DOCUMENTAIRE
In de reeks Het Duits Archief presenteert filmmaker en historicus Karl Höffkes een opvolger voor zijn eerste documentaire Het Duits Archief: 33-45 In Kleur. Het opzet is vergelijkbaar, nl. beeldmateriaal tonen van amateurs uit de zgn. Reichsperiode, die zeer aparte tijd in de Duitse geschiedenis tussen 1933 en 1945 toen in Duitsland de nazi's onder leiding van Adolf Hitler aan de macht waren. Het Duits Archief: Das Dritte Reich Privat bevat opnieuw unieke fragmenten uit het dagelijkse leven van onze oosterburen net vóór en tijdens de fascistische machtsovername, waaruit moet blijken dat het leven zijn gewone gangetje ging, ondanks de kleine ongemakken die de kop opstaken en een opdringerige nieuwe ideologie die zich bijna geruisloos op alle niveaus van het maatschappelijke leven liet gelden.

Filmpjes uit 1928 geven de kijker een geruststellend beeld over het leven in de Duitse steden en dorpen. Niets verraadt het onheil dat minder dan vijf jaar later het land zal teisteren met de grootste catastrofe uit de Duitse geschiedenis tot gevolg. Eind jaren twintig is het leven opnieuw min of meer genormaliseerd. Het platteland heeft zich hersteld van de Eerste Wereldoorlog. Vooral in de steden wordt men geconfronteerd met de moeilijke economische situatie als gevolg van de harde vredesvoorwaarden, hoge werkloosheid, armoede en algemene verpaupering in het arbeidersmilieu. De reclamefilmpjes voor luxegoederen geven wat dat betreft een eenzijdig beeld van de realiteit: Duitsland heeft het moeilijk om er weer bovenop te komen. Ondertussen hebben de oud-strijders zich verenigd om aan de heropbouw van het land te werken. Er is sprake van een zekere militarisering op het niveau van de burgerlijke maatschappij. Het leger houdt zich koest: het verdrag van Versailles heeft harde maatregelen voorzien met betrekking tot herbewapening, de bouw van tanks en het gebruik van vliegtuigen voor militaire doeleinden. De Duitsers leven zich uit in sport- en hobbyclubs die niet meteen de aandacht trekken.

Wanneer de nazi's in het voorjaar van 1933 aan de macht komen verandert er niet meteen zo heel veel. In de filmpjes over semi-militaire optochten van sportvliegers en burgerwachten verschijnen voorzichtig de eerste hakenkruisvlaggen, maar van een algemene hysterie is er nog geen sprake. Net omdat de nazi's omzichtig te werk gaan, slagen ze erin hun greep op het sociale leven van de gewone Duitser te verruimen: ze richten een eigen jeugdbeweging op, eigen hobbyclubs, schuttersverenigingen, etc. Voorzichtig bereiden ze het verbod op de particuliere vrijetijdsbeleving voor. Twee jaar na de machtsovername zijn de hakenkruisen al veel nadrukkelijker aanwezig in het straatbeeld. Het aantal toeschouwers langs de kant neemt gestaag af. Uiteindelijk zijn er geen toeschouwers meer want iedereen speelt het spel mee, uit overtuiging of puur zelfbehoud.

Zelfs na de inval in Polen en Tsjechoslowakije, de Anschluss van Oostenrijk, de bezetting van de Scandinavische landen en de Blitzkrieg tegen Frankrijk en de Beneluxlanden, gaat het leven in Duitsland min of meer z'n gewone gangetje. Kerstmis 1942 wordt uitbundig gevierd en dat terwijl zich bij Stalingrad een onvoorstelbaar drama afspeelt dat honderdduizenden Duitse militairen het leven kost. Maar het is een keerpunt, want brandstof en luxeproducten worden schaars, het voedsel gaat op de bon. De grote Duitse steden krijgen af te rekenen met Britse bombardementen. Het aantal filmpjes (kleur en zwart-wit) neemt beduidend af. De gemiddelde Duitser heeft andere dingen aan z’n hoofd. Uiteindelijk is het materiaal zo goed als op. Het Kodak-filmmateriaal wordt uit Amerika geïmporteerd, maar wegens de boycot stokt de aanvoer. Aanvankelijk kan men zich nog bevoorraden via het bezette Frankrijk, maar uiteindelijk droogt ook die bron helemaal op.



Karl Höffkes last opnieuw vrij verrassend en in elk geval nooit eerder gezien materiaal aan elkaar om een alternatieve geschiedenis te vertellen. Het materiaal is niet altijd even sterk, toch heeft hij af en toe prachtige opnamen kunnen bemachtigen die meer of totaal andere dingen vertellen dan de officiële propaganda. Die is in deze documentaire bijna volledig afwezig. Als er al sprake is van nazi-optochten of -ceremonies, dan gaat het meestal om officiële manifestaties in kleinere steden of dorpen. Toch valt het ook bij deze amateurbeelden op dat er geen sprake is van oppositie en dat de spaarzame toeschouwers langs de kant allemaal supporters en/of medestanders zijn. Dat heeft uiteraard allemaal te maken met de perfect georganiseerde propaganda, de moordende greep van de censuur op pers en radio en het verbod om naar buitenlandse radiozenders te luisteren. Het is zeker geen excuus voor de collectieve verantwoordelijkheid van het Duitse volk met betrekking tot de misdaden van de nazi’s, maar minstens een gedeeltelijke verklaring voor de collectieve waanzin die eraan ten grondslag ligt.

BEELD EN GELUID
Het beeldmateriaal is van zeer wisselende kwaliteit, heel vaak in kleur, soms in zwart-wit. Krassen en vlekken zijn niet verwijderd, waardoor de beelden hun authenticiteit bewaren, ook al storen de ongerechtigheden af en toe. Maar dat is inherent aan dit soort materiaal. Het geluid is beperkt tot de commentaarstem en toegevoegde muziek. Af en toe zijn fragmenten voorzichtig voorzien van geluiden: voetstappen, pletsend water, stemmen, etc. Omdat de maker daarbij omzichtig te werk gaat, stoort het effect niet.

EXTRA'S
De dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Het Duits Archief: Das Dritte Reich Privat bouwt voort op Karl Höffkes' eerdere documentaire 33-45 In Kleur. Voor echte verrassingen zorgt hij niet meer, zij het dat er af en toe toch sprake is van zeer interessant amateurfilmmateriaal. Liefhebbers van materiaal over de Tweede Wereldoorlog hoeven niet te twijfelen.