Elke dag ziet hij de volgeladen huifkarren van de families uit de buurt vertrekken. Tijdens een nieuwe informatieronde van de Bruggelingen tikt hij een aanvraagformulier op de kop, maar z’n voornemen houdt hij voor iedereen angstvallig verborgen. Hij wil op termijn bij z’n zus intrekken die sinds haar huwelijk met een katholieke wijnboer (in Schabbach zijn ze protestant) niet meer welkom is in het huis van smid Gustav Simon, en vandaar naar Brazilië. Maar z’n plannen lijden schipbreuk als hij verneemt dat z’n moeder ernstig ziek is en z’n broer Johann, ondertussen getrouwd met zíjn voormalig vriendinnetje Jettchen (!), hem tijdens een kort bezoek aan het ouderlijk huis vertelt dat hij naar Brazilië emigreert. In de voorbije winter is hun dochtertje overleden als gevolg van een epidemie die fataal was voor de jongste kinderen in het dorp, en Jettchen is tot het besluit gekomen dat ze niet langer in Schabbach kan wonen. Jakobs wereld stort in want dat betekent dat hij nu de rol van oudste zoon voor z’n rekening moet nemen. Hij protesteert, hij wordt woedend en hij huilt, maar de teerling is geworpen…
Het Heimat-project is een titanenwerk. Het startte in 1979 en kreeg z’n beslag met de vierde reeks in 2006. Reitz deed een beroep op meer dan 200 hoofdrolspelers, op meer dan 500 sprekende personages en op enkele duizenden figuranten (2300 alleen al in Heimat 2). Het resultaat is uniek in de Europese filmwereld: 32 langspeelfilms, samen goed voor 55 uur en 36 minuten, voldoende om een ruim beeld op te hangen van de Duitse geschiedenis in de 20ste eeuw en de manier waarop een willekeurige familie zich aanpast aan de sociaal-maatschappelijke en politieke uitdagingen in een razendsnel evoluerende wereld. Met Die Andere Heimat voegt Edgar Reitz nog eens 3 uur en 15 minuten aan z’n epos toe, maar verrassend genoeg doet hij geen poging om de kijker te vertellen hoe het de familie Simon na de eeuwwisseling vergaat. Hij kiest voor een verhaal over hun verre voorouders in de 19de eeuw die de heimat de rug toekeren omdat die hun niet meer de geborgenheid en veiligheid biedt die in ieders hoofd heel nauw verbonden zijn met de plek waarmee men emotionele banden heeft wegens geboorte en familie. Tegelijk is Die Andere Heimat ook geen echte prequel, want het enige verband met de rest van de Heimat-kroniek is de smidse annex woonhuis van de Simons in Schabbach.
Maar qua stijl en timbre is Die Andere Heimat wel degelijk een productie die in het Heimat-universum thuishoort, want Edgar Reitz kiest opnieuw voor een gemengde cast van professionals en amateurs (mannen en vrouwen uit de dorp waar hij z’n camera’s opstelt en wier huizen hij als decor gebruikt) en hij volvoert de logica van Heimat 1 door te kiezen voor zwart-witopnamen met maar af en toe een beetje kleur om accenten te leggen. Op die manier wordt Die Andere Heimat een serie die heel realistisch oogt en die qua sfeer perfect aansluit bij de harde realiteit van het moment, want anno 1840 heerst er na de winter een zekere mate van hongersnood in Schabbach en omstreken en als gevolg van een jacht- en sprokkelverbod van de koning van Pruisen, zijn de gezinnen afgesneden van het overlevingsrantsoen van wild en brandhout uit de uitgestrekte bossen. Tegelijk snijdt Reitz in Die Andere Heimat een zeer actueel onderwerp aan, want als honger en sociale misère de oorzaken zijn van migratie, dan zijn de internationale migratiestromen van vandaag perfecte kopieën van wat er zich meer dan 150 jaar geleden in West-Europa afspeelde en ook toen liepen de migratiestromen van oost naar west…
Voor arme Europeanen in het midden van de 19de eeuw was de Nieuwe Wereld niet minder of niet meer dan het luilekkerland uit de vastenavondverhalen die sinds de middeleeuwen populair zijn over een land ver weg waar de zon altijd schijnt en waar voedsel en edelstenen voor het grijpen liggen. Radio en televisie bestonden nog niet en ook de geschreven informatie was schaars, terwijl degenen die de oversteek hadden gemaakt niet geneigd waren om eventuele tegenslagen met hun verre familie in Europa te delen. Vergelijk het met Marokkanen die in onze maatschappij op de onderste trede van de ladder terechtkomen, maar met een tweedehandse Mercedes tijdens hun vakantie in Noord-Afrika wél de schijn van succes proberen op te houden. Bijgevolg was het idee om te emigreren al bij voorbaat het onderwerp van een succesverhaal en de makelaars die eraan verdienden deden uiteraard geen enkele poging om de geïnteresseerden in te lichten over de lange overtocht, over de primitieve levensvoorwaarden aan boord of over het weinig comfortabele ontvangst dat hun aan de andere kant van de oceaan te wachten stond. Typerend in dat verband is de reactie van de familie Simon als er na bijna een jaar voor het eerst een brief van Johann en Jettchen in de bus ligt waarin ze vertellen over de moeilijke boottocht en hun verbazing toen het beloofde akkerland een stuk tropisch woud bleek te zijn waarop ze elke boom en elke struik zelf dienden te verwijderen. Maar ze hebben ondertussen opnieuw een baby, ze zijn niet omgekomen van de honger en de zon schijnt elke dag en dus is hun emigratie voor de achterblijvers in Schabbach een succes, want die kijken alleen naar het resultaat, niet naar wat het de emigranten onderweg allemaal gekost heeft en wellicht in de toekomst nog zal kosten, want niet overal waren de inboorlingen de nieuwkomers uiteindelijk goed gezind en tegen tropische ziekten hadden ze zo goed als geen enkel verweer.
De hele droom over een beter leven als gevolg van migratie stopt Edgar Reitz in het hoofd van z’n hoofdpersonage Jakob, de jongeman die het allerbest is voorbereid, maar die de oversteek nooit zal maken. Doch in deel 1 van Die Andere Heimat is Jakob nog vol vuur over het komende avontuur en is er nog geen sprake van een onoverkomelijk obstakel. De opbouw is eerder traag, maar dat was ook in de Heimat-cyclus het geval, want Edgar Reitz maakt geen hapklare brokken voor mensen met een drukke agenda, en het verhaal meandert bijgevolg rustig tussen de kleine familiedrama’s ten huize Simon en het dagelijkse leven in Schabbach, waar de huizen één na één verlaten worden, terwijl aan de horizont een schijnbaar oneindige colonne van paardenkarren in westelijke richting opschuift. Jakob ziet ze met pijn in het hart vertrekken, niet omdat het een afscheid voor altijd zal blijken te zijn, maar wel omdat hij er voorlopig niet bij kan zijn. In deel 2 neemt de dramatische spanning toe als er een conflict ontstaat tussen Jakob en z’n oudere broer Johann over Jettchen en kort nadien over wie van beiden naar Brazilië emigreert.
Maar Die Andere Heimat is vooral Edgar Reitz manier om een beeld op te hangen van z’n vaderland in het midden van de 19de eeuw en de kijker kennis te laten maken met zeden en gebruiken die wij 175 jaar later grotendeels vergeten zijn, inclusief de honger en de ontbering die in heel Europa schering en inslag waren, waardoor mensen zich toen net zoals in de Derde Wereld vandaag onveilig en onbeschermd voelden. ‘Heimat’ behoudt grotendeels dezelfde betekenis, maar de diepe emotionele verbondenheid met bloed en bodem wordt ingeruild voor economische veiligheid en die is niet noodzakelijk gebonden aan de plaats waar men geboren en getogen is. Het is een nieuw idee in Edgar Reitzs kijk op z’n vaderland en op de wereld, maar wel zeer actueel en dus interessant voor de manier waarop we naar de emigratiestromen van de voorbije 100 jaar kijken. Ze hebben de Verenigde Staten sterk gemaakt, waarom zouden ze voor Europa dan een bedreiging zijn?
Edgar Reitz heeft geen risico’s genomen met z’n personages en z’n acteurs een verbod opgelegd om tijdens de opnamen andere opdrachten aan te nemen. Het zou het realiteitsgehalte tenietdoen, zo meende hij, en dus werden ze in Schabbach gehuisvest, waar ze met de dorpelingen omgingen en een dialectcoach ter beschikking kregen om het accent van de streek te leren. De onderdompeling heeft gewerkt, want wat u ziet lijkt uit het leven gegrepen, ook wat de amateurs betreft, maar zij hadden het uiteraard een stuk makkelijker, want zij waren de hele tijd thuis. Over de acteerprestaties kunnen we dus alleen maar goed de dingen vertellen, waardoor Die Andere Heimat perfect aansluit bij de rest van het Heimat-epos.
In het decor herkent u de smidse van familie Simon, maar de rest van het dorp heeft niets meer gemeen met het dorpje Schabbach van zo’n 75 jaar later. Dat is een beetje vreemd, want tussen 1840 en 1919 ging het beslist een stuk minder snel op het vlak van stedenbouwkundige vernieuwing, maar tijdens de zoektocht naar gepaste locaties stelde Edgar Reitz vast dat het huidige Schabbach moeilijk als achtergrond dienst kon doen en dus werd ervoor gekozen om uit te wijken naar Gehlweiler, een dorp in de buurt dat men omtoverde tot filmdecor: de bestaande huizen werden bedekt met oude gevels, deuren, ramen en daken en voor de reconstructie van de interieurs deed production designer Toni Gerg een beroep op de ambachtelijke knowhow en de traditionele kennis van de mensen op de Hunsrück: een avontuur voor de crew én voor de inwoners van Gehlweiler die het 6 maanden zonder hun hoofdstraat moesten stellen en die ondergedompeld werden in het dorp van hun verre voorouders!
