FISH TANK
Bespreking door: William - Geplaatst op: 2010-04-13
FILM
Ruim drie jaar na haar debuut
Red Road (2006) treedt de Engelse regisseur Andrea Arnold voor het voetlicht met haar opvolger
Fish Tank. Het decor is niet zoveel veranderd, de omgeving ziet er nog net zo troosteloos uit en in de sociale woonblokken huist nog altijd hetzelfde soort volk: luidruchtig, marginaal, kansloos en zonder uitzicht op een beter bestaan. Precies wat de destijds beloofde opvolger van
Red Road nodig heeft, maar die zit nog in het postproductiestadium als onderdeel van het driedelige conceptproject
Advance Party van de Deens producer/regisseur Lars Von Trier, waarvoor drie jonge regisseurs aangetrokken werden. Op eigen vleugels doet Andrea Arnold het evenwel uitstekend, want in
Fish Tank weet ze handig gebruik te maken van de minimalistische tools die Von Trier haar heeft aangereikt. Qua vertelstijl en camerawerk zal het dan ook niet verbazen dat
Fish Tank heel nauw aansluit bij Arnolds debuut, zonder dat er op enige wijze sprake is van een remake of een makkelijke doordruk.
Mia Williams (Katie Jarvis) woont met haar moeder Joanne, haar tienjarig jongere zusje en hun hond Tennents in een overbevolkt galerijflat in de Engelse provinciestad Essex. De appartementen zijn klein en uitgewoond, de galerij ligt vol rommel en de muziek staat op sommige plaatsen keihard. Mia is vijftien en van school weggestuurd wegens een grote mond. Haar vriendinnen willen niets meer met haar te maken hebben en dus probeert ze zich via een agressieve houding en ruwe taal staande te houden. Thuis is de sfeer gespannen. Zij en haar zusje worden aan hun lot overgelaten en hun moeder heeft alleen maar interesse voor haar nieuwe vriend Connor (Michael Fassbender). De kennismaking is voor Mia een schok, want ondanks haar brutale antwoorden en haar afwijzende houding, blijft de nieuwkomer vriendelijk en stimuleert hij haar om een auditie te doen als danseres. Zijn aandacht voor haar intrigeert Mia en vooral ook de manier waarop hij zich schijnbaar moeiteloos installeert als de man des huizes, alsof dat de gewoonste zaak van de wereld is. Het maakt een diepe indruk. Hij leent Mia z’n videocamera om een auditieopname te maken, neemt de meisjes en hun moeder mee voor een uitstapje en hij geeft Mia zelfs een paar pond om een vriend te trakteren.
Op een keer komen Connor en Joanne (Kierston Wareing) dronken thuis van een avondje stappen. Joanne gaat meteen naar bed. Ze heeft te veel op en voelt zich onwel. In de huiskamer stoot een lichtjes aangeschoten Connor op Mia die tv kijkt. Of ze het dansje voor de auditie voor hem wil doen, vraagt hij. Mia reageert afwijzend, maar als hij haar op het hart drukt dat ze die opdracht nooit voor elkaar krijgt indien ze zelfs voor hem niet durft te dansen, gaat ze overstag. Het is het begin van heel nieuwe en niet altijd even fraaie verhoudingen, want gauw zal blijken dat de mysterieuze Connor geheimen heeft die hij liever voor zich houdt.
In Fish Tank maakt regisseur Andrea Arnold opnieuw een portret van een sociaal en maatschappelijk achtergesteld milieu. Dat doet ze met de middelen die ze heeft: een bestaand decor en het handvol acteurs dat tot haar beschikking staat. In navolging van leermeester Lars Von Trier gebruikt de regisseur weinig extra licht en de camera ligt bijna voortdurend op de schouder. Het levert een zeer directe film op met personages die zonder veel voorbereiding rechttoe rechtaan hun ding doen. Om dat doel te bereiken stelde Arnold het scenario in wekelijkse afleveringen ter beschikking. Zelfs Michael Fassbender had het hele script vooraf niet in kunnen kijken. Je gaat dan maar af op je intuïtie, zegt hij daarover in Extra’s (zie lager) en Jarvis voegt daaraan toe dat ze pas halfweg de opnamen een goed beeld kreeg van de gevolgen voor haar personage.
In de films van Andrea Arnold is er weinig reden tot juichen. Haar personages zijn slachtoffers, van het systeem, van zichzelf en van elkaar en dat toont ze in pure Ken Loach-stijl. Het zijn individuen zonder enige hoop op ontsnapping uit een milieu dat ze heeft voortgebracht en opgevoed, maar dat ze ook onder de knoet houdt. De camera zit ze dicht op de huid en niets laat vermoeden dat er snel verandering in hun situatie komt. Daarvoor is ze te uitzichtloos en de economische achtergrond te fragiel wegens een gebrekkig of afgebroken opleiding. Desondanks drijft er hier en daar een sprankje hoop door de film, bijv. op het moment dat Katie besluit om niet aan de dansauditie deel te nemen omdat ze beseft dat het eigenlijk om een verkapte vorm van prostitutie gaat en veel later in de film als ze zich realiseert dat onschuldigen niet hoeven te boeten voor de fouten van anderen. Ze mag dan wel vuil gebekt zijn, dié grens heeft ze nog niet overschreden. Brengt vluchten redding? Niet noodzakelijk en misschien net daarom zoekt de regisseur het niet uit.
De 18-jarige Katie Jarvis maakt haar debuut in
Fish Tank. Omdat ze geen enkele vorm van toneelopleiding heeft genoten, is haar prestatie naturel, onopgesmukt en zonder meer geloofwaardig, alsof ze gewoon zichzelf speelt. Michael Fassbender (
Angel uit 2007,
Inglourious Basterds, 2009) heeft uiteraard veel ervaring, maar omdat hij zich op voorhand niet kon verdiepen in het script, blijft zijn voordeel ten opzichte van de rest van de cast beperkt. Hij nam het risico omdat hij naar eigen zeggen heel graag in een film van Andrea Arnold wilde optreden – kwestie van zijn geloofwaardigheid wat op te krikken – en die operatie is geslaagd. Fassbender houdt z’n personage te allen tijde onder controle en geeft het precies de toon die nodig is om sympathie en geheimzinnigheid met elkaar in evenwicht te houden. Kierston Wareing ten slotte is perfect gecast als de dertiger die met twee kinderen in de steek is gelaten. Van hun opvoeding trekt ze zich weinig aan. Ze groeien wel als kool, is haar devies. Ondertussen wijdt ze zich wel uitgebreid aan haar nieuwe minnaar die ze zonder enige voorkennis in huis neemt. Wareings carrière kwam in een stroomversnelling na de bekroning voor haar rol in
It’s a Free World van Ken Loach, een welverdiend succes na tien jaar van vruchteloze pogingen om als actrice aan de bak te komen.
BEELD EN GELUID
Andrea Arnold gebruikt geen trucs om haar materiaal op te smukken. Het gevolg is een mengeling van filmische en documentairestijl met stevige neorealistische trekjes waarbij de Italiaanse voorbeelden uit de jaren veertig en vijftig verbleken. Het anamorfe 1.33.1-beeldformaat is een expliciete artistieke keuze.Een 5.1-geluidstrack heeft deze film niet per se nodig, al zorgt de muziek in de heftigere scènes wel voor enkele beklemmende momenten. Stemmen zijn altijd goed verstaanbaar, maar ondertitels zijn beslist nodig wegens het accent.
EXTRA’S
Een kort Interview met Michael Fassbender over de aparte aanpak van Andrea Arnold en de samenwerking met Katie Jarvis; een al even kort Interview met Katie Jarvis over de samenwerking met Michael Fassbender en de manier waarop ze werd gerekruteerd en gecast en een bijzonder kort Interview met Kierston Wareing over zo goed als niets. Tot slot een vrij lange impressie van De Dansscène, de opnamesessies van de moeilijke danspasjes die Katie Jarvis uitvoert op blote voeten.
CONCLUSIE
Fish Tank van de Engelse regisseur Andrea Arnold is een neorealistische fabel over een milieu dat ze eerder al in haar debuutfilm Red Road portretteerde. Opnieuw is er sprake van een strak geregisseerd en perfect opgebouwd drama dat puur door de inhoud, veel meer dan door de vorm, z’n hoogtepunt bereikt. De naakte stijl die Arnold hanteert heeft evenwel een functie: het rauwe en harde milieu haarscherp definiëren en karakteriseren. Het acteerwerk is direct en geloofwaardig en de benepen sfeer wordt effectief aangewend om de desolaatheid, het onvermogen tot communicatie en de meelijwekkende minheid zichtbaar en vooral ook voelbaar te maken. Indrukwekkende cinema.
