FILM
Die Ehe Der Maria Braun is R.W. Fassbinders meest cynische portret van de naoorlogse Bondsrepubliek en het ten overvloede geprezen Witschaftswunder. Veel duidelijker dan in Die Sehnsucht Der Veronika Voss en Lola rekent de regisseur op een zeer directe manier af met de mythe van het economisch wonder. Terwijl Voss haar vooroorlogse status van superster ambieerde en Lola hunkerde naar aanzien en dus een goed huwelijk, is het Maria puur te doen om macht en geld ter verwezenlijking van haar dromen. Daarvoor gebruikt ze de tools die haar door het herrijzend kapitalisme worden aangereikt, een systeem dat volgens Fassbinder in democratische én fascistische maatschappijen gedijt en alle individuen uiteindelijk tot collaboratie en dus corruptie verleidt/dwingt. De ondertoon van Die Ehe Der Maria Braun (Braun zoals de maîtresse van Adolf Hitler) is donker en sarcastisch en de regisseur laat geen spaander heel van het ogenschijnlijk onschuldige karakter en het maagdelijke schone handenimago van de Duitse naoorlogse wederopbouw. Voor R.W. Fassbinder is die fase in de Duitse geschiedenis even rampzalig als de beide wereldoorlogen zelf, om de eenvoudige reden dat dezelfde mensen en dezelfde ideologie eraan ten grondslag lagen, nl. de ex-nazi's en hun fascistische ideologie.



Tussen 1945 en 1947 werd de Bondsrepubliek gedenazificiert zoals men dat in Duitsland pleegt te noemen, een proces waarbij het maatschappelijk bestel werd gezuiverd van Hitlergetrouwen. Het nazigedachtegoed was sinds 1933 evenwel diep doorgedrongen in alle geledingen van de Duitse maatschappij en alle collaborateurs opzij zetten was gewoon onmogelijk wegens hun grote expertise op allerlei terreinen. Dus bleven tienduizenden ex-nazi's op post, net zoals in Oost-Duitsland na de Val van de Muur – en tot vandaag – ex-Stasi's gewoon op post bleven en het beleid met hun inmiddels verboden ideologie beïnvloeden. Pas in de jaren zestig zou er in West-Duitsland een tegenbeweging op gang komen die eiste dat men komaf zou maken met het oude regiem.

Fassbinder maakt van Die Ehe Der Maria Braun een groots melodrama in Hollywoodstijl, maar haar wedervaren wordt op geen enkel moment een heldenepos. Daarvoor is het personage te berekend en de algemene ondertoon van de film te scherp. Maria Braun is een handleiding voor degenen die de gevaarlijke spelletjes van omkoping, misleiding en berekening meespelen en finaal niet meer terug kunnen en zelfs niet meer terug willen. De prijs die ze betalen is hoog, in het geval van de Fassbindervrouwen de hoogst mogelijke, nl. de totale catastrofe. Maria Braun wordt net zoals Veronika Voss en Lola het slachtoffer van haar rücksichtsloze ambitie in een wereld die net iets harder en meer geslepen is dan zijzelf. Hun lot is betreurenswaardig, maar Fassbinder geeft de toeschouwer nauwelijks reden tot medeleven. Braun, Voss en Lola kiezen heel precies hun pad en offeren alles op voor een vooropgezet doel. Hun ondergang hebben ze alleen aan zichzelf te danken. De regisseur is hard voor zijn heldinnen, maar nog net iets harder voor de Duitse samenleving die de voorwaarden voor hun val creëerde.

Hanna Schygulla is de ster van Die Ehe Der Maria Braun en ze domineert elke scène. In echte Marlene Dietrichstijl voert ze haar rol van verleidster en berekende intrigante op en op verzoek van de regisseur aarzelt ze niet om aan overacting te doen en haar personage dik in de verf te zetten. Als beloning stopt Fassbinder haar in oogverblindende mantelpakjes in de elegante stijl van de jaren vijftig en plaatst haar in een prachtig licht zoals zijn grote voorbeeld Josef von Sternberg dat eerder met zijn filmdiva's in Hollywood deed. Schygulla slaagt er in om de donkere kant van Maria Braun perfect tot uitdrukking te brengen via kleine gebaren en nauwelijks waarneembare gelaatsuitdrukkingen. De geloofwaardigheid van het hoofdpersonage staat nooit ter discussie, ook niet wanneer Maria ogenschijnlijk zonder veel schroom of preutsheid de ene partner inruilt voor de volgende. Schygulla maakt het allemaal acceptabel door een sterke en overtuigende speelstijl.



BEELD EN GELUID
Het kleurenpalet dat R.W. Fassbinder in deze film hanteert is opnieuw buitengewoon geslaagd. Felle kleuren genieten duidelijk zijn voorkeur voor de achtergrond, terwijl hij de gebeurtenissen op de voorgrond veel soberder inkleedt en belicht. Koud en warm licht zorgen voor een wisselende en vaak tegenstrijdige sfeer. Om vervreemding in de hand te werken gebruikt hij vaak het zgn. aquariumperspectief: interieurscènes worden van op straat gefilmd, kantoren van op de centrale gang. De camera bespiedt als het ware de personages van op een afstand, in dit geval van achter glas, zonder direct geluid, waarbij de indruk wordt gewekt dat het hier om poppenkastfiguurtjes zou gaan, willoze individuen overgeleverd aan de grillen van het noodlot. De barrière en de afstand tot de camera zorgen er voor dat de kijker zich maar matig met de karakters vereenzelvigt en voortdurend oog blijft hebben voor de omstandigheden die aan hun gedrag ten grondslag liggen. Want ondanks het prachtige decor, de schitterende kostumering, de verzorgde grime en de bijzondere zorg voor de allerkleinste details omtrent het tijdskader, blijft het Fassbinders bedoeling om de kijker op een subtiele manier z'n onderliggende boodschap mee te geven. Op de gebruikte master is niets aan te merken. De anamorfische transfer is dan ook bijna perfect zonder beschadigingen en ongerechtigheden. Het geluid staat in stereo en situeert zich helemaal vooraan. Van een surroundeffect is geen sprake. De stemmen klinken helder en duidelijk. De muziek heeft een zeer belangrijke ondersteunende functie, maar niet meer dan dat.



EXTRA'S
Bijna 80 minuten extra kijkplezier op deze dvd: de Originele Bioscooptrailer, De Duitse Trilogie (30 min.), een documentaire waarin Franse Fassbinderspecialisten het verband tussen de drie films van de trilogie aantonen, de problematiek analyseren en de politieke inzichten aankaarten; Hanna Schygulla, Duitse Actrice (20 min.) is een lang gesprek (in het Frans) met de hoofdactrice over het Braunpersonage, de inhoud van de film, de samenwerking met Fassbinder en de discussie over het einde van de film (waarmee ze het niet eens was) dat uiteindelijk door de regisseur werd aangepast. In Het Huis Fassbinder (25 min.) wordt de kijker een algemene indruk gegeven van de wereld van Rainer Werner Fassbinder. Alle documentaires zijn Nederlands ondertiteld en geïllustreerd met beeldfragmenten en/of foto's van de regisseur en de acteurs uit de trilogie.

CONCLUSIE
Die Ehe Der Maria Braun is R.W. Fassbinders grootste commerciële succes in binnen- en buitenland, ondanks het feit dat hij zeer scherp en kritisch is voor de naoorlogse Duitse samenleving. Hanna Schygulla geeft als Maria Braun de film een zelden geziene schwung in een stekelig melodrama à la Hollywood dat op geen enkel moment breekt met de vooropgezette politieke en sociale thematische onderstroom die de regisseur als uitgangspunt gebruikt, maar die nooit gaat overheersen. Die Ehe Der Maria Braun is visueel en inhoudelijke een zeer sterke productie die zowel de gewone kijker als de meer politiek geëngageerde arthausfilmliefhebber waar voor z’n geld biedt.