In 1914 wordt William S. Burroughs geboren in de schoot van een bemiddelde middleclassfamilie in Saint Louis (Missoury). Hij heeft een normale jeugd en behaalt een diploma aan de beroemde Harvard University. Maar Burroughs is niet voorbestemd voor een burgerlijk leventje, want als homo past hij niet in het standaardformaat van de jaren veertig en vijftig en bovendien is hij vrij in zichzelf gekeerd, begint al heel vroeg te experimenteren met drugs en andere genotsmiddelen, ziet er niet bepaald aantrekkelijk uit een heeft een stem als een botte rasp, kleurloos en slepend. Desondanks wordt hij een van de invloedrijkste schrijvers uit de tweede helft van de 20ste eeuw, want als Burroughs op het einde van de jaren 50 vanuit Marokko naar New York terugkeert wordt hij de spilfiguur van een groep jonge dichters en schrijvers die in de pers de verzamelnaam Beat Generation opgeplakt krijgt. Maar Burroughs heeft zich altijd gedistantieerd van die naam en omdat hij een stuk ouder was dan de andere leden (Jack Kerouac, 1922; Alan Ginsberg, 1926; Gregory Corso, 1930), was hij veel meer hun bezieler en inspirator dan hun collega.
 

 

Burroughs brak internationaal door in 1959 met zijn roman Naked Lunch, een verzameling losjes met elkaar verwante vignetten waarin de junkie William Lee de hoofdrol speelt tijdens zijn verblijf in o.a. de V.S. en Mexico en die zich uiteindelijk in Tanger (Marokko) installeert waar de lezer kennismaakt met de dromerige Interzone, het product van Lees door drugs benevelde geest. Samen met Kerouacs On the Road (1957) en Ginsbergs Howl and Other Poems (1956), dat grote opschudding verwekte wegens vermeende obsceniteiten, vormt Naked Lunch de kern van de zgn. Beat-literatuur. Het zijn werken waarin de auteurs verslag uitbrengen over hun zeer persoonlijke intensieve ervaringen (op basis van drugsgebruik), waardoor hun invloed aanvankelijk beperkt bleef, maar dat veranderde toen ze in een later stadium politieke en maatschappelijke standpunten innamen en de voorlopers werden van de revolutionaire generatie van de jaren zestig. Maar het was Burroughs die er met kop en schouders bovenuit stak en zijn invloed inzake morele, politieke en economische vraagstukken is fenomenaal. Een hele generatie Amerikanen raakte in de ban van zijn origineel en innovatief gedachtegoed, waarin hij vooral de Amerikaanse samenleving en het politieke bestel op de korrel nam in vaak sarcastische en sardonische bewoordingen. Burroughs was controversieel en tegendraads en hij nam geen blad voor de mond in zijn kritiek op de manier waarop de Amerikaanse samenleving met zichzelf én met de wereld omging. Tegelijk bleef hij uit de buurt van strijdgroepjes allerhande. I have never been gay for one day in my whole life, was één van zijn bekende uitspraken, terwijl hij z’n homoseksualiteit nooit onder stoelen of banken stopte, maar waarmee hij kwaad bloed zette bij homoactivisten, want die wilden hem maar al te graag als hun boegbeeld gebruiken.
 

 

Een portret maken van William S. Burroughs is m.a.w. geen gemakkelijke opdracht, want de man was zo veelzijdig, had zoveel interesses en kende zoveel mensen in Amerika en Europa op wie hij invloed had tijdens z’n lange publieke leven, dat een biografisch overzicht nooit volledig kan zijn en zelfs niet omstandig genoeg om zijn maatschappelijk belang te omschrijven. In tien hoofdstukjes laat regisseur Yoni Leyser de schijnwerper op diverse aspecten uit Burroughs leven schijnen. Na een korte algemene introductie over zijn persoon en werk vertelt ze over zijn openlijke homoseksualiteit in een periode toen het not done was om zelfs maar het woord uit te spreken zonder verdacht te worden zelf homo te zijn. Samen met Andy Warhol maakte hij er geen punt van zijn voorkeur voor de mannenliefde en volgens figuren uit z’n omgeving stonden ze samen aan de wieg van een grotere tolerantie t.o.v. homo’s en homoseksualiteit. Maar zoals eerder vermeld was hij geen aanhanger van de Amerikaanse gay movement en lid zou hij zeker nooit zijn geworden. Brion Gysin, een kunstenaar met een zekere reputatie, was volgens Patti Smith de man van wie Burroughs het meest heeft gehouden en die ook de meeste invloed op hem heeft gehad. Gysin was de bedenker van de zgn. Dream Machine en de Cut Up Method, waarbij pagina’s uit de krant doormidden werden geknipt en willekeurig opnieuw samengevoegd waardoor zeer bizarre, maar volgens Gysin inspirerende en grensoverschrijdende teksten ontstonden. Burroughs zou later zelf drie cut-upromans publiceren en hij noemde Gysin zeer invloedrijk op z’n later schrijfwerk.
 

 

Drugs zijn altijd belangrijk geweest in het leven ven William S. Burroughs. Hij werd niet voor niks de Pope of dope genoemd. Het was de huishoudster van z’n ouders die hem als jongen in contact bracht met opium en ondanks vele pogingen tot ontwenning zou de volwassen Burroughs een regelmatige en soms zware gebruiker van alle mogelijke genotsmiddelen blijven. Hij schreef over drugs, hemelde hun kwaliteiten op in z’n romans, maar tussen de regels waarschuwde hij even vaak om ze niet te gebruiken, wat z’n volgelingen en aanbidders meestal over het hoofd zagen. Dat hijzelf niet aan bijv. aids is gestorven heeft te maken met het feit dat hij altijd als eerste in een gezelschap gebruikte, dat was zijn grote voorrecht, waardoor hij steeds schone naalden in z’n aders dreef. De rest van de kliek heeft het niet overleefd.

 

In een ander hoofdstukje komt z’n voorliefde voor geweren aan bod. Je zou het niet meteen verwachten van een man met zijn achtergrond, maar Burroughs was gebiologeerd door wapens. Hij sliep zelfs met een geladen revolver onder z’n hoofdkussen. In Mexico halfweg de jaren 50 kostte die hobby z’n jonge vrouw het leven, want Burroughs schoot haar door de slaap terwijl het eigenlijk de bedoeling was om in ware Willem Tell-stijl een voorwerp van haar hoofd te schieten. Later ging hij een rustigere toer op een maakte hij Shotgun Art, waarbij met een pistool verf op een stuk triplex wordt geschoten. De doeken gingen in Los Angeles van de hand voor 7000 dollar het stuk.
 

 

De Godfather of Punk wordt William S. Burroughs weleens genoemd, want vanaf 1975 kreeg hij via zijn werk invloed op een jonge generatie die zich aangesproken voelde door zijn controversiële houding inzake maatschappelijke en politieke ontwikkelingen en z’n inktzwarte humor. Patti Smith, die al heel vroeg een goed contact met hem had en heel veel met hem optrok in de jaren zeventig, stopte heel veel verwijzingen naar Burroughs werk in haar eerste album Horses. Muzikanten zoals Lou Reed en Iggy Pop hadden z’n werk grondig gelezen in het begin van hun carrière en droegen z’n ideeën uit naar generatiegenoten. Die beïnvloedden op hun beurt nieuwe generaties waardoor het uiteindelijk niet meer duidelijk is wat van Burroughs komt en wat niet, maar dat schijn niemand te deren, want Burroughs ster is gewoon hoog aan de alternatieve hemel blijven staan. Zelf heeft hij zich nooit geassocieerd met de punk rock, maar alleen het feit dat hij tijdens de begindagen van de beweging een vaste klant was van de New Yorkse punkclub CBGB – bekend starters waren er o.a. The Ramones, Blondie en Sonic Youth - was voldoende om hem tot punkpaus te kronen.

 

In een afsluitend hoofdstukje doet Yoni Leyser het verhaal over de tragische dood van Burroughs Jr., William S. Burroughs enige zoon die eveneens aan de drugs zat én zich als schrijver wilde bewijzen, maar die zelden op de belangstelling van z’n vader kon rekenen. Desondanks betekende z’n dood een klap voor z’n beroemde vader die zich niet lang nadien in een huis op het platteland in Lawrence, Kansas, terugtrok met een goede vriend om er z’n oude dag te slijten.
 

 

Yoni Leyster laat intieme vrienden, kennissen, bewoneraars en bevriende kunstenaars (Patti Smith, Laurie Anderson, David Cronenberg, Gus Van Sant) aan het woord en illustreert de documentaire met foto’s homevideo’s, super 8-filmpjes van Burroughs optredens in Amerika en Duitsland, shotgunarschilderijen, etc. De korte filmpjes met Ginsberg en Burroughs en de interviews met een veel te fel geschminkte Genesis P-Orridge (Throbbing Gristle, Psychic TV) zijn zonder meer de sterkste fragmenten uit de film. Ondanks een gebrek aan relativering en enige vorm van kritiek, is William S. Burroughs – A Man Within wellicht de beste en meest omstandige documentaire die ooit over de Amerikaanse schrijver is gemaakt.

 

De kwaliteit van het beeldmateriaal varieert heel sterk, want nogal wat opnamen zijn meer dan 50 jaar oud en niet altijd onder de beste omstandigheden tot stand gekomen. Het is historische footage die belangrijk is wegens de inhoud. Recente interviews, foto’s en animatie zijn beter tot uitstekend van kwaliteit en dezelfde opmerkingen gelden voor de klankband in 2.0.
 

Ondanks de lange opsomming, is de spoeling in de afdeling Extra’s eerder dun. Fragment uit de lezing "The Job" (5 min.) is een bijzonder slechte vhs-opname met heel veel horizontale strepen in het beeld en een klankband die nog nauwelijks te verstaan is. Het verslag over de viering van de 50ste Verjaardag van "Naked Lunch" (15 min.) op 28 augustus 2009 in de ThinkArt Salon in Chicago is lang, weinigzeggend en vooral vervelend, maar liefhebbers mogen daar uiteraard anders over oordelen. Rub out the Word! (3 min.) is een korte film van Roger Holden met als klankband het anticensuurgedicht van Burroughs, gevolgd door Psalm 23 Revisited (1 min.) waarin Patti Smith een gedicht voorleest dat ze voor de meester heeft geschreven. Vervolgens is er de korte impressie Shotgun Art (2 min.) van de hand van Grant Hart van Hüsker Dü over de kunstactiviteiten van Burroughs op de schietstand; Sonic Youth op Bezoek (3 min.), het verslag van het bezoek van de rockband aan Burroughs in Lawrence, Kansas, in 1995, waarin we alleen maar wat tuinbeelden te zien krijgen, gevolgd door een flinke portie weinig zeggende Private Videos (17 min.), 3 Weggelaten Scènes, Yoni Leysers Korte Film Bill & Anna (24 min.), en ter afsluiting de Originele Trailer en een aantal Andere Trailers.

 

In afwachting van een Benelux-release keken wij naar de Duitse versie van de dvd (Engels gesproken) met Engelse, Duitse en Turkse ondertitels.
 

 

William S. Burroughs - A Man Within is een uitstekende documentaire, maar het zullen vooral de liefhebbers en de volgelingen zijn die dit materiaal in huis halen. Inhoudelijk en technisch scoort deze film een stuk boven het gemiddelde. De Bonussectie is uitgebreid, maar niet echt interessant.