteur beroemd maakte een radicale transformatie ondergaan. De donkere thema’s van de gangsterfilm waren weggetrokken uit het pure misdaadmilieu en hadden zich genesteld in andere genres. De slaafs gevolgde wetten en regeltjes die bvb. Little Caesar en The Roaring Twenties tot quasi identieke bloedbroeders maakten, waren geëvolueerd in een vrijere stroming van duistere ideeën, contrasterende belichting en zwartgallige verhaallijnen. Deze ‘film noir’ durfde het aan een nog diepere, psychologische blik te werpen op de zwartste regionen van de menselijke ziel. De gangsterfilm was, anders gezegd, de gangster ontgroeid. Het ideale moment voor een comeback, besloot James Cagney, die het genre de rug had toegekeerd omdat hij dacht al zowat elk aspect van het gangsterleven te hebben belicht. White Heat zou een verbluffende apotheose worden van alle misdaadpersonages die hij ooit gestalte gaf en kan beschouwd worden als de ultieme missende schakel tussen film noir en gangsterfilms.

Cody Jarrett, een beruchte, gewelddadige gangster van middelbare leeftijd, dreigt geklist te worden voor een bloedige treinoverval. Om de elektrische stoel te ontlopen laat hij zich inrekenen voor een andere, kleinere misdaad, eentje die hij niet eens pleegde. Zo komt de gangster er vanaf met twee jaar cel. De politie voelt echter nattigheid en stuurt een undercover agent de gevangenis binnen, Vic Pardo, die Cody’s betrokkenheid bij de treinoverval moet trachten te bewijzen. De grootste bedreiging voor de gangster blijkt echter niet Pardo, maar zijn oude bende, die bijna slaagt in een moordpoging op de misdadiger. Dit noopt Cody tot een ontsnapping. Hij neemt Vic Pardo in vertrouwen en breekt uit de gevangenis, met een stel andere intimi. Zijn missie is eenvoudig nu: wraak nemen op degenen die hem het loodje om wilden leggen. Maar kan hij de schok van zijn moeders dood, een slachtoffer van de afvallige bendeleden, wel verwerken? Weet Vic Pardo te voorkomen dat de misdadiger de rest van zijn leven vrij als een vogel kan leven? En bovenal: zal Cody de erfelijke gekte weten te overwinnen, die hem op gezette tijden in een waanzinnige psychopaat transformeert?

Volgestouwd met prachtige visuele vondsten, heerlijk gekenschetste personages, meesterlijk over de tong rollende dialogen en van urgent realisme overlopend design, is White Heat een film die jaren voor was op zijn tijd. Critici op zoek naar minpunten nemen best een vergrootglas mee en kunnen zich er alvast op voorhand bij neerleggen dat mierenneuken het hoogst haalbare is. Het festijn van superlatieven begint, hoe kan het ook anders, bij het scenario. Scriptschrijvers Kellogg, Goff en Roberts kiezen cruciaal voor een protagonist die alles al heeft meegemaakt, maar nog niet wil uitbollen naar zijn pensioen en zorgen zo voor een basisconflict dat sterk genoeg is om twee uur lang op het puntje van de stoel te zitten. De actiescènes zijn veelvuldig, inventief en allesbehalve gratuit, steevast geschreven in functie van karakterontwikkeling. Overbodige sequenties zijn niet te bekennen: alle overtollig vet werd schijnbaar in een vroege fase weggezogen, wat White Heat spontaan tot een oogstrelend wonder der natuur maakt. En de dialogen, vraag je? Cody’s minnares maakt hem hebberig duidelijk: “I’d look good in a mink dress.”, waarop de gangster koel repliceert: “You’d look good in a shower curtain.” Stel je dit hoge niveau voor gedurende 108 minuten en je komt nog niet in de buurt van de kracht van deze meesterklas in scenarioschrijven.

Alsof dit nog niet voldoende is, vertalen de lyrische woorden en octaanrijke actie zich dynamisch naar beklijvende beelden. Raoul Walsh beleeft met White Heat zonder discussie zijn moment van glorie als regisseur. Hij laat geen kans onbenut om de duistere onderstromen van het verhaal in groezelige, realistische kadrages te vatten. De film zou qua stijl en look een gigantische invloed hebben op de Amerikaanse politieseries uit de jaren vijftig en zestig, en combineert een verhelderende simpliciteit met een filmisch gevoel voor flair. Schaduwen zijn niet enkel schaduwen, maar uitingen van de ziel bij de cineast, en verlenen de productie een continue dreiging. Maar waar Raoul Walsh vooral excelleert is in zijn spanningsopbouw. De montage en de camerabewegingen leiden de kijker stapje voor stapje naar climax na climax na climax. Qua modernheid van montage mag White Heat dan ook zonder blozen naast een klassieker als Citizen Kane staan. Technische kwaliteiten van de film zijn over de ganse lijn trouwens subliem: van Max Steiners pulserende muziekscore tot cameraman Sid Hickox’ magische verzoening van licht en schaduw, vuur en lucht.

De kers op de taart is echter een grensverleggende vertolking van James Cagney. Als de psychopatische gangster Cody Jarrett zet hij wellicht de beste rol uit zijn indrukwekkende carrière neer. De intensiteit waarmee hij ten prooi valt aan de aanvallen van waanzin, de humaniteit waarmee hij zijn hart uitstort bij een verrader, de gedrevenheid waarmee hij het personage een unieke identiteit meegeeft, allen dragen ze bij tot een memorabele tour-de-force. Decennia later zou deze vertolking nog nazinderen in de hoofden van de filmliefhebber. En van generaties Hollywoodacteurs. Zet Cody Jarrett bijvoorbeeld eens naast Jack Nicholsons interpretatie van de Joker uit Batman en de invloed van James Cagneys rol zal niemand over het hoofd kunnen zien.

White Heat is ontegensprekelijk een Cagney-show, maar de rest van de cast zet stuk voor stuk ook indrukwekkende vertolkingen neer. Als de undercover agent valt Edmond O’Brien nooit uit de toon. Hij zit willens nillens opgezadeld met de ‘saaie heldenrol’, maar geeft het personage meer diepgang dan we van dergelijke karakters gewoon zijn. Virginia Mayo, als Cody’s liefje, gedraagt zich als de perfecte femme fatale: slinks, bloedmooi en dodelijk. Maar primus inter pares in de nevenrollen is Margaret Wycherly als Cody’s dominerende moeder. Zij weet sympathie op te wekken voor wat in essentie een ziekelijk, manipulerend personage is en biedt hier al een indrukwekkend voorsmaakje van de Freudiaanse moeder die enkele decennia later in o.a. Psycho en Bloody Mama zou opduiken.

Zijn er dan geen minpunten op te sommen voor White Heat? Neen, niet in mijn opinie. Het enige wat de film er m.i. van weerhoudt tot een door iedereen gerespecteerde klassieker uit te groeien is het feit dat de productie nooit moeite doet uit haar genre te breken. Het is één lange, sublieme, doorgedreven stijloefening in film noir en gangster. Een verrukkelijke portie pulp van de bovenste plank. Een keiharde slag in het gezicht waarvan je met plezier knock-out blijft liggen. Waar White Heat thuishoort in de filmgeschiedenis? Niet aan twijfelen. Top of the world!

BEELD EN GELUID
De kwaliteit van beeld en geluid is eens te meer van hoogstaand niveau dankzij de wonderdokters in Warners restauratielaboratoria. Hoewel White Heat net niet kan tippen aan de vorige film uit de Gangsters Collection bezit deze transfer dezelfde kwaliteiten die die disc tot een lust voor het oog maakte: fabuleuze contrasten, schitterende zwartwaarden, een haarfijne scherpte. Wat White Heat te kort komt om The Roaring Twenties van de troon te stoten is een iets te donker beeld doorheen de looptijd. Maar dat is mierenneuken. De audiotrack is uiteraard in mono weergegeven en vertoont nergens tekenen van ouderdom. Dynamiek is uitstekend, vooral op momenten dat Max Steiners muziek weerklinkt en, cruciaal, in de slotsequentie, waar geluid een onmisbaar element is in de vakkundig opgebouwde spanning.

EXTRA’S
De obligatoire Warner Night at the Movies gaat van start met de al even vertrouwde, inzichtrijke Introductie door Leonard Maltin (3 min). Vervolgens komt het avondje film uit 1949 onder stoom met een Trailer voor The Fountainhead (2 min), een literaire prestigeverfilming van een melodrama met niemand minder dan Gary Cooper en Patricia Neal als protagonisten. Het Newsreel (2 min) is van een verrassend slechte kwaliteit, vooral op audiovlak, zodat de inauguratie van de Amerikaanse president Truman haperend op het publiek wordt losgelaten. Kortfilm So You Think You’re Not Guilty (10 min) vertelt daarna een oeroude mop, maar acteur Joe McDoakes slaagt alsnog in de lachspieren voorzichtig aan het werk te zetten in zijn koppige weigering een eenvoudige verkeersboete te betalen. De afsluitende Merrie Melody Homeless Hare (7 min) is niet meteen de briljantste Bugs Bunny ooit geproduceerd, maar behoort toch tot de goede middelmaat. De cinema-ervaring krijgt vervolgens een perfect slot met de vertoning van de schitterende hoofdfilm.

Ook kwalitatief hoogstaand is eens te meer de retrospectieve documentaire: White Heat: Top of the World (17 min), waarin tal van filmproffen de film verheerlijken. Leukste addities zijn het interview met de oude Virginia Mayo en enkele outtakes van tijdens de opnames. De docu brengt ook een afsluitende, samenvattende hommage aan alle andere films die in de Gangsters Collection verzameld zijn. Het Audiocommentaar van docent Drew Casper voelt helaas te veel aan als een verplicht bij te wonen les in gangsterfilms. Casper weet erg veel over het genre, maar hij laat dat iets te arrogant blijken en spreekt bovendien op een saaie, droge toon. Tenslotte is er ook nog een oorspronkelijke Trailer (2 min) van White Heat, die met veel plezier de film terecht verkoopt als krachtige pulp.

CONCLUSIE
De Warner Bros. Gangsters Collection sluit haar eerste hoofdstuk af met een knaller van formaat. White Heat bezit alles wat je van een gangsterfilm of film noir verwacht, maar verdubbelt de spanning, de angst en intensiteit en heeft als diamanten kern de glansrijke tour-de-force van een nooit betere James Cagney. Beeld en geluid kregen een prachtig geslaagde restauratie en de bonussectie vergast de kijker eens te meer op uitstekend extra materiaal. Een essentiële aankoop, luidt mijn advies.