DOCUMENTAIRE
Filmmateriaal over de Tweede Wereldoorlog is meestal niet veel meer dan een reeks grauwe zwart-witopnamen, beschadigd en zonder eigen geluid. Zowat alle documentaires die sinds de jaren zestig zijn gemaakt presenteren uiteindelijk hetzelfde beeldmateriaal in steeds andere en nieuwe montageschema’s, maar meestal gaat het om materiaal dat de kijker al tot uit den treure heeft gezien. Onze visuele voorstelling van de oorlogshandelingen is er heel sterk door beïnvloed en soms lijkt het alsof de periode 1933-1945 in Duitsland een loutere opeenstapeling was van nazipropaganda, nazi-optochten, oorlogstaal, platgebombardeerde binnensteden en grijze figuurtjes die tussen de puinhopen op zoek zijn naar hun schaarse eigendommen. Nooit vragen we ons daarbij af hoe de gewone Duitse burger het er vanaf bracht al die tijd, 12 jaar lang om precies te zijn, genoeg voor tieners om volwassen te worden en jonge kinderen tiener. De oplossing ligt in het beeldmateriaal dat is overgebleven over die tijd: in de meeste gevallen gaat het om officiële opnamen onder toezicht van de nazipropagandamachine of om nieuwsverslaggeving uit het Polygoonjournaal dat vaak de rol van propagandaverspreider opgedrongen kreeg.

Duitsland was evenwel niet vanaf het prille begin een fascistische staat waar iedereen de arm in dezelfde richting en met dezelfde bedoelingen hief. Na de machtsovername in 1933 brachten de nazi's geleidelijk, maar met een dwingende eensgezindheid, hun duidelijk omschreven plan ten uitvoer. Ze bestreden de recessie en de algemene maatschappelijke malaise door het creëren van banen in de wapen- en militaire sector en staken de buurlanden de ogen uit met prestigieuze bouwprojecten en een algemene economische bloei. De gewone Duitser vatte weer moed want het ging goed met das Vaterland en vanaf 1936 voelde Adolf Hitler zich sterk genoeg om de harde vredesvoorwaarden van het Verdrag van Versailles (1918) naast zich neer te leggen, het gedemilitariseerde Rijnland te bezetten en zich internationaal te profileren als het ultieme reddingsmiddel tegen het oprukkend communisme. Alleen tegenstanders en Joden kregen het zwaar te verduren, maar de gemiddelde Duitser keek wat dat betreft de andere kant op, want hij had een inkomen, kon vrouw en kinderen fatsoenlijk onderhouden en ze verrassen met een vakantie aan de Oostzee of naar de kunststeden in Italië. Het zijn feiten die minder bekend zijn en waarover het officiële en bekende zwart-witmateriaal nauwelijks informeert.

De Duitse historicus en filmmaker Karl Höffkes lanceerde in het begin van de jaren negentig een oproep om amateurfilmpjes uit de periode 1933-45 tot zijn beschikking te stellen. Na tien jaar speuren maakte hij uit het ingeleverde materiaal de negentig minuten durende documentaire 33-45 in Kleur. Höffkes doet het verhaal van de opkomst van de nazi’s en hun ondergang tijdens het bommentapijt van de Geallieerden in 1945 helemaal opnieuw, maar dan met beeldmateriaal uit privécollecties en uit de koekjestrommels van gewone Duitsers. De historische momenten lardeert hij uiteraard met zwart-witfragmenten die min of meer bekend zijn, maar voor de rest (ruw geschat zo'n 95 procent van de gevallen) gaat het altijd over kleurenfilm, een zeldzaamheid in de jaren dertig en een nog veel zeldzamer product na de schaarstegolf die Duitsland trof vanaf medio 1942. Karl Höffkes begint z'n verhaal met de mededeling dat kleurenfilmopnamen de afstand overbruggen die zwart-witfilm ongewild creëert. De grauwe uniformen en de overvloedige vaandels komen inderdaad veel meer tot leven in de gekleurde fragmenten. Plots zijn de wimpels bloedrood en de uniformen bruin en zwart in plaats van grijs, waardoor het materiaal veel jonger oogt dan we gewend zijn en in elk geval veel vertrouwder overkomt dan de bekende zwart-witfootage. Op één of andere manier emotioneren de kleurfilmfragmenten ook meer, want dat ene jongetje is nu ineens blond en we raden dat ie blauwe ogen heeft en het oude vrouwtje dat voor de camera op de ruïne van haar huis poseert, is plotseling een dametje van vlees en bloed.



Aan de hand van de amateurfilms documenteert Karl Höffkes het dagelijkse leven van de gewone Duitser tussen 1933 en 1945. De beelden bewijzen dat het de Duitsers nog een lange tijd goed is gegaan. Hitler deed er in de eerste jaren van zijn bewind alles aan om de Duitsers op z'n hand te krijgen. In 1936 liet hij in het plaatsje Prora op Rügen, een eiland op een boogscheut van de Poolse grens, een gigantisch badhotel langs het strand bouwen. 20.000 gasten konden er tegelijk met vakantie. In dezelfde periode bezochten jaarlijks zo’n negen miljoen Duitse vakantiegangers de Italiaanse kunststeden, een unicum voor die tijd als men beseft dat de meesten van hen eind jaren twintig nog werkloos waren en in grote armoede leefden. Dat alles had uiteraard z'n prijs: in een nooit eerder getoond fragment zien we eindeloze rijen hakenkruisvlaggen wapperen in de grote Duitse steden, maar net zo goed in de allerkleinste dorpjes op het platteland en ook nu – uiteraard – in kleur. Voorts zijn er verrassende kleurenopnamen van de Brandenburger Tor getooid met nazi-emblemen, ministers von Ribbentrop en Goebbels op bezoek bij Hitler in Berchtesgaden op een zonnige namiddag, nazi-achtige organisaties van Amerikaanse Duitsers, de inval in Polen, de overrompeling van Duinkerken, Himmler met de jonge rakettenexpert Werner von Braun in Peenemünde bij de proeflancering van de eerste V2, de Blitzkrieg in Rusland en het achtergelaten wapentuig van de Britten op de Franse kusten, 15-jarige leden van de Hitlerjugend die in de laatste weken van de oorlog het afweergeschut rond Berlijn bedienen en last but not least kaartspelende grijsaards als laatste strohalmpje om de Geallieerde opmars te stuiten.

De kracht van de documentaire ligt op het vlak van de alternatieve aanpak. Höffkes vertrekt niet van de bekende oorlogsbeelden, hij gebruikt het amateurmateriaal over alledaagse en banale feiten om z’n verhaal op te bouwen. Daarbij hanteert hij strikt de officiële versie van de oorlogsvoortgang, ook al laat hij zich af en toe verleiden tot een badinerende toon bij de anekdotische opnamen van relaxte vakantiegangers in de Oostmark of brave huisvaders met hun kroost in de Berlijnse dierentuin. Höffkes toont de kijker dat Hitler op de steun van de Duitse bevolking kon rekenen omdat hij het land uit het moeras van armoede redde en het weer aanzien gaf in West-Europa na de vernederende vredesvoorwaarden van het Verdrag van Versailles in 1918. Hij relativeert de collectieve schuld van het Duitse volk op geen enkel moment, maar hij toont hoe achter de façade van sociale en economische projecten een moorddadig systeem werd uitgebouwd om Europa lik op stuk te geven. Die waarheid, samen met de militaire tegenslagen in Noord-Afrika, in Rusland en de honderdduizenden doden in Stalingrad, hield de führer zo lang mogelijk voor zijn onderdanen verborgen. En uiteraard keken de Duitsers om bestwil ook zelf de andere kant op toen zes miljoen Joden in de ovens van de concentratiekampen verdwenen en in Oost-Europa en Rusland een veelvoud zonder pardon werd omgebracht om Lebensraum te creëren. Karl Höffkes toont het zonder schroom en zonder voorbehoud en allemaal in kleur.

BEELD EN GELUID
Het beeldmateriaal is niet van de beste kwaliteit. Het is oud, vergeeld soms, afgewassen, met verticale strepen en vlekken, af en toe met storingen, opgenomen door zwiepende camera's, maar dat heeft te maken met de slechte bewaarmogelijkheden gedurende tientallen jaren en de onvaste hand van de amateur-filmers. Het materiaal is niet gerestaureerd of schoongemaakt en dat is wellicht onmogelijk gezien de hoge kosten en de kleine omzet die men met dit soort product kan maken. Liefhebbers van documentair werk zijn dergelijke omstandigheden gewend en nemen die er graag bij. Het geluid bestaat hoofdzakelijk uit muziek, commentaar en af en toe een speech van Hitler of een hoge nazipartijbons. Het commentaar is zakelijk, informatief en uitstekend gedoseerd.

EXTRA'S
Deze dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
In de documentaire Het Duits Archief: 33-45 in Kleur brengt regisseur Karl Höffkes bekend materiaal op een originele manier, vertrekkende van Duitse amateuropnamen tijdens het naziregime. Het materiaal vertelt over het leven van elke dag tegen de achtergrond van de grote historische gebeurtenissen uit die periode. Bovendien is het grotendeels in kleur gefilmd waardoor de herkenbaarheid vergroot en het materiaal meer tot leven komt. Het gaat om uniek en vaak nooit eerder getoonde filmfragmenten die liefhebbers en geïnteresseerden niet mogen missen.