FILM
Ik kan persoonlijk een film van David Lynch niet tot het einde uitkijken. Zoals collega Dieter het in zijn bespreking van Lynch (One) zo treffend verwoordt, vind ik dat zijn experimentele filmpjes over kotsende animatiefiguurtjes drollen zijn die ene onevenredig aantal bromvliegen aantrekken, die zich aan de bruine dampende puree te goed doen alsof het kaviaar is. Twee uitzonderingen echter: naast het vertederende The Straight Story is er nog wat mij betreft het absolute meesterwerk The Elephant Man, waarin Lynch bewijst dat zijn artistieke bekommernissen en zijn voorliefde voor dwergen en vrouwen met een baard niet noodzakelijk een belemmering zijn voor een goed verhaal over de natuur van de menselijke waardigheid.

Lynch zet met The Elephant Man de kijker al van in het begin op het verkeerde been, want als je denkt dat je hier een horrorfilm gaat voorgeschoteld krijgen met gore plaatjes van een vreselijk vermink­te monster­mens - en toegegeven, enkele valse hints van Lynch zouden je die indruk kunnen geven - dan ben je er volledig naast. De film vertelt het leven van John Merrick (John Hurt), een fysiek mismaak­te mens die zijn leven slijt als circus­freak. Hij dankt zijn bizarre bijnaam aan de - overigens compleet uit de lucht gegrepen - legende dat zijn moeder tijdens haar zwan­gerschap zou zijn vertrap­peld geweest door een olifant. De jonge chirurg Frederick Treves (Anthony Hopkins) komt toevallig van het bestaan van deze speling der natuur op de hoogte, en weet de circusei­genaar te overtuigen om de olifanten­mens 'uit te lenen' voor een medisch congres. Na afloop hiervan probeert Treves, die medelijden heeft gekregen met het volgens hem achterlijke wezen, Merrick te interneren in de kliniek van Dr. Carr Gomm (John Gielgud), overtuigd dat zo'n leven te prefereren valt boven dat in een hok van een circus. Alleen is Dr. Gomm niet zo gewon­nen voor dat idee, totdat Merrick plots begint te praten en niet alleen over normale verstandelijke vermogens blijkt te beschikken, maar bovendien, zo zal blijken, ondanks zijn weerzinwekkende uiterlijk een fijngevoelig en erudiet mens is, alleen op zoek naar een beetje waardigheid. Al wie met Merrick in aanraking komt, en aanvan­kelijk panikeert door zijn afstotelijke verschijning, moet op de duur toegeven dat het monster al bij al meer menselijkheid in zich heeft dan de meeste andere, normaal uitziende mensen. Treves probeert Merrick te integreren in het gewone leven, door hem o.a. mee op visite bij hem thuis te nemen, en uiteindelijk zelfs naar een operavoorstelling. Maar de enige die niet met Treves' plannen is opgezet, is de norse circusdirecteur, die zijn hoofdattractie terug wil.

The Elephant Man is een zeer moralistische film, over hoe je mensen niet mag beoorde­len op hun uiterlijk. De boodschap ligt er hierbij zo dik op, dat je deze onmogelijk kan negeren, en deze wordt bovendien nog eens geaccentueerd door de sobere filmstijl van Lynch. Zo is de prent volledig in zwart-wit gefilmd, zodat ook de misvorming van Merrick uiteindelijk niet als een schok komt, evenmin als bijvoorbeeld een gruwelijk gewonde patiënt die bij Treves op de operatietafel ligt. Na de initiële anti-schok, want Merrick ziet er niet echt uit als een afschrikwekkend iemand, eerder een kwetsbaar hoopje mens, kijk je daar snel door en zie je Merrick meer en meer als 'normaal'. Het verhaal zit van begin tot einde doorspekt met prachtige metaforen; John Merrick bouwt bijvoorbeeld in zijn vrije tijd aan een schaalmodel van de kathe­draal, een symbool voor zijn eigen waardigheid. Het is nog altijd één van de meest ontroerende films die ik ooit heb gezien, vooral door de doorleefde vertolking van John Hurt, en tegelijker­tijd één van de meest toegankelijke films van Lynch, geheel niet in de stijl van zijn ander, soms onbegrijpelijk recenter werk. Je merkt dat over elk woord in de dialoog en over elk camera­standpunt lang nagedacht is; 'meesterwerk' is de enige accurate omschrijving voor een dergelijke film.

Nog een leuk weetje is dat de jonge snotneus die circusdirecteur Bytes (Freddie Jones) assisteert, Dexter Fletcher is, tegenwoordig te zien in Hotel Babylon.

BEELD EN GELUID
Heeft een zwart-witfilm meerwaarde op Blu-ray? De stijl van Lynch zou het alvast niet doen vermoeden: de droomsequenties van Merrick zijn altijd met een uiterst grove korrel geschoten en zullen nooit echt kunnen opgewaardeerd worden. De Blu-ray is echter een stuk gedetailleerder dan de dvd. Zaken zoals het hekwerk in de toiletten van het Londense treinstation en de kermisvoorstelling in Frankrijk vertonen meer details. Het diepe zwart, waarmee Lynch onder meer zijn acts eindigt en begint, komt goed tot zijn recht. Mijn voornaamste puntje van kritiek is echter dat, ondanks de oude look die de film bewust heeft meegekregen, de printbeschadigingen die onder meer te zien zijn in eerste scène en ook in die waarin Merrick voor de eerste keer bij Treves' vrouw op de thee komt, zijn zeker niet intentioneel. D'r zitten een paar kleine maar storende krasjes op de beeldband. De DTS-HD 5.1-geluidsband overstijgt alle noden van de film; naast de raspende stem van Merrick, die goed en helder weerklinkt en zijn spraakgebrek gedetailleerd weergeeft, zijn er ook nogal wat onverwachte ambiënte geluiden aanwezig, zoals het gefluit van een trein en de knarsende ovens onder het ziekenhuis.

EXTRA'S
D'r is blijkbaar toch nogal wat bonusmateriaal bewaard over de film, dat we hier gepresenteerd krijgen, helaas zonder ondertiteling. In de documentaire "Joseph Merrick: The real elephant man" (20 min.) vertelt conservator Jonathan Evans van het museum horend bij het hospitaal in Londen over een zekere Joseph Merrick die in de annalen van het ziekenhuis terug te vinden is, die kennelijk uit schaamte zijn naam had laten veranderen in John. De historische Elephant Man zou overigens uit Leicester komen, en het grote verschil met de film is dat die niet zo hulpbehoevend was en meer baas over zijn eigen situatie. In "The air is on fire: Interview with David Lynch"  (15 min.) mag een Franse bewonderaar de meester ontmoeten tijdens een tentoonstelling van Lynch's schilderijen voor de Cartier Fondation in 2007. Naast een interview met John Hurt (20 min.) bevat deze disk ook een naar de normen van de meester vrij lucide interview met David Lynch (25 min.) waarbij de man bijzonder nuchter over The Elephant Man en de manier waarop hij per toeval op het script kwam, vertelt. Een laatste interview met David Lynch door Mike Higgis (20 min.) gaat meer over de algemene artistieke benadering van het concept film door Lynch, die in een gang onder het licht van één lamppeertje een sigaretje zit te roken, en is waarschijnlijk wat te hoog gegrepen voor de leek. Tot slot nog even melden dat, in tegenstelling tot de cheap-ass benadering van het medium Blu-ray, deze film niet alleen over een mooie boekverpakking beschikt, maar er ook nog eens een interessant boekje met achtergrondmateriaal bij zit.

CONCLUSIE
The Elephant Man is een waardige tijdloze klassieker die op Blu-ray de nodige aandacht krijgt die de film verdient. Naar David Lynch-normen is de film nogal toegankelijk, de transfer is meer dan behoorlijk en d'r zit toch meer dan anderhalf uur aan uiterst relevant bonusmateriaal in dat schril afsteekt tegen de promotionele nonsens van anders. Voorwaar een versie om te koesteren.