FILM
10° Chambre: Instants d'Audiences (in het Nederlands: 10e Strafkamer: Fragmenten uit Rechtszittingen) van de Franse film- en documentairemaker Raymond Depardon leidt de toeschouwer binnen in een Franse rechtszaal waar rechter Michèle Bernard-Requin als een eigentijdse Vrouwe Justitia oordeelt over goed en kwaad. In tegenstelling tot haar populaire Amerikaanse tv-collega Judge Judy straalt Bernard-Requin degelijkheid uit en behandelt ze de beklaagden met voldoende respect, waarbij ze altijd de geldende rechtsregels consequent toepast, ongeacht de excuses en de uitvluchten die ze op de mouw gespeld krijgt. Michèle Bernard-Requin heeft macht en dat zal iedereen die voor haar verschijnt geweten hebben. Ze is de exponent van een waardensysteem waarmee niet iedereen het eens hoeft te zijn, een systeem dat niet altijd en in alle omstandigheden rechtvaardig is en rekening houdt met uitzonderlijke situaties of bijzondere omstandigheden, maar eentje dat wel zorgt voor een zekere orde, een duidelijke hiërarchie met een welomschreven respect voor ieders fundamentele rechten en plichten.

Filmen in een rechtszaal is in Frankrijk een zeldzaamheid. Raymond Depardon deed er naar eigen zeggen een week over om de medewerking van de betrokken rechter en haar superieuren te krijgen. Dat het zo vlotjes ging, heeft alles te maken met een project dat hij jaren geleden tot een goed einde bracht en waarover in het milieu alleen maar goede commentaren te horen zijn. In Délits Flagrants (1994) portretteerde Depardon 14 verdachten en hun ondervragers. Meer dan 10 jaar onderhandelingen gingen de eigenlijke opnamen vooraf. Het succes van dat project en de overtuiging bij Justitie dat die film een positief effect had op het beeldvorming omtrent rechters en rechtbanken, was bepalend voor hun soepelheid in verband met 10e Chambre.



In totaal filmde Raymond Depardon over een periode van 3 maanden meer dan 100 rechtszittingen, telkens voorgezeten door Michèle Bernard-Requin. Hij mocht twee 16 mm-camera's opstellen en een batterij van verdoken microfoons om de goede gang van zaken niet te bemoeilijken. Bovendien had hij de instemming van de betrokken burgers nodig om het materiaal ook effectief te kunnen gebruiken in zijn montage. Om voldoende privacy te garanderen werden de namen van de beklaagden veranderd. Uiteindelijk monteerde Depardon de debatten van 12 verschillende rechtszittingen in zijn film, waarbij hij één camera reserveerde voor de rechter en een andere voor de beklaagden, het openbaar ministerie, de verdediging en het publiek in de zaal.

De rechtszittingen beginnen op een ochtend. Een blanke man, en daarna een blanke vrouw, moeten zich verantwoorden voor rijden onder invloed. Michèle Bernard-Requin informeert naar de identiteit van de betrokkenen, leest de aanklacht voor en geeft hun vervolgens het woord. Wat volgt is een waterval van uitvluchten, excuses, minimaliseringen en kleine leugens. De man beweert dat hij één moquito op had en op honderd meter van zijn woonplaats was op het moment van de vaststelling. De rechter kan er niet om lachen: te veel is te veel, zegt ze, of niet soms? De vrouwelijke verdachte, een schilderes die zich er nauwelijks in slaagt om de rechter te vertellen hoeveel ze met haar kunst verdient en wat het inkomen is van haar echtgenoot (om de financiële strafmaat te bepalen), zegt dat ze twee liter water per dag drinkt en geen alcoholiste is. Ze draait rond de pot, aarzelt en stamelt maar wat, giechelend, overtuigd van haar gelijk. Ze voelt zich betrapt, geïntimideerd om een overtredinkje van niks. Michèle Bernard-Roquin stelt vast dat ze het blijkbaar niet begrijpt of althans de ernst van de zaak niet inziet. Uitspraak na de pauze.



De rest van de beklaagden zijn bijna uitsluitend zwarten of Aziaten, ze hebben een parkeerwachter uitgescholden of geen geldig rijbewijs, in het bezit gevonden van verboden wapens of zijn betrapt op zakkenrollen. De rechter luistert geduldig naar hun uitvluchten en als kijker kan je je niet van de indruk ontdoen dat er soms echt wel twee kanten aan een zaak zitten en dat de rechtbank misschien te gauw de officiële uitleg van de politie volgt, zoals in het geval van de scheldpartij met een vrouwelijke politieman; die eist een schadevergoeding van een vrachtwagenchauffeur die haar heeft beledigd en niet meteen excuses aanbood. Volgens de man in kwestie stond ie zakken met puin te ruimen in een drukke straat in Parijs waar hij onmogelijk zijn vrachtwagen langs het trottoir kon parkeren. Hij hinderde het verkeer op een plek waar makkelijk files ontstaan, zegt de politievrouw, terwijl ze tegelijk moet erkennen dat het op dat moment rustig was in de buurt. Toch krijgt ze van Michèle Bernard-Requin genoegdoening. Flagranter is de zaak van een socioloog die tijdens een controle in het bezit blijkt te zijn van een verboden wapen. Maar de man, die zijn eigen verdediging voert, beweert dat het niet om een wapen maar om een werktuig gaat. De rechter is het daar niet mee eens en bovendien neemt ze het de kerel kwalijk dat hij pretendeert de wet beter te kennen dan zijzelf. Resultaat: confiscatie. Is haar verontwaardiging terecht? Is er hier sprake van machtsmisbruik? Mag een burger niet mondig zijn als hij tegenover de officiële handhavers van de wet staat? Het is een delicaat randgeval.

Het meest beklemmend is de getuigenis van een jonge vrouw die door haar Noord-Afrikaanse vriend is mishandeld en geslagen en sinds meer dan 5 jaar door hem wordt gestalkt via de telefoon. Ik doe dit niet alleen voor mezelf, houdt ze de rechter voor, maar voor de vrouw die achter mij komt, want veranderen doet hij nooit. Hij is egoïstisch en ziekelijk bezittering. Het openbaar ministerie eist een hoge onvoorwaardelijke straf en de verdediging zegt iets bijkomstigs in de trant van wij mannen zijn allemaal klootzakken, waarop de rechter een verveeld gezicht toont en weinig begrip. Dat geldt ook voor de jonge zwarte drugsdealer die al eerder voor dezelfde feiten is betrapt en nu een beroep doet op een snelrechtprocedure in de hoop opnieuw met een voorwaardelijke straf weg te komen. Hij krijgt zes maanden effectief en kijkt alsof hij het in zijn broek doet. Schrijnend is het geval van een jonge Mauretaniër, sinds eeuwen in het land, vaak opgepakt en uitgewezen, maar niet in het bezit van de nodige papieren om zijn identiteit te bewijzen. Nee, ik weet niet wie me kan helpen, zegt hij, niemand heeft ooit hulp aangeboden en ik heb er nooit om gevraagd. Hij staat symbool voor de tienduizenden illegalen die jaarlijks door de mazen van het net glippen en vervolgens in een administratieve carrousel terechtkomen waarvan ze geen jota begrijpen. Michèle Bernard-Requin past de wet toe en wijst hem voor de zoveelste keer het land uit. Wendt u tot een gespecialiseerde organisatie om uw terugkeer voor te bereiden, geeft ze nog als goede raad mee, wellicht beseffend dat het ook dit keer een maat voor niets zal zijn omdat het systeem hiaten vertoont en nauwelijks interesse heeft voor dit soort van menselijk leed dat om elke hoek loert.



10° Chambre: Instants d’Audiences is met andere woorden niet zo maar een documentaire over de gang van zaken in een rechtbank. Raymond Depardon probeert dingen te vertellen die niet in wetten uit te drukken zijn, waarvoor rechtsregels niet de goede oplossing bieden en hij houdt de maatschappij, en dus ons allemaal, rechters en Justitie incluis, een spiegel voor: biedt ons rechtsysteem iedereen dezelfde garanties of is er sprake van klassenjustitie; zou het kunnen dat het systeem de armen arm en de onmondigen onmondig houdt en verstoken van een eerlijke kans, een nieuwe kans? Hij illustreert zijn indruk met het geval van een jongeman zonder rijvergunning die toch pakjes wegbrengt in Parijs. Zonder auto word ik werkloos, want ik heb geen opleiding, meent hij, waarop de rechter antwoordt: Er zijn mensen genoeg zonder opleiding en zonder rijbewijs en die toch werk hebben.

BEELD EN GELUID
De sfeer in de rechtszaal domineert het kleurenpalet dat Raymond Depardon hanteert. De toga’s zijn zwart en het interieur wordt bepaald door veel houtwerk en donkere tinten. Bruin voert de boventoon met weinig ruimte voor heldere en frisse kleuren. Een toevallig marcelletje (breed uitgesneden en mouwloos t-shirt), sneeuwwit op een bijna zwarte huid, is een onvoorziene uitzondering, zij het niet meteen de gepaste kleding waarin men voor een vrouwelijke rechter – en een rechter tout court - verschijnt. Maar de beklaagde in kwestie wordt door twee politiemannen begeleid en komt dus uit de gevangenis. Het is hem bij deze vergeven. Het geluid is verzorgd en staat in 5.1. Tientallen microfoons zorgen voor de registratie en die is netjes en accuraat. Een muziekband is er niet en extra commentaar wordt niet gegeven.



EXTRA'S
Als extra's bevat deze dvd een bijdrage van Regisseur Depardon over het maken van de Film, waarin hij de situatie in de rechtszaal uittekent, de opstelling van de camera’s situeert en vertelt over de vele beperkingen die hij behoorde te respecteren om de rechtsgang niet te bemoeilijken. In Twee Extra Scènes zien we twee rechtszittingen die Depardon niet gebruikt heeft in zijn film. Ze zijn voorzien van commentaar door de regisseur. Depardon in Discussie met het Publiek is een opname waarbij ook de rechter, Michèle Bernard-Requin, haar superieur en de producer van de documentaire aanwezig waren om vragen van het publiek te beantwoorden. De vragen zijn jammer genoeg weggesneden zodat we het alleen met een opeenvolging van statements moeten stellen. Vooral de reacties van Bernard-Requin zijn interessant.

CONCLUSIE
10° Chambre: Instants D'Audiences is een documentaire over een aantal rechtszittingen in een Parijse rechtbank. Regisseur Depardon heeft uit een massa materiaal 12 zaken geselecteerd die hij ons in verkorte vorm presenteert. De onderwerpen zijn divers, waarbij we telkens de rechter en de beklaagde aan het woord horen en zien, af en toe het Openbaar Ministerie en de verdediging en één keer een getuige. Het gaat om echte processen, niet nagespeelde en niet gefingeerd. Alleen de namen van de beklaagden zijn aangepast. Aanvankelijk gaat het om stereotype overtredingen zonder veel erg; naarmate de documentaire vordert komen er situaties ter sprake die de toeschouwer tot een zekere engagement dwingen en hem laten nadenken over de functie van rechtsregels en juridische procedures, de rol van de betrokken magistraten en de spelletjes die de beklaagden spelen om onder de aanklacht uit te komen, de gang van zaken te manipuleren, de rechter te beïnvloeden. De beklaagden zelf zien we in hun meest ontdane staat: zich voor een rechter verantwoorden is een pijnlijke zaak, een straf op zichzelf en Michèle Bernard-Requin is ervan overtuigd: ook de procedure en de vormvoorwaarden zijn belangrijk en hebben in al hun eenvoud een remmende invloed op de wetsovertreders.