FILM
Er zit een sequentie in Jules Dassins Rififi die je nooit meer vergeet en die je zal koesteren als een van de briljantste momenten van pure cinema. Vier mannen breken in een juwelenzaak in door via de bovenverdieping een gat in het plafond van het onderliggende pand te hakken. Het is een riskante onderneming die traag en quasi geluidloos moet geschieden om het alarmsysteem niet in werking te zetten. De sequentie van bijna een half uur heeft niet enkel een gigantische invloed gehad op latere films over doordachte roven – Rififi zou je de geboorte van de heist-film kunnen noemen – maar is ook een prachtig voorbeeld van artistieke durf. De regisseur laat namelijk gedurende dertig minuten geen woord vallen. Enkel het subtiele gekraak, gebons en gesnerp van de inbraak is hoorbaar. Voor de rest niets. Ook geen muzikale score. In de handen van mindere goden zou dat een recept voor catastrofe zijn, maar Dassin bouwt stelselmatig de spanning op en spijkert de kijker een half uur lang vast op het puntje van zijn stoel. Zijn lef levert dan ook dividend op en vormt een geniaal hoogtepunt in een film die ook voor het overige van grootse klasse getuigt.

Rififi is gebaseerd op een boek van Auguste Le Breton, maar de auteur gaf zelf toe nog maar weinig meer te herkennen van zijn schrijfsels in de uiteindelijke adaptatie. De verdienste voor het creëren van een duister misdaaddrama komt dus scenaristen Dassin en Rene Wheeler toe (Le Breton kreeg wel credit voor de dialogen). In hun plot komt de inbreker Tony Le Stéphanois na vijf jaar cel weer op vrije voeten en bewerkt hij zijn ex-vriendin (die nu met een louche nachtclubeigenaar samenhokt) prompt met een broeksriem. Ook zijn vrienden uit het misdaadmilieu zoeken weer contact met hem op. Ze willen hem inschakelen voor de juwelenroof die het hoogtepunt van de prent vormt. Tony gaat na wat gepalaver heen en weer akkoord en na het slagen van de roof – een van de grootste en meest gedurfde in de Franse geschiedenis – lijkt zijn leven weer op zijn pootjes te belanden. IJdele hoop natuurlijk in een film noir, want nachtclubeigenaar Grutter achterhaalt wie de overval pleegde, vermoordt een van de teamleden en gijzelt het zoontje van een ander. Hoe de afloop ook zal zijn, dat geld niet gelukkig maakt, wordt overduidelijk.

Hoewel Rififi een bijzonder stijlvolle film is, met sublieme, doem inducerende bijdragen van o.a. de geloofde production designer Alexandre Trauner, monteur Roger Dwyre en cinematograaf Philippe Agostini, is het ook een erg persoonlijke film van cineast Jules Dassin. Rififi was zijn eerste film in vijf jaar – merk de link op met Tony’s gevangenisverblijf – na een succesvolle carrière eind jaren veertig in Hollywood als noirregisseur. De Amerikaanse studio’s hadden communist Dassin echter op de beruchte zwarte lijst gezet en blokkeerden zo niet enkel zijn carrière in Hollywood, maar lieten hun invloed ook gelden wanneer Dassin in Europa een project wou opstarten. Het thema van zoete weerwraak op een maatschappij die je in isolement dwingt loopt dan ook als een rode draad doorheen de film en de ontknoping is een weinig subtiele steek naar het beleid van senator McCarthy en consoorten.



Dassins persoonlijke revanche mag zich dan in de eerste plaats uiten in het subversieve scenario, hij bewijst ook dat Hollywood zichzelf geen plezier heeft gedaan door hem te laten vallen met een op het randje van genialiteit balancerende regie. Rififi bezit enerzijds het grauwe realisme dat ook al zijn Amerikaanse noirs domineerde, maar doorweeft de doem – het verhaal is niet meer of minder dan een gitzwarte Griekse tragedie – met een verrassende frivoliteit. De combinatie tussen deze twee uitersten is misschien het moeilijkste wat een cineast kan proberen en Dassin slaagt met vlag en wimpel. Geholpen door zijn gekwalificeerde crew schudt hij ook het ene prachtige shot na het andere uit zijn mouw. Rififi is én een meesterwerk van economisch vertellen – moest ook wel met een minimaal budget – én een oefening in stijl. Superlatieven schieten dan ook tekort om de geslaagde balanceeract van de cineast te bewieroken. Het mag niet verwonderen dat hij op het filmfestval van Cannes in 1955 als beste regisseur werd gelauwerd.

Naast regisseur en scenarist neemt Dassin nog een derde rol op zich in Rififi: die van acteur. Niet omdat hij per se zelf voor de camera wou staan, wel omdat de gecaste vertolker voor de cruciale rol van César le Milanais dagen voor de opnames afzegde. Onder het alias Perlo Vita brengt Dassin het er trouwens bijzonder goed van af. In de ganse cast is overigens geen zwakke schakel te bekennen. Het hart van de film is Tony, met verve vertolkt door de in België geboren Jean Servais. De acteur had in jaren geen belangrijke rol meer gekregen en gebruikt die ervaring om Tony van extra karakterlaagjes te voorzien. Carl Möhner toont zich bovendien zoveel meer dan een stereotiepe knappe leading man, terwijl zowel comic relief als hartverscheurende tragedie in goede handen zijn bij Robert Manuel. Vrouwen komen slechts sporadisch voor in dit mannenbastion, maar Marie Sabouret en Magali Noël – die sensueel de titelsong vertolkt – maken het beste van hun korte présence op het scherm.

Rififi is kortom een film in een bijzondere categorie: eentje die artistieke triomf koppelt aan tragische emotie en entertainend escapisme. Het is moeilijk om je liefde voor deze prent niet van de daken te schreeuwen na het bekijken ervan. Rififi houdt je immers vast in een verstikkende greep, laat je nooit meer los en is in dat opzicht te vergelijken met die andere misdaadklassieker White Heat. Beide prenten barsten namelijk van de dynamiek en levenslust, hoewel dood en verdriet in allebei een loodzware stempel drukken op het cinefiele entertainment. Als ik dan ook dé perfecte double bill mocht programmeren voor een dvd-avondje, dan zou het een combinatie zijn van deze twee meesterwerken van het witte doek.



BEELD EN GELUID
De cover van de dvd pocht met ‘een schitterende nieuwe digitale transfer’ voor de film, maar dat is nu het ene superlatief dat níet van toepassing is op Rififi. De scherpte en de zwartniveaus mogen dan wel dik in orde zijn, het contrast laat het in diverse van de vele duistere scènes al eens afweten. Ook werd de print niet volledig opgekuist, waardoor krasjes en andere beschadigingen regelmatig opduiken. Slecht is de transfer allerminst, maar voor een klassieker van dit formaat hoop je op meer. Het geluid staat in het originele monoformaat op schijf en vertoont eveneens tekenen van ouderdom, zoals de achtergrondruis die zich logischerwijs het meest in de beroemde bijna geluidloze 30-minutensequentie laat gelden. Dialogen worden helder weergegeven, maar de muziek klinkt te schril.

EXTRA’S
Kleine dvd-distributeur Arrow Films heeft een bonussectie samengesteld die zelfs de extra’s van grote Amerikaanse broer Criterion voor Rififi overtreft. Het Interview (29 min.) met de nog verrassend kwieke regisseur Dassin is hetzelfde als op de Criteriondisk en voert talloze interessante weetjes op waaronder een prachtige anekdote over een baseballwedstrijd tussen studio’s MGM en Fox. Ook in een tweede extra krijgt de cineast de kans om over zijn carrière en films uit te wijden, een Q&A (36 min.) in het National Film Theatre in Londen, na een vertoning van Rififi. Deze release voegt bovendien een Britse Trailer (3 min.) toe – met gedubde dialogen – evenals een uitgebreide Fotogalerij (4 min.). In de case zit daarenboven een Boekje van acht pagina’s met bijkomende info en appreciaties van de film.

CONCLUSIE
Rififi is de moeder van alle heistfilms en verdient alleen al daarom zijn plek in de filmgeschiedenis. Maar daarnaast is de prent ook een briljante, compromisloze Griekse tragedie verpakt als film noir, in een uitmuntende regie van Jules Dassin en met goede vertolkingen over de ganse lijn. Beeld en geluid zijn degelijk zonder meer en hetzelfde kan gezegd worden over de bonussectie.