FILM
De Deense cinema bestaat op internationaal vlak – een uitzondering niet te na gesproken – bijna uitsluitend uit de producties van één man: Lars von Trier. Zijn oeuvre is omvangrijk, van Epidemic (1987) en Europa (1991) over Breaking The Waves (1997), Dancer In The Dark (2000) en meer recentelijk Dogville (2003) en het vervolg Manderlay (2005). Het werk van Von Trier is omstreden, vooral dat gedeelte dat de Amerikaanse droom en de Amerikaanse waarden aanvalt. Hij kijkt vanuit zijn sofa in Kopenhagen naar Armeika, want Lars von Trier heeft vliegangst en is nog nooit in de States geweest. Reden genoeg voor zijn criticasters om hem eenzijdigheid en vooringenomenheid te verwijten. Hetzelfde lot is Dear Wendy beschoren, een film van zijn landgenoot en collega Thomas Vinterberg, de maker van Festen dat in 1998 grote aandacht trok. Festen was gemaakt volgens de door Von Trier bedachte Dogma-regels waarbij de filmmaker geen gebruik mag maken van o.a. vaste camera, extra licht en gehuurde of gekochte decorstukken. Festen was puur en sober, eerlijk en confronterend, hoewel Vinterberg toch hier en daar een decorstuk had binnengesmokkeld.

Voor Dear Wendy heeft Vinterberg de Dogma-regels minder streng geïnterpreteerd en een film gemaakt die door een ruimer publiek kan worden bekeken. Er zijn decorstukken, o.a. een hele verzameling pistolen, de ondergrondse lokalen van een oude mijnschacht en een centraal dorpsplein waarrond de actie zich concentreert. Het scenario – hoe kan het anders – is van de hand van Lars von Trier en ondanks de waarschuwing tijdens de aftiteling dat het hier niet gaat om een anti-wapenbezit film of een anti-Amerika film, ligt de teneur zeer duidelijk in het verlengde van Dogville en Manderlay. Dear Wendy gaat over wapens en het vrije gebruik ervan in een samenleving, over de consequenties waaraan een maatschappij zich bijgevolg mag verwachten en hun desastreuze gevolgen. Von Trier haalt zijn verhaalstof voor zijn scènes daar waar alle Europeanen ze sinds een halve eeuw halen, namelijk in Hollywood. Zijn het niet de westerns en de midwestfilms met hun rauwe revolverhelden en strenge, onverbiddelijke en soms onredelijke sheriffs die bij het West-Europese publiek een beeld van Amerika hebben opgehangen van een quasi rechteloze cowboy-maatschappij, conservatief en fanatiek, religieus bekrompen en xenofoob? Von Trier doet alleen maar dat: hij kijkt naar het voorbeeld, laat er zich door inspireren en doet zijn eigen ding. Waarom zou het allemaal met de werkelijkheid moeten stroken, als de voorbeelden ook maar fictie zijn? Hem het recht ontzeggen om zulke films te maken alleen op grond van zijn nationaliteit en fysieke onbekendheid met het terrein? Het is een flauw argument.

Maar Von Trier kan als geen ander het venijn in eenvoudige scènes stoppen en via metaforische en symbolische taferelen gecombineerd met zwarte humor en sarcasme een uiterst scherp maatschappijkritische argumentatie opbouwen die de toeschouwer aanvaardt of verwerpt. Zijn materiaal is dusdanig controversieel dat er geen ruimte is voor een dubbelzinnig oordeel: Von Trier heeft gelijk, of helemaal niet. Zelf heeft hij geen probleem met de kritiek van zijn tegenstanders. Hij noemt zichzelf een kunstenaar, geen politicus en zijn films zijn geen politieke pamfletten, maar commerciële producten in een kapitalistische omgeving. Von Trier is controversieel en zijn films bijgevolg ook.

Wegens tijdsgebrek geeft Lars von Trier in 2004 het script van Dear Wendy aan Thomas Vinterberg. Die volgt trouw de tekst maar vervangt de twintigers door jongere mensen, jongens en een meisje tussen 15 en 20 jaar. Von Trier zal die keuze achteraf toejuichen en inderdaad, de onschuld die van deze jonge mensen uitgaat zet de finale van de film in een nog veel wranger en pijnlijker daglicht, want uiteindelijk zijn zij op die manier slachtoffers, geen daders. Het verhaal speelt zich af in West-Virginia, in een mijnwerkersdorpje waar alle volwassen mannen hun brood verdienen als mijnwerker. Dick Dandelion (Jamie Bell) is oud genoeg voor de mijn en zijn vader neemt hem dus mee, maar Dick wil niet naar de mijn en hun zwarte huishoudster Clarabelle (Novella Nelson) bezorgt hem een baantje bij de plaatselijke kruidenier. Daar leert hij een stille en teruggetrokken leeftijdsgenoot kennen. Wanneer hij Freddie (Michael Angarano) een speelgoedpistool toont dat hij eigenlijk in een speelgoedwinkel heeft gekocht voor het jarig neefje van Clarabelle, blijkt het om een echte revolver te gaan. Freddie blijkt zelf een oud pistool uit de Tweede Wereldoorlog te hebben dat zijn grootvader heeft meegebracht uit Noord-Afrika. Ondanks hun zin voor pacifisme beginnen beide jongens met hun pistool te oefenen en ze gaan ze als hun vriendinnetje beschouwen, hun dierbaarste bezit. Van underdogs worden ze stoere knapen en ze dragen hun pistool steeds op zak. In de ondergrondse lokalen van een verlaten mijnschacht stichten ze The Dandies, een pacifistisch clubje van pistoolliefhebbers en ze betrekken Susan (Alison Pill) van de speelgoedwinkel bij hun activiteiten en nog twee andere vrienden, net zoals zijzelf underdogs die een upgrade kunnen gebruiken. Samen bestuderen ze soorten pistolen en gebruiksaanwijzingen, kijken naar forensische documentaires over het herkennen en de gevolgen van schotwonden en ze geven zelfs lezingen aan elkaar over de verschillende aspecten van het wapengebruik bij primitieve stammen. De sfeer is relaxt, krijgt nadien iets religieus, iets macabers, wanneer ze hun wapens namen geven en met ze trouwen in echte ceremonies. Ze bedrijven een soort afgoderij, alternatieve godsdienst, aanbidden datgene wat hun afschrikt. 's Nachts houden ze parades op straat, verkleed als cowboy en andere tot de verbeelding sprekende figuren, maar het blijft onschuldig en zelfs de sheriff komt Dick feliciteren met zijn goede opvoeding en gedrag na diens vaders dood.

De situatie verandert wanneer de Sheriff Sebastian (Danso Gordon) introduceert, het neefje van Clarabelle dat wegens een schietpartij heeft vastgezeten en nu voorwaardelijk in vrijheid is gesteld met voorwaarden. Sheriff Walker (William Hootkins) stelt Dick voor om als probatiebegeleider op te treden en Sebastian op het rechte pad en uit de gevangenis te houden. Eén voorwaarde: Sebastian moet uit de buurt van wapens blijven. Dick is niet erg enthousiast, toch aanvaardt hij de opdracht. Via Sebastian wordt echter de band met het criminele – en voor hen onbekende – milieu geïntroduceerd. Wapens dienen voor andere dingen, zegt hij, en nog: jullie zijn een stelletje geschiften. Later zal Dick Sebastian on hun clubje introduceren, waardoor hij zelf de fundamentele regel van diens invrijheidsstelling overtreedt. Maar Sebastian is een buitenstaander en zal dat blijven, ook al komt hij wekelijks naar de vergaderingen. Op een dag wordt Sebastian door Dick betrapt met Wendy tijdens een schietoefening. Wendy is Dicks pistool en volgens de regels van de club mag je nooit een andermans revolver hanteren. In de ondergrondse gewelven verandert onschuld in naijver en jaloezie wanneer blijkt dat Sebastian wel eens de beste schutter van hen allemaal zou kunnen zijn. De sfeer wordt bedrukt en broeierig, zenuwachtig en een beetje gevaarlijk.

Wanneer Dick verneemt dat zijn oude huishoudster Clarabelle niet meer de straat op durft te komen wegens de zgn. gangs die het dorp onveilig maken, beraamt hij een plan om de eenheid in The Dandies te herstellen. Ze zullen samen een bewakingsescorte vormen op het plein en Clarabelle garanderen dat er niets gebeurt terwijl ze naar haar nichtje loopt om koffie te drinken. Voor het eerst gebruiken The Dandies hun schietervaring als verdedigingsmiddel tegen de buitenwereld. De knop is definitief om.

Thomas Vinterberg levert met Dear Wendy een Von Trier-achtige film af met een minimum aan locaties en decors. De film put zijn kracht uit de secuur opgebouwde spanning die evolueert van onschuld (wanneer Dick de toeschouwer in het begin van de film introduceert bij Wendy) over ongedefinieerde dreiging (de haast religieuze handelingen in de mijn) tot onafwendbaar fanatisme en meedogenloosheid in de epiloog. Dear Wendy is een western, een metaforisch coming-of-age drama, een zedenschets, een thriller en een emotionele rampenfilm tegelijk. Vinterberg neemt de toeschouwer mee door 5 decennia Amerikaanse filmkunst, doorspekt zijn vertelling met symboliek en gortdroge rituelen met weinig ruimte voor humor en relativering en schildert consequent en compromisloos een verbijsterende fabel over Americana. De signalen die hij uitstuurt zijn diffuus en verwarrend en zijn conclusie komt aan als een vuistslag door een plotse en totaal onverwachte plotwisseling. Dear Wendy is pure fictie, niet gebaseerd op echte feiten, ontsproten aan de fantasie van de man die ook al het zenuwslopende en wrange Dogville bedacht. En toch. Toch hebben we dat allemaal al ettelijke keren eerder gezien: het kakihemd met de zilveren sheriffster, de holster aan de rechterzijde van de heup, de hand die een beetje verkrampt langs het dijbeen heen en weer bengelt, klaar om de trekker binnen 1 seconde over te halen, het gezicht als een dodenmasker, zo van: ik ben hier de baas, ik bepaal hier de wet, ik beslis over leven en dood. Thomas Vinterberg en Lars von Trier overdrijven, stileren en bluffen en tegelijk geven ze Amerika een koekje van eigen deeg.

Vinterberg zit met zijn camera heel dicht op zijn hoofdfiguur en maakt diens gedachtegang haast zichtbaar voor de toeschouwer. Jamie Bell is een prima acteur die met weinig bewegingen en een minimum aan gelaatsuitdrukkingen heel veel kan vertellen zonder het bereik van zijn emoties vroegtijdig prijs te geven. Hij is ingehouden, als een stier die met de voorpoot in het stof krabt vooraleer een uitval te doen naar de stierenvechter. Jamie Bell is een groot talent in wording. Bij de overige acteurs trekt Novella Nelson de aandacht als Clarabelle en met haar wordt de sfeer van het Zuiden opgeroepen, de slaven, of ex-slaven, die nog steeds in rangorde op de tweede plaats komen, in dienende functies. Er gaat een zucht van Gejaagd door de Wind door Vinterbergs film wanneer hij haar portretteert als de eeuwig trouwe ondergeschikte die het tegen alle vooroordelen in goed meent met haar blanke medemens. Sheriff Walker wordt altijd ruim in beeld gebracht, we zien hem van op een afstand: het gezag, de ordehandhaver, de schrik van elk stoffig midwestplaatsje.

BEELD EN GELUID
Thomas Vinterberg hanteert een zeer beweeglijke camera, zelfs in de close ups, waardoor een effect van grote directheid, haast reportage-achtig, ontstaat. Bijgevolg is de controle op het licht niet altijd 100 procent, maar dat vangt de regisseur op door de handeling in belangrijke mate ondergronds, dus in het donker, te situeren. Zijn kikker- en vogelperspectieven verwijzen naar grote voorbeelden uit de filmgeschiedenis, te veel om op te noemen of onmiddellijk te herkennen, maar het Von Trier-achtige à la Dogville is heel erg aanwezig evenals het spaghettiwesterngevoel in de eindafwikkeling. De transfer naar dvd is vlekkeloos zonder vuil of beschadigingen. De kleuren variëren van oranje, goud en donkerbruin tot beige en het grauw van de huizen op het plein, altijd min of meer met een donker randje erom heen. In de buitenopnamen maakt Vinterberg dankbaar gebruik van schaduwen en tegenlicht waardoor het niet altijd duidelijk is wat er aan de hand is en alleen het inslaan van de kogels voor verduidelijking zorgt. Het kwaad blijft anoniem. Het geluid van Dear Wendy is heel verzorgd. Door het gebruik van alle mogelijkheden wordt een zeer breed ruimtelijk effect gecreëerd alsof de toeschouwer midden in de handeling staat. De aard van de film leent zich uitstekend voor heel veel geheimzinnige bijgeluiden, pistoolsalvo's en het gekraak van oude balken en houten gevels. Omdat Dick een liefhebber is van de muziek van de Engelse formatie The Zombies monteert Vinterberg regelmatig songs van deze band uit de jaren '60 op sequenties zonder dialoog. Time Of The Season is weer even niet fout.

EXTRA'S
De dvd bevat de Originele Bioscooptrailer en een drietal Andere Trailers, o.a. Manderlay en Elephant.

CONCLUSIE
Dear Wendy van Thomas Vinterberg op een scenario van Lars von Trier is controversieel. Angelsaksische en Amerikaanse recensenten hebben de film haast zonder uitzondering de grond ingeboord en ook in Nederland was de pers alles behalve lovend. Het hangt er waarschijnlijk vanaf in welke mate men zich vereenzelvigt met de American way of life of je als kijker een vorm van sympathie of afkeer ontwikkelt. Het verhaal is niet altijd even consequent en er is een stevige plotwisseling nodig om de film naar zijn ontknoping te leiden; er is sprake van heel veel symboliek, metaforen, sarcasme en overdrijving, weinig ruimte voor humor en/of relativering en toch laat het verhaal je niet meteen los. Het zal dan ook nauwelijks verbazen als Dear Wendy over een aantal jaren als nog het predikaat meesterwerk krijgt opgeplakt. Spannende cinema.