FILM
Cry Freedom is een politiek drama naar een boek van Donald Woods. Het speelt zich af in de jaren '70 in Zuid-Afrika, toen nog onder het juk van het zgn. Apartheidssysteem, waarbij de scheiding tussen blank en zwart totaal is, zowel in het publieke als in het privéleven van de modale burger: beide groepen – er is nog een derde, de Indiërs, een soort tussenklasse die op een mildere behandeling kan rekenen – wonen in aparte woongebieden, met de blanken in de steden en de zwarten in de slums of townships, op een tiental kilometer daar vandaan. Het is blanken verboden omgang te hebben met kleurlingen op straffe van fikse boetes die kunnen oplopen tot effectieve gevangenisstraffen; het is de zwarten verboden om 's nachts in de blanke woonzones rond te hangen en/of er eigendom te hebben. De westerlingen leven als god in Frankrijk zoals onze kolonialen eertijds in Congo, in riante villa's met zwembaden en zwarte bedienen voor alles en nog wat; de zwarten moeten het stellen met hokken van golfplaat en karton onder een blakerende zon in concentratiedorpen zonder elektriciteit of stromend water. Ze krijgen schamele salarissen, zijn elke dag uren onderweg naar en terug van hun werk in de blanke gebieden, genieten nauwelijks of slecht onderwijs en worden ondanks hun numerieke overmacht geweerd uit de politiek, de administratie en de buitenlandse vertegenwoordiging. Eén van hun helden is de jonge zwarte anti-apartheidsactivist Steve Biko (Denzel Washington) die zijn leven op het spel zet om de barre levensomstandigheden en de discriminatie van zijn zwarte landgenoten aan te klagen en de misbruiken en moordpartijen van de blanke politie- en veiligheidsdiensten aan de kaak te stellen.

In zijn strijd tegen het blanke bewind dwingt hij op zeker moment het respect af van de blanke liberale journalist Donald Woods (Kevin Kline) – oorspronkelijk een voorstander van de Apartheid. Die raakt onder de indruk van de vastberadenheid en de moed van Biko. Beide mannen maken kennis met elkaar, sluiten vriendschap en Woods steekt op de krant zijn nek uit om de gegrondheid van Biko's aanklacht en het onrecht dat de zwarten is aangedaan in de blanke pers te publiceren. In 1977 wordt Steve Biko door de ordepolitie op een laffe wijze vermoord. Woods, die zijn boekje te buiten is gegaan, krijgt moeilijkheden met de politie, zijn vrouw en kinderen worden lastiggevallen en Woods besluit dat de tijd rijp is om Zuid-Afrika te verlaten en vanuit het vrije buitenland de strijd tegen het regime voort te zetten.

Het grootste gedeelte van Cry Freedom gaat over de vlucht van Donald Woods en zijn familie naar veiliger oorden. Richard Attenborough bouwt de spanning systematisch op: we zien Woods verkleed als dominee op een gevaarlijke vluchtweg naar de grens, terwijl zijn vrouw met hun vier kinderen de bloedhonden van de geheime politie misleidt en via een andere route – en papieren van een westers land – het land ontvlucht. De Britse regisseur heeft geen grootse middelen en spectaculaire ensceneringen nodig om bij de toeschouwer het bloed naar het hoofd te jagen en hem ademloos vast te kluisteren aan zijn stoel. Attenborough neemt zijn tijd, permitteert zich vrijheden ten opzichte van het boek van Woods, maar blijft trouw aan de idee die er achter zit, voert ongemerkt het tempo op via een vinnige en perfect getimede montage en een zeer dreigende, bijna tastbare sfeerschepping, want de blanke geheime politiemannen deinzen voor niks terug.

Attenborough toont ons in deze op waar gebeurde feiten gebaseerde film een tijdsbeeld dat in z'n toenmalige vorm niet meer bestaat: het Zuid-Afrikaanse Apartheidssysteem, het laatste bolwerk van openlijke racisten en fascisten, dat ter bescherming van een kleine minderheid (blanken) de meerderheid van een bevolking (anderskleurigen) gegijzeld hield, is verdwenen samen met het blanke bestuur. Begin jaren '90 komt de ommekeer, na de val van de Berlijnse Muur: het communisme is geen bedreiging meer voor Amerika, ook het linkse radicalisme van het ANC (de zwarte vrijheidsbeweging in Zuid-Afrika) is niet langer de grote boeman. Nelson Mandela komt vrij na een decennialange gevangenschap op een eiland voor de Zuid-Afrikaanse kust en is het eerste zwarte staatshoofd. Maar de zegetocht van zijn aanhangers maken we in deze film niet meer mee. Die eindigt wanneer de Woods hun voormalige vaderland achter zich laten en naar Londen vertrekken waar Donald zijn boek publiceert. Tegen die tijd heeft Attenborough ons alle fascistische trekjes van het Apartheidsregime getoond, het lot dat tegenstanders – ook als ze blank zijn – te wachten staat, de nietsontziende meedogenloosheid dat de machtshebbers via hun handlangers bij politie en geheime dienst hanteren, zelfs tegen vrouwen en kinderen. Eén van de akeligste en meest aangrijpende scènes gaat over de opstand van schoolkinderen, een oproer dat met harde hand wordt onderdrukt en waarbij tientallen jonge en onschuldige scholieren in de straten van Soweto voor dood worden achtergelaten. Attenborough brengt de slachting realistisch in beeld, spaart de toeschouwer niet, laat zien waartoe zgn. beschaafde blanken toe in staat zijn als mensen opgedeeld worden in hogere en lagere rassen.

Cry Freedom is de film waarmee Richard Attenborough het succes van Gandhi probeerde over te doen. Maar het grote succes bleef uit, het publiek lustte Cry Freedom niet. De harde bevrijdingsstrijd van de zwarten sprak niet op dezelfde manier tot de verbeelding als de geweldloze revolutie in India. Woods was Gandhi niet en Steve Biko – zijn evenknie – werd door Attenborough ingeruild voor de blanke Woods en zijn gezin, een held, jawel, maar niet van het kaliber van de Indiase halfgod Gandhi, ondertussen uitgegroeid tot het klassieke voorbeeld van de grote vrijheidsstrijd van de Derde Wereld, ook voor westerlingen. Toch is Cry Freedom een belangrijke film en niet alleen een intrigerend tijdsdocument. De prent heeft alle ingrediënten van een spannende politieke thriller met af en toe een vleugje sentimentaliteit, herkenbare personages en fijn geschetste karakters die wel degelijk hun vreugde en verdriet, hun angst en ontgoocheling op de toeschouwer over kunnen brengen. Maar wellicht is de algemene sfeer van deze film te donker en te zwaarmoedig om als een pure avonturenfilm voor een ruim publiek door te gaan.

BEELD EN GELUID
Cry Freedom heeft een zeer divers kleurenpalet meegekregen. De opnamen in de zwarte wijken baden in fel zonlicht waardoor de onverdraaglijke hitte zichtbaar wordt gemaakt. De donkere tinten komen van de zwarte huid van de bewoners, de armtierige behuizing met donkere interieurs door gebrek aan ramen, de nachtelijke opnamen - omdat blanken Soweto officieel niet mochten bezoeken en dus 's nachts clandestien de lange stoffige autorit ondernamen. De keurige blanke interieurs zijn blauw en gelig, de buitenopnamen groen met alle tinten van bloemen en struikgewas, want de Zuid-Afrikaanse natuur is uitbundig en overvloedig. Het kleurencontrast tussen de woongebieden is zo groot als dat tussen de blanke en zwarte mensen. De transfer is netjes uitgevoerd met maar af en toe een vuiltje. Het geluid staat in stereo surround, maar wint aan kracht door de golf van geluiden waarin de toeschouwer wordt ondergedompeld. De soundtrack is een mengeling van conventionele filmmuziek en zeer veel zwarte invloeden, volksmuziek van de zwarte stammen, een rijkdom die na de afschaffing van het Apartheidssysteem en het opheffen van de economische en culturele boycot tegen Zuid-Afrika als een diamant aan het licht zou treden.

EXTRA'S
Deze dvd bevat alleen de originele bioscooptrailer.

CONCLUSIE
Cry Freedom is het relaas van een onvergetelijke vriendschap tussen twee mannen die hoewel ze geboren werden en opgroeiden in hetzelfde land, niet meer konden verschillen als Donald Woods en Steve Biko en die mekaar vonden in hun strijd tegen onrecht en onrechtvaardigheid. Richard Attenborough bouwt het onderwerp uit tot een spannende thriller, een gevecht van één man tegen het machtsapparaat van één staat: Zuid-Afrika, een anachronisme dat uiteindelijk de duimen zou leggen voor het meest fundamentele recht: respect voor het individu ongeacht zijn afkomt, seksuele geaardheid, godsdienstige overtuiging of huidskleur.