FILM
Los Angeles. Begin jaren negentig. Het zoontje van een gelukkig getrouwd koppel valt in een coma na een schijnbaar banaal auto-ongeluk. Een jazz-zangeres en haar dochter voeren een onwinbare strijd tegen drank en depressie. Een oncomfortabele vriendschap ontstaat tussen een clown en een schilderes, een dokter en een werkloze. Na jaren afwezigheid besluit een vader zijn vervreemde zoon op te zoeken. Een overspelige politieagent werkt vakkundig zijn iets te nieuwsgierige hond weg uit zijn huis. De lokale bakker stalkt klanten die hun bestelde verjaardagstaart niet komen afhalen met bedreigende telefoontjes. Een gescheiden man neemt met een kettingzaag wraak op zijn ex-vrouw. Het huwelijk van een zwembadreiniger en een sekstelefoniste bezwijkt onder onderdrukte emoties. Tijdens een gezellig dagje aan de rivier ontdekken drie vissers een naakt vrouwenlijk in het water. Een limousinechauffeur en zijn echtgenote vallen ten prooi aan respectievelijk de drankduivel en een knagend schuldgevoel. Hun schoonzoon profiteert ondertussen van de afwezigheid van de buren om zijn lusten bot te vieren. En terwijl de Californische zon hun aller huid bruin schroeit, sproeien helikopters onophoudelijk pesticiden over de zondevolle stad.

Bovenstaande plots vormen de basis voor Short Cuts, een fascinerende caleidoscoop van intrigerende verhaallijnen en ondoorgrondelijke personages. De film jongleert vakkundig de verschillende vertellingen, ontleend aan negen kortverhalen en één gedicht van de Amerikaanse schrijver Raymond Carver, en creëert een meanderende mozaïek van alledaags leven in het L.A. van tien jaar geleden. Personages van de ene plot interageren losjes met karakters uit een andere verhaallijn, worden willoos op sleeptouw genomen door het Lot, tot ze met een pijnlijke smak met de neus op de feiten gedrukt worden. Short Cuts is geen gemakkelijke prent om volgen. Je wordt continu van hot naar her gerukt, waarbij je wordt verondersteld zelf hiaten in tijd en ruimte op te vullen met je eigen fantasie. Het is een film waarin bitter weinig gebeurt, maar toch enorm veel interessants het scherm vult. Het is een van de meest waanzinnige, ambitieuze projecten uit de recente filmgeschiedenis. Een tour-de-force van een vermaarde maverick, die zijn aanwezigheid in ieder framepje van de prent laat blijken: Robert Altman.

De gerenommeerde regisseur liep al jaren rond met het idee een film op te zetten rond een aantal kortverhalen van zijn favoriete schrijver, Raymond Carver, maar slaagde er maar niet in het nodige geld hiervoor te verzamelen. 1992 vormde echter een belangrijk scharnierpunt voor zijn droomproject. Altmans The Player kreeg in Cannes terecht het etiket meesterwerk opgeplakt en de prent versierde drie oscarnominaties, waaronder een voor de cineast. Ineens zagen financiers toch brood in Short Cuts en kreeg Altman nagenoeg carte blanche om de film te draaien die hij altijd al wilde maken. Niet verwonderlijk dus dat het eindresultaat onmiskenbaar zijn stempel draagt.

In veel opzichten is de prent een terugkeer naar zijn gloriejaren uit de jaren zeventig, meer bepaald naar wat velen, maar niet ik, zijn magnum opus noemen: Nashville. De episodische structuur, met overlappende verhaallijnen en personages keert immers nadrukkelijk terug in Short Cuts. Maar de typische regiestijl van de regisseur, met veel camerabewegingen, lang aangehouden shots en talloze, voyeuristische zooms, heeft op twee decennia tijd nog enkele aangename sprongen voorwaarts gemaakt. Het ritme zit perfect tot op 1/24ste van een seconde en Altmans oog voor detail is met de jaren nog aandachtiger geworden. Zelfs in de minder interessante segmenten sleurt zijn adembenemende regie je moeiteloos mee in de kronkelende maalstroom aan verhalen. Als kijker weet je nooit zeker wat er nu weer gaat volgen, maar Altman laat maar al te graag blijken dat hij dat wél doet. Met de hand van een omnipotente God manipuleert hij je subtiel. Als je op zoek bent naar dé testamentfilm van de cineast, zoek maar niet verder. Hier is hij.

Meest van al wordt de regisseur geprezen voor de ongewoon natuurlijke performances die hij uit zijn acteurs weet los te weken. Short Cuts vormt hierop alvast geen uitzondering. Hoewel de film bulkt van de bekende acteurs, ben je nooit geneigd om het karakter met de vertolker te verwarren. Om tussen de 22 protagonisten een scheiding kaf-koren te maken is bovendien onbegonnen werk. Geen van hen valt namelijk uit de toon. Niettemin bewijst met name Andie McDowell hier heel wat meer in haar mars te hebben dan haar résumé van grotendeels vergeetbare films doet vermoeden. En zoals een goede wijn toont Jack Lemmon dat ook hij profiteert van een jarenlang rijpingsproces, waardoor de eenzame vader die hij neerzet wellicht het meest hartverscheurende personage is dat de film bevolkt.

Maar, ongewoon voor een Altman-film en waarschijnlijk voor het eerst sinds MASH, steelt vooral het scenario de show in Short Cuts. Zelden heeft de symbiose tussen twee kunstvormen, in dit geval de kortverhalen van Raymond Carver en de filmische talenten van Robert Altman, zo’n resultaat opgeleverd. Eentje dat uniek is in alle opzichten en toch fans van zowel de schrijver als de cineast toelaat het eindproduct als enige ware erfenis van hun respectievelijke held te claimen. Nadere inspectie, mogelijk dankzij het boekje met alle negen korte verhalen én het gedicht dat Criterion in een vlaag van genialiteit bij de dvd besloot te voegen, onthult maar al te duidelijk welk een briljante adaptatie nodig was om van Short Cuts een organisch geheel te boetseren. De interactie tussen de vele karakters lijkt op de beschreven pagina nauwelijks mogelijk, maar op het scherm geschieden de verweven plots feilloos en moeiteloos. God weet hoe lang het heeft geduurd vooraleer Altman en zijn co-scenarist, Frank Barhydt, de sleutel tot het materiaal vonden, maar één ding staat buiten kijf: het ongemeen goed slagen van hun lange gezwoeg boven de typmachine.

De superlatieven hebben weer rijkelijk gevloeid in bovenstaande review, maar toch weet de film niet voor de volle honderd procent te overtuigen. Een tour-de-force is Short Cuts zonder twijfel. Een enigszins té elitaire tour-de-force echter, waarin zowel cineast als acteurs iets te nadrukkelijk naar gravitas hengelen, waardoor de tragi-komische aard van de verhalen niet ten allen tijde even efficiënt naar de oppervlakte komt. Ambitie is een godsgeschenk, dat vele filmmakers naar de absolute top van hun beroep katapulteerde, maar als na het wegstrippen van de lagen van deze prent niet veel meer overblijft dan dàt ene element, kan je bezwaarlijk van een onbetwiste klassieker spreken. De verpakking is knap, de bedoelingen rein en de executie bewonderenswaardig, maar de emotionele kern blijft te vaak in een holle, triviale weerklank steken. Soms is een film zo groots van concept dat het resultaat nauwelijks anders kan dan lichtjes tegenvallen. Short Cuts, al zijn fenomenale verdiensten en nog steeds doorwerkende impact ten spijt, is daar een goed voorbeeld van.

BEELD EN GELUID
Vergeet eventjes de tekortkomingen van het NTSC-systeem (Never The Same Color, zoals cynici wel eens aanhalen) en je zal niet anders kunnen dan zowel beeld als geluid van Short Cuts in deze Criterion-editie te applaudisseren. Van de meer dan behoorlijke zwartniveaus in de nachtelijke scènes tot de natuurlijke, maar kristalheldere kleuren overdag is dit een prima transfer. Voeg daar een compleet gebrek aan vuiltjes of krassen aan toe, evenals een uitstekend contrast en een aangename scherpte en je hebt een van de betere prints die Criterion al op de markt bracht. Het enige negatieve dat te vermelden valt is dat NTSC nu eenmaal nooit PAL-kwaliteit zal halen. Op auditief vlak krijgen we twee tracks voorgeschoteld. Zowel het stereospoor als de naar 5.1 Dolby omgevormde originele sixtrack getuigen van verbazend veel dynamiek voor een film die grotendeels op dialogen gefundeerd is. Kraak en ruis zijn missing in action, stemmen en andere geluiden klinken zeer helder en de mix, steeds een cruciaal element in de van overlappende dialogen overlopende werkjes van Altman, is perfect gebalanceerd, voor optimaal luisterplezier.

EXTRA'S
Voor het interessantste bonusmateriaal in deze box hoef je de discs niet eens in de dvd-speler te steken. Criterion heeft immers een Paperback boek met alle Raymond Carver verhalen die in de film voorkomen bij deze editie gevoegd. Dien ik nog te zeggen hoe fascinerend het is om het geschreven woord te vergelijken met hoe de scenaristen dit naar het witte doek hebben vertaald? En om nog meer inzicht in de prent te verkrijgen, kan je het korte, maar krachtige Essay van Michael Wilmington, filmcriticus van de Chicago Tribune, eens doornemen.

Disc 1
Slechts één extra op deze schijf, maar een aangename. Gezien de belangrijke rol die sfeermuziek speelt in films van Robert Altman, krijgen we hier een Music Only Track voor de kiezen. Hoewel het wellicht te veel is gevraagd om drie uur aan een stuk dit spoor te beluisteren, biedt deze bonus toch een fascinerend inzicht in hoe subtiele klanken en geluiden je als kijker onbewust manipuleren.

Disc 2
De rest van het bonusmateriaal is op de tweede dvd geperst. En je mag gerust spreken van een ware hoorn des overvloeds. Om te beginnen is er een uitgebreide making-of documentaire, Luck, Trust and Ketchup, die maar liefst anderhalf uur duurt en een interessant inzicht biedt in de werkwijze van Altman. Zowat elke verhaallijn in de film krijgt een grondige analyse en alle belangrijke cast- en crewleden komen aan het woord. Schrijver Raymond Carver staat dan weer centraal in een tweede documentaire, To Write And Keep Kind (57 min.), die de volledige carrière van de auteur onder de loep neemt dankzij o.a. veel input van zijn weduwe. Een derde achtergrondreportage maakt vervolgens de brug tussen de wereld van Altman en die van Carver. BBC’s Moving Pictures (18 min.) gaat aan de hand van één kortverhaal na hoe de woorden van Carver getransformeerd werden naar Altmanesque beelden.

In de rubriek Deleted Scenes (4 min.) zijn drie korte geknipte scènes ondergebracht. Geen van de drie zou een noemenswaardige impact hebben gehad, mocht de regisseur ze toch in de film hebben gemonteerd. De grootste verbazing wekt wellicht de beperktheid aan geknipt materiaal in een film van ruim drie uur. Volgende extra betreft een minzaam gesprek tussen Tim Robbins en Robert Altman, getiteld Reflections on Short Cuts (29 min.). Hierin haalt het duo aangename herinneringen op aan de draaiperiode en het is duidelijk dat Robbins Altman min of meer als zijn mentor beschouwd. Onder de noemer Marketing bevat de schijf een liefst 65 exemplaren tellende Postergalerij (allen van hoge kwaliteit trouwens), twee Trailers (4 min.) die vooral de sterrencast utiliseren om volk naar de cinema te lokken en zes amusante en verdomd efficiënte Tv-Spots (3 min.).

Tenslotte is er naar goede Criteriontraditie ook nog een sectie audiomateriaal voorhanden. Zo kan je luisteren naar de Music Demos van drie speciaal voor de film door Dr. John gecomponeerde songs. De wijze waarop hij de liedjes ten gehore brengt, in een rauwe, doorleefde stem, zal bij menigeen voor kippenvel zorgen. En een Radio-interview met Raymond Carver uit 1983 laat de veelgeprezen auteur zelf aan het woord.

CONCLUSIE
Short Cuts is een ontzettend ambitieuze film, met talloze intelligent verweven verhaallijnen, een massa protagonisten en een regie als een arendsoog. Robert Altman slaagt er bijna in een onvolprezen meesterwerk uit zijn mouw te schudden, maar de prent bezwijkt ultiem onder de hooggespannen verwachtingen door net niet het summum van de beloofde ambitie te verwezenlijken. Op beeld en geluid valt echter weinig aan te merken: dit is een prima transfer. En wat bonusmateriaal betreft hebben de mensen bij Criterion zich nog maar eens overtroffen. Alles wat je van een speciale uitvoering verlangt, tref je op deze dubbele dvd aan. Niet twijfelen dus, en deze bijzonder invloedrijke prent zo snel mogelijk in huis halen, raad ik aan.