FILM
Marlene Dietrich in de rol van de Russische tsarina Catherina de Grote is één van Josef von Sternbergs meest groteske en monumentale films rond het persoontje dat hij op het punt stond te verliezen. In Scarlet Empress trekt de van oorsprong Duitse regisseur alle registers open om La Dietrich te tonen zoals hij ze nooit eerder toonde, als een godin, een bovenmenselijke schoonheid, een keizerin zoals er nooit nog eentje op het witte doek zou worden geprojecteerd.

Scarlet Empress is gebaseerd op het dagboek van de echte Catharina, die als jonge vrouw door het Russische hof wordt geroepen om groothertogin van Rusland te worden aan de arm van tsarina Elisabeths halfgare neef Peter. Von Sternberg gunt de toeschouwer in het begin van de film een blik op de kinderjaren van Sophia Frederica, want zo is haar echte naam, een stil en rustig meisje in een gewelddadige omgeving waar de beul tegelijk de hofdokter is, vrouwen geradbraakt en mannen gefolterd worden en daarna terechtgesteld op de brandstapel. Wanneer count Alexei als vertegenwoordiger van het Russische hof zijn opwachting maakt bij haar vader om de toekomstige bruid op te halen voor de verre reis naar Moskou, vertelt hij haar niet dat haar toekomstige echtgenoot Peter ze niet allemaal op een rij heeft, hij bekent haar de tweede dag van hun ontmoeting wel dat hij verliefd is en kust haar. Sofia is ontzet en vindt zijn optreden ongepast. Ze wijst er Alexei op dat ze aan de toekomstige tsaar van Rusland is beloofd en dat ze hem altijd trouw wil blijven. Haar dromen vallen in duigen wanneer ze na aankomst aan het Russische hof vaststelt dat Peter niet alleen onaantrekkelijk maar ook half debiel is en bovendien de voorkeur geeft aan zijn maïtresse gravin Elisabeth. Maar er is geen weg terug en Sophia stapt als Catherina van Rusland in het huwelijk met een man die ze volgens de traditie een opvolger voor de troon zal moeten schenken. Wanneer de zwangerschap uitblijft wordt de tsarina zenuwachtig, verliest haar geduld, stuurt Catherina's moeder naar huis en degradeert het arme meisje tot haar persoonlijke dienstmeid, ten einde haar een fatsoenlijke opvoeding te geven. Voor Catherina wordt de toestand hopeloos en ze stort zich in de armen van een aantal militairen wanneer graaf Alexei een verhouding blijkt te hebben met de tsarina. Uiteindelijk wordt ze zwanger, maar het hele hof beseft dat Peter onmogelijk de vader kan zijn. Peter zelf – gek maar niet blind – verwijt zijn vrouw overspel en deelt haar mee dat ze na de dood van zijn tante niet meer welkom is aan zijn hof. Catherina heeft evenwel veel bijgeleerd en is niet van plan om het slachtoffer te worden van de situatie. Ze gebruikt haar charmes om het leger op haar hand te krijgen (zoals dat heet) om op het gepaste moment het keizerschap uit de handen van Peter te houden.

Josef van Sternberg vertelt het verhaal van Catherina als een halve slapstick die doet denken aan werk van de Marx Brothers: de paleisdeuren zijn zes meter hoog en twee soldaten of een handvol hofdames zijn nodig om ze open en toe te draaien, keizerin Elisabeth gedraagt zich als een vulgaire marktkraamster en de hofarts duikt van zodra hij Sophia ontmoet onder haar kleren om na te gaan of ze wel vruchtbaar is. Wanneer hij terug te voorschijn komt is zijn witte pruik onder haar kleren achtergebleven. Het keizerlijke paleis heeft veel weg van het spookhuis op de kermis, de trapleuningen worden gesteund door reuzengrote monsterachtige cyclopen en andere gedrochten en het geheel ademt een sfeer van verval en complete krankzinnigheid uit. Het decor is volgestouwd met de meest bizarre attributen en bevolkt met een leger van figuranten. Voortdurend marcheren militaire parades door het beeld of draven paarden en soldaten met sabelbontmutsen de trappen van het slot op en af. De orthodoxe kerkdienst tijdens het huwelijk van Catharina en naderhand het overlijden van tsarina Elisabeth, lijkt op een overvolle antiekzaak, met honderden branden kaarsen en bebaarde popes met statige gewaden en cilindervormige mijters, exalterende liederen brommend en voortdurend buigend terwijl de wierookdampen als een mist op de iconen neerdwarrelen. Regelmatig toont Von Sternberg de kerkklokken die hij meermaals en langdurig laat klepelen tot vervelens toe. Tegen die extravagante achtergrond is het nog maar een kleinigheid om de ster van Marlene Dietrich te laten schitteren en schitteren doet ze. Von Sternberg stelt alles in het werk om haar fysieke schoonheid zichtbaar te maken. Catharina draagt prachtige toiletten met brede hoepelrokken en veel bont en haar armen en hals zijn versierd met de prachtigste edelstenen. Haar gelaat is met de grootste zorg geschminkt en straalt als de zon telkens wanneer Von Sternberg het in close up toont, liefst gedeeltelijk bedekt met een doorzichtige sluier of een ragfijn gordijn.

Historisch zal het allemaal wel niet kloppen, maar dat is Von Sternbergs grootste zorg niet. Hem is het er om te doen Dietrich te erotiseren, haar te vereeuwigen als de moeder aller diva's. In de figuur van graaf Alexei portretteert hij zichzelf als de afgewezen minnaar, de man die ook op het einde een stap opzij zal moeten doen voor een rivaal. Von Sternberg wentelt zich in cynisme om zijn eigen verlies, zijn eigen onmacht, maar hij doet het met bravour, met middelen die neigen naar grootheidswaanzin. Maar het werkt. Het werkt uitstekend.

BEELD EN GELUID
Universal heeft er alles aan gedaan om de pellicule van deze oude film in zijn oude luister te herstellen. Waarin de Studio's groot kunnen zijn. Scarlet Empress is uiteraard een zwart/wit-film, maar het contrast is groot en met veel detail. Beschadigingen zijn er niet en witte vlekken en stippen evenmin. Hier is prachtig werk geleverd. De soundtrack is overdadig en welluidend. Meer dan ooit gebruikt Von Sternberg de grote middelen om de heroïsche sfeer van zijn productie te onderstrepen. In de eindfase, wanneer de legereenheden van Catharina de greep naar de macht inzetten, brengt hij zo waar de Ouverture 1812 van Peter Tsaikovski naar de schouder en slingert kopersalvo’s en striemende vioolpassages de zaal en de huiskamer in. Het geluid is goed, niet te scherp of te dof. Er is wel ruis.

EXTRA'S
Deze dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Scarlet Empress van Josef von Sternberg met Marlene Dietrich in een glasrol, Louise Dresser als de boertige en grappige tsarina Elisabeth en John Lodge als de verliefde maar afgewezen minnaar, is opgezet als een groots kostuumdrama met veel spektakel. Met een flinke knip van een 15-tal minuten had de film aan expressiviteit kunnen winnen.