FILM
Liebe Ist Kälter Als Der Tod is Fassbinders allereerste film uit 1969, een gangsterfilm, qua stijl beïnvloed door de Franse new wave en door de Duitse regisseur dan ook spontaan opgedragen aan o.a. Claude Chabrol en Eric Rohmer. Z'n inspiratie haalde Fassbinder evenwel in Amerika, bij regisseurs als Howard Hawks en Raoul Walsh in wier gangsterfilms de kleine crimineel ten tonele gevoerd wordt. Hoofdfiguur Franz Walsch (een samentrekking van Franz Biberkopf – de romanfiguur uit Alfred Döblins Berlin Alexanderplatz, ook al een vertegenwoordiger van de volkse sjoemelaars – en Raoul Walsh, de Amerikaanse regisseur van They Drive By Night (1940) en White Heat (1949) met resp. Humphrey Bogart en James Cagney in de hoofdrol), Franz Walsch dus, door Rainer Werner Fassbinder zelf vertolkt, is een onbeduidend crimineeltje dat zich laat onderhouden door zijn tippelend vriendinnetje Joanna (Hanna Schygulla). Als de film begint wordt Franz door vertegenwoordigers van een misdaadsyndicaat onder druk gezet om voor hen te werken. Maar Franz zegt dat hij alleen voor eigen rekening werkt. Hij wordt mishandeld en bedreigd en uiteindelijk gewoon vrijgelaten. Bruno (Ulli Lommel), een lotgenoot die Franz' interesse heeft gewekt, krijgt een uitnodiging om hem in München op te zoeken. Een hele tijd later staat de slanke en donkerharige Bruno bij Franz en Johanna voor de deur. Hoe het hem is vergaan is niet duidelijk, maar gauw zal blijken dat Bruno gekomen is om te doden.



Franz ziet Bruno wel zitten en hij vindt het ook goed dat Bruno toenadering zoekt tot Joanna. Daar zijn vrienden toch voor, is Franz' redenering. Hij is niet mijn type, zegt Johanna, waarop Franz haar een mep geeft. Bruno legt er zich bij neer. Hij heeft een eigen agenda en behoort tot een ander ras: dat van de echte criminelen die er niet voor terugdeinzen om mensen in koelen bloede te doden. Franz, bij Bruno's aankomst ondergedoken voor een Turk die hem wil vermoorden omdat hij z'n broer om zeep zou hebben geholpen, krijgt de raad om hem voor te zijn. Vervolgens gaat het naar een schoenmaker die illegale vuurwapens verkoopt en plant Bruno een overval op een bank. Joanna, in tegenstelling tot Franz, houdt het hoofd koel en laat zich niet zonder meer door Bruno om te tuin leiden. Het is niet duidelijk of ze z'n plannen vanaf het begin doorziet, maar zij zal uiteindelijk een dramatische ontwikkeling vermijden, Franz uit de vuurlijn houden en vaststellen dat hij het zelfs dan niet heeft begrepen. Maakt verliefdheid blind of is het pure naïviteit? Of is Franz Walsch inderdaad Franz Biberkopf?

Liebe Ist Kälter Als Der Tod is een gangsterfilm met een hoog komediegehalte, helemaal in de bekende Fassbinderstijl. De misdaden an sich zijn onbelangrijk voor de regisseur. Ze bieden hem wel de mogelijkheid om het menselijke gedrag te bestuderen en na te gaan hoe mensen elkaar beïnvloeden, misbruiken en onder druk zetten: in een supermarkt stelen Joanna en Bruno snoep en kleine prullen en Fassbinder volgt het tweetal terwijl ze langs elkaar lopen, een verschillende richting uitgaan en vervolgens weer bij elkaar komen net voor de kassa. In een brillenwinkel spreken Franz, Bruno en Joanna na elkaar de verkoopster (Irm Hermann) aan, alleen maar om in de totale verwarring die ze creëren elk een zonnebril mee te pikken. Het zijn kleine anekdotes die Fassbinder met zorg uitwerkt. Z'n camera zit de personages op de huid en registreert elke beweging, de oplopende spanning, de vaak absurde dialogen, om dan plotseling afstand te nemen, uit te zoemen en het vertrouwde en bekende in te ruilen voor een grote afstandelijkheid waarbij de figuren zwijgend, doelloos en verveeld door het beeld wandelen of gewoon een hele tijd in het decor stilstaan. Het is en trucje uit het theater dat Fassbinder vaker gebruikt om de kloof tussen zijn personages en de toeschouwer te verbreden. In zijn hermetische universum horen sentimentaliteit en medeleven niet thuis, dat is de boodschap. Zijn films zijn geen realiteit, maar studies over de menselijke aard waarbij humor en gevoeligheid alleen dan zijn toegelaten als ze een bittere nasmaak hebben.

Ook in deze Fassbinderfilm zijn de personages het slachtoffer van hun eigen beperkingen, van de haperende creativiteit om hun leven in eigen handen te nemen, van hun algehele onmogelijkheid om te communiceren en zichzelf te blijven in nieuwe situaties. Franz is het prototype van het kleine boefje dat zich al schuifelend een inkomen weet te verschaffen door het plegen van kleine inbraken en het helen van gestolen waar, een hanig vechtersbaasje met branie maar zonder welbepaald doel, zonder welomschreven deontologie en zonder ballen, want de underdogs van Fassbinder zijn zwak of simpel van geest, laten zich leven, zoals Franz zich in dit geval door Bruno laat beïnvloeden, omdat hij fysiek op de slanke kerel valt. Bijgevolg heeft hij er ook geen moeite mee om alles wat Bruno doet goed te vinden of goed te keuren, want Bruno is zijn vriend. Fassbinder kruipt vaak zelf in de huid van z'n underdog alsof hij zich in het echte leven ook op z'n best voelt in de rol van slachtoffer, wat hij uiteindelijk ook zou zijn en vooral worden, zij het van z'n eigen complexen en hersenschimmen.

Zoals in de meeste films uit Fassbinders beginperiode lijken zijn interieurs in Liebe Ist Kälter Als Der Tod op de lege toneeldecors uit zijn Münchener Action-theatertijd: witte en grijzen vlakken in de achtergrond, nauwelijks ingerichte kamers, geïsoleerde individuen in een totale leegte of groepen versteend in de tijd als metafoor voor het haperend menselijk contact; absurde en uitgebeende dialogen of lange stiltes ter ondersteuning van de algemene sfeer van ongemak en isolement. De ingewikkelde visuele patronen van zijn later werk zijn in zeer embryonale en primitieve vorm aanwezig. Toch domineert vooral de eenvoud. Op hetzelfde moment is Fassbinder vooral bezig als theaterregisseur, in München, later in Bochum en Frankfurt am Main en die activiteit drukt een stempel op de manier waarop hij met film aan de slag gaat.

BEELD EN GELUID
Liebe Ist Kälter Als Der Tod is een zwart-witproductie, acceptabel gerenoveerd met de nieuwste technisch middelen, maar desondanks met een zwak zwartniveau waardoor de film heel erg grijs oogt. Er zijn nog wat zichtbare beschadigingen, maar over het algemeen is de kwaliteit aanvaardbaar. Het geluid is eenvoudig en heeft te lijden van ruis.



EXTRA€S
Als bijlage krijgt u de negentig minuten durende documentaire Life, Love & Celluloid (1997) van Juliane Lorenz, Fassbinders eertijdse monteur en bezielster van de Fassbinderstichting, een film gemaakt naar aanleiding van de grootschalige Fassbinderretrospectieve in het MOMA in New York in 1997. Uiteraard staat die tentoonstelling annex filmfestival centraal in de documentaire en doet Lorenz een beroep op Amerikaanse specialisten om over het werk van Fassbinder een mening uit te spreken. Jammer genoeg maakt Lorenz maar zeer sporadisch gebruik van originele footage en gaat de documentaire na verloop van tijd vervelen wegens té veel mooifilmerij en een te weinig pakkende inhoudelijke kwaliteit. Een knip van minimum dertig minuten had beslist wonderen gedaan.

CONCLUSIE
Liebe Ist Kälter Als Der Tod is een misdaadfilm, een thriller als u wilt, maar kijk uit, want het gaat hier om een avant-gardefilm en dat betekent dat er niet noodzakelijk wordt gezorgd voor een snijdende spanning, snoeiharde scènes met van het scherm druipend geweld, etc. Fassbinder hanteert te allen tijde het ontleedmes om de menselijke geest te doorgronden, menselijke gevoelens en menselijk gedrag in abnormale situaties te analyseren. De actie is niet zijn hoofdbekommernis. Zijn personages zijn louter marionetten in een uniek en fassbinderiaans universum waarin gangbare conventies het moeten afleggen tegen de instinctieve natuurwet.