In Rosa Luxemburg schetst de Duitse regisseur Margarethe von Trotta een omstandig portret van de politieke activiteiten van de in Polen geboren marxiste en filosofe en schenkt ze heel veel aandacht aan haar voor die tijd revolutionair en omstreden gedachtegoed. Het is geen film voor een gezellige winteravond of een verloren zondagmiddag met veel romantiek en liefdesverdriet, maar een grondig en diep uitgewerkte biopic waarin de vastberadenheid van een moedige Poolse Jodin minutieus wordt ontrafeld. Voor wie de levensloop van Rosa Luxemburg kent is de bittere afloop geen verrassing, wie voor het eerst met deze grote Duitse politica kennismaakt kan alleen maar onder de indruk zijn van haar ideeëngoed én van de manier waarop Margarethe von Trotta het historische personage in deze productie probeert te omschrijven.
 

 

Eigenlijk was het Rainer Werner Fsssbinder die een film over Rosa Luxemburg zou draaien. Het scenario was geschreven, maar de regisseur overleed aan een overdosis en dus gingen de producenten op zoek naar een vervanger. Ze kwamen uit bij Margarethe von Trotta die in films van Fasbinder en Schlöndorff had geacteerd (Götter Der Pest uit 1970, Die verlorene Ehre der Katharina Blum uit 1975) en die sinds kort ook zelf met succes een aantal films had gedraaid, o.a. Die Bleierne Zeit uit 1981. Maar Von Trotta voelde zich nog niet klaar voor een dergelijke opdracht en bovendien kon ze zich moeilijk vinden in het eerder melodramatische script dat voor Fassbinder was geschreven. Ze besloot om het onderwerp even te laten rusten, vervolgens op onderzoek uit te trekken en vanuit haar gevoel en wat bekend was over Rosa Luxemburg zelf een scenario samen te stellen. Dat het resultaat geen hapklare weekendfilm is, zal kenners niet verbazen, want Margarethe von Trotta was lid van de Neue Deutsche Cinema, een beweging die in de jaren 60 de historische ontwikkelingen in Duitsland sinds de Tweede Wereldoorlog aan een kritische onderzoek onderwierp en zich vragen stelde bij recente politieke en sociale ontwikkelingen.
 

 

Het verhaal begint in 1900 in Warschau waar Rosa Luxemburg nog maar twee jaar eerder de Sociaaldemocratische Partij van het Koninkrijk Polen en Litouwen (SDKPiL) heeft opgericht. Maar haar revolutionaire taal en geschriften jagen de autoriteiten in de gordijnen en na een arrestatie in 1906 (ze wordt vrijgelaten om gezondheidsredenen) wijkt ze definitief uit naar Duitsland waar ze in het huwelijksbootje stapt om de Duitse nationaliteit te krijgen. Ze geeft er een tijdje les aan de partijschool van de SPD, de Duitse Socialistische Partij, en ze meent dat het grote Duitse proletariaat het voortouw kan nemen in de strijd tegen het burgerlijk kapitalisme in heel Europa. Ondanks de stemmenwinst van de SPD-afgevaardigden moet ze evenwel vaststellen dat het de linkse verkozenen vaak aan de nodige wil ontbreekt om in het parlement in Berlijn het eigen ideeëngoed door te drukken. Vanaf 1913 spreekt ze grote massa’s toe in belangrijke Duitse steden in de hoop een oorlog te voorkomen, maar de SPD-fractie in het Duitse parlement (op uitzondering van Karl Liebknecht) stemt uiteindelijk voor de oorlogskredieten, zgn. om de burgers – in hoge mate vóór de oorlog – niet tegen de haren in te strijken. Als ze tijdens een toespraak in Frankfurt oproept tot verzet tegen de oorlog, wordt ze opgepakt, zgn. wegens het aanzetten tot burgerlijke ongehoorzaamheid, en veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf. Na de oorlog vormt ze de eerder met Liebknecht opgerichte Spartakusbund (1916) om tot de Communistische Partij van Duitsland (1918). In navolging van de revolutie in Rusland breken er overal in het land de zgn. Spartakusopstanden uit o.l.v. Luxemburg en Liebknecht en ziet de regering zich verplicht om naar Weimar uit te wijken. Vrijwilligersknokploegen, de zgn. Freikorpsen waaruit later de SA van Röhm en Hitler gerekruteerd wordt, krijgen vrij spel om de opstand neer te slaan. In 1919 worden Liebknecht en Luxemburg gevangengenomen, gefolterd en hun lijken door leden van de Freikorpsen in de rivier geworpen.
 

Margarethe von Trotta houdt zich in haar film over Rosa Luxemburg aan de feiten. Die heeft ze opgetekend uit de vele biografieën en studies die over de Duitse marxiste zijn geschreven en uit gesprekken die ze in het begin van de jaren 80 zelf voerde met figuren die Luxemburg nog persoonlijk hebben gekend. Scènes zoals die met een in kimono gehulde Rosa op het partijfeestje van de SPD of die waarin we zien hoe haar poes van op een stoel uit een bord eet aan tafel, zijn nooit eerder opgetekend en geven de film meerwaarde. Scènes waarin Rosa Luxemburg voor een grote menigte (meestal alleen mannen) of voor gelijkgestemden (ook alleen maar mannen) een vurige toespraak houdt en niet buigt voor het boegeroep, fragmenten waarin we haar in discussie zien met Liebknecht en andere kopstukken van de SPD en weigert om haar radicale standpunten te verlaten, ze tekenen haar als een intelligente en strijdvaardige vrouw die het doel nooit uit het oog verliest. Ze was Duitslands eerste grote feministe en zo wordt ze door Von Trotta in deze hagiografie terecht ook voorgesteld. Het gedachtegoed mag dan naar onze huidige normen grotendeels belegen zijn, 100 jaar geleden was het de aanzet tot de sociale en politieke emancipatie van het volksproletariaat dat aan z’n lot werd overgelaten en waarvoor ondervoeding en honger, slechte gezondheidszorg, barslechte behuizing, uitbuiting en hoge werkloosheid dagelijkse kost waren. Dat wij het zoveel beter hebben is in belangrijke mate te danken aan mensen zoals Karl Liebknecht en Rosa Luxemburg.
 

 

Voor de hoofdrol doet Margarethe von Trotta een beroep op Barbara Sukowa, een actrice die zacht en hard op een schijnbaar natuurlijke wijze kan combineren. Oorspronkelijk ging de regisseur in Polen op zoek naar een gepaste actrice die liefst klein van gestalte, donkerharig en een beetje onstuimig was. Vanuit Amerika signaleerde Barabara Sukowa haar een mogelijke kandidate, maar geen van allen vonden ze genade in de ogen van Von Trotta. Ze koos uiteindelijk voor Sukowa zelf die zich eerder op de kaart had gezet via de indrukwekkende debuutrol als Mieze in Fassbinders tv-miniserie Berlin Alexanderplatz (1980) en die nadien schitterde in de hoofdrol in diens bioscoopfilm Lola (1981). Sukowa is een uitstekende keuze. Ze lijkt misschien niet op Rosa Luxemburg – of alleen maar omdat kapsel en kledij zo goed mogelijk nagebootst zijn – maar het werkt omdat weinigen echt weten hoe de Duitse politica er in werkelijkheid uitzag. Sukowa slaagt er moeiteloos in om in haar prestatie de kracht en de overtuiging te leggen die je als buitenstaander vermoedt in een figuur die het machtige Duitsland op z’n grondvesten liet daveren. Bovendien straalt de actrice ook voldoende intelligentie uit om het personage geloofwaardigheid te geven.
 

 

In de bijrollen zien we een overtuigende Otto Sander (Die Blechtrommel uit 1979, Comedian Harmonists uit 1997) als Luxemburgs naaste medestander Karl Liebnecht, Jürgen Holtz (Good Bye Lenin, 2002) als Karl Kautsky, de man die door Lenin sociaal chauvinisme werd verweten omdat hij als SPD’er de radicale revolutionaire ideeën van Liebknecht en Luxemburg verwierp en koos voor een meer genuanceerde benadering, en Doris Schade (Rosenstrasse uit 2003, Die Sehnsucht Der Veronika Voss, 1981) in de schitterende rol van Clara Zetkin, de Duitse vrouwenrechtenactiviste met wie Luxemburg haar hele leven lang bevriend was. Ze behoort tot de grote namen uit de Duitse cinema in de jaren 70 en 80 en was op latere leeftijd vaak te zien in Duitse tv-films en crimi’s zoals Der Alte (1983-2008) en Tatort (1999-2003).
 

 

Rosa Luxemburg is inmiddels 25 jaar oud, maar dat is aan deze Art Haus-uitgave nauwelijks te merken. Er is wat grain en edge enhancement in het beeld en soms is het iets of wat korrelig (wellicht als gevolg van de restauratie), maar het kan er allemaal mee door voor een film van deze leeftijd. De kleuren zijn fel en geprononceerd en zelfs de donkerste scènes bevatten voldoende detail. Jammer genoeg geen Nederlandse ondertitels op deze film, maar wie voldoende Duits verstaat kan de Duitse ondertiteling als geheugensteuntje gebruiken. Het geluid is mono, maar in deze film speelt dat niet zo’n rol gezien er sprake is van weinig actie en heel veel dialogen, terwijl het ook nooit de bedoeling is geweest om met deze film een publiek te trekken dat vooral interesse heeft voor avontuur of actie.

 

Er is een Originele Bioscooptrailer, gevolgd door Biografieën van de regisseur en de hoofdrolspeelster, een uitgebreide Fotogalerij met foto’s uit de film en op de set en ten slotte een interessant Interview met M. von Trotta & B. Sukowa (20 min.) over de zoektocht naar de echte Rosa Luxemburg, de keuze van de actrice, de selectie van de opnameplaatsen in Tsjechië en Italië, de voorbereidingen van de actrice op de rol en de samenwerking met de regisseur. Het is de eerste maal dat we Margarethe von Trotta uitgebreid aan het woord zien en dat zal menig filmliefhebber op prijs stellen.
 

 

De film Rosa Luxemburg is een eerbetoon aan één van de grootste figuren uit de Duitse politieke geschiedenis van de vorige eeuw. Het portret is eerlijk, waarheidsgetrouw en krijgt vorm via een chronologisch verhaal dat vaak onderbroken wordt voor flashbacks waarin Luxemburgs jeugd of Poolse periode geïllustreerd worden. De acteerprestaties zijn van uitstekende kwaliteit, de algemenen look van de film is dat eveneens. Vrolijker wordt u door deze film evenwel niet, wijzer beslist wel. Aan u de keuze.