AVARE, L'
Bespreking door: Werner - Geplaatst op: 2015-03-06
FILM
Op 31 juli 2014 was het exact 100 jaar geleden dat de flamboyante Franse komiek Louis De Funès werd geboren. Ter gelegenheid van die honderdste verjaardag bracht EIC een boxset uit met 25 van zijn films uit de periode 1962-1981, samen met een documentaire over zijn leven en werk. Alhoewel de box zeker geen compleet werk is - de acteur speelde immers in meer dan 150 films en de rechten daarvan zijn hopeloos versnipperd - bevat de box een behoorlijke staalkaart van 's mans werk. Het gaat hier om diverse releases die eerder reeds beschikbaar waren maar nu in dit redelijk volumineuze werk gebundeld worden.
Parijs, 17de eeuw. De vrekkige parvenu Harpagon (Louis de Funès) heeft er een sport van gemaakt om alles en iedereen tegen zich in het harnas te jagen: hij geeft zijn personeel meer stokslagen dan loon, is compleet blind voor de verzuchtingen van zijn zoon Cléante (Frank David) en zijn dochter Elise (Claire Dupray), en hij koestert een ziekelijke obsessie voor zijn kist met 10.000 gouden ecu die hij in zijn tuin begraven heeft. Net op het ongeblik waarop zijn zoon Cléante aan zijn vader wil komen vertellen dat hij verliefd is geworden op de redelijk van bescheiden komaf zijnde Marianne (Anne Caudry) openbaart Harpagon zijn plan om zélf met het (veel jongere) meisje te trouwen - immers, door haar nederige afkomst is ze "zuinig in gebruik", dixit hijzelf. Zijn dochter Elise is verliefd op de Napolitaanse edelman Valère (Hervé Bellon), die zich met een smoes in de staf van Harpagon heeft binnengewerkt als intendant - zeg maar rentmeester. Harpagon is echter van plan om zijn dochter uit te huwelijken aan de steenrijke, oude edelman Anselme (Georges Audoubert), die bereid is om met het meisje te huwen zónder bruidsschat - weeral een besparing! Cléante probeert een lening vast te krijgen via een schimmige makelaar, en als blijkt dat de geldschieter zijn eigen vader is, is het kot te klein. Hierop schakelt Harpagon in een hogere versnelling en nodigt Marianne bij hem thuis uit om het huwelijk zo snel mogelijk te kunnen laten plaatsvinden. De kok, Jacques (Michel Galabru), moet zich daarbij in allerlei bochten wringen want het dineetje mag uiteraard geen cent kosten. Dan wordt echter de geldkist uit de tuin van Harpagon ontvreemd, ondanks de wolfsklem die de man ter beveiliging heeft aangebracht. Harpagon haalt er de politie bij en beschuldigt zowat iedereen van de diefstal van zijn geld.
De deurenkomedie L'Avare van Molière dateert uit 1668, maar iedereen die ooit een toneelstuk van het Echt Aantwaarps Theater heeft gezien zal onmiddellijk de stijl van volks toneel herkennen, waarbij voor de leut van het publiek de voornaamste actie eruit bestaat dat Harpagon zijn personeel bijna voortdurend fysiek mishandelt, al dan niet voorzien van attributen zoals een stok. Het genre is echter nog veel ouder: dit soort toneelstukken die eerder op het volkse, minder cultureel ontwikkeld segment van de bevolking gericht waren kan makkelijk teruggebracht worden naar het werk van de Romeinse toneelauteur Plautus (2de eeuw voor Christus), die allicht dan weer op zijn beurt de mosterd heeft gehaald bij oud-Griekse toneelschrijvers zoals Menandros een kleine eeuw daarvoor. In ware renaissancegeest is Molières werk een bijna letterlijke kopie van Plautus' Aulularia, waarin ook de obsessie van het hoofdpersonage met een gevonden pot goudstukken centraal staat. Het werk van Plautus is onder meer ook nog terug te vinden in Molières stuk Amphytrion, Shakespeares Comedy Of Errors, en, om een meer recent voorbeeld aan te halen dat weer in de filmsfeer sit, de film A Funny Thing Happened On The Way To The Forum van Richard Lester.
L'Avare zal allicht daarom geen spek voor ieders bek zijn; het is een zeer statische verfilming waarbij de actie beperkt blijft tot slechts een paar ruimten, die dan ook nog eens sporadisch worden aangekleed door grote reproducties van de oorspronkelijke tekst van Molière. Telkens de personages beginnen te spreken in hyperbolen en hun wildste fantasieën aan het publiek toevertrouwen, krijgt de film een magisch-realistisch trekje en worden hun wensdromen ook heel even bewaarheid, zoals in een scène waarin koppelaarster Frosine (Claude Gensac), in een poging om de kinderen het vreselijke lot te sparen dat hun vader in gedachten heeft, voorstelt om Harpagon te laten verleiden door een steenrijke maar butt-ugly edelvrouw. Zowat alle personages doorbreken voortdurend de vierde muur en, recht in de camera kijkend in plaats van naar het theaterpubliek, delen ze met de kijker hun diepste zielenroerselen waarvan ze niet willen dat de andere personages ze kunnen horen. De mise-en-scène is hoogst merkwaardig; zo zijn op gegeven ogenblikken de paarden gewoon op de muur getekend, wat men in het theater natuurlijk eertijds ook deed want regel nummer één in live-voorstellingen is nooit met kinderen of dieren werken - grappig detail is overigens dat de paarden getekend zijn door Astérix-tekenaar Albert Uderzo. Waar in het filmmedium dit evenwel makkelijk zou verholpen geweest zijn kiest het regisseursduo Jean Girault - de Funès zelf er duidelijk voor om zo dicht mogelijk bij het basismateriaal van Molière te blijven. De Funès vond de filmbewerking van L'Avare zodanig belangrijk dat hij zelf mee in de regisseursstoel kroop, de eerste en enige keer dat hij dat deed.
Plautus en bij uitbreiding Molière boden hun publiek graag een spiegel waarin ze de kleine kantjes van één of andere archetype nog wat uitvergrootten. Zo houdt Harpagon er bijvoorbeeld één personeelslid op na die zowel koetsier als kok moet spelen - dat scheelt alweer immers één loon - wat hilarische taferelen oplevert: monsieur Jacques staat er immers op dat hij zich telkens moet omkleden al naargelang mijnheer de kok of de koetsier wenst te spreken. En eigenlijk doordringen dit soort stereotiepen zowat alle populaire cultuuruitingen: hoe anders is Harpagon immers dan Grijpstuiver uit de strips van Sophie van Jidéhem, Dagobert Duck uit de strips van Carl Barks, Scrooge uit Dickens of Mr. Burns uit The Simpsons? En voor een dergelijk karikaturaal archetype neer te zetten is Louis de Funès uiteraard dé ideale kandidaat. Hij mag zijn gepatenteerde hysterische driftbuien ditmaal zonder de minste remmingen ongestraft op het publiek loslaten zonder dat het overmatig stoort, want dit blijspel vraagt immers om liefst zo grotesk mogelijke karikaturen. Zijn gelaat trekt in een zure kramp telkens hij te horen krijgt dat er dit of dat geld gaat kosten, hij staat in beate bewondering als men hem één blinkend goudstukje voor de neus laat bengelen. Nu mag u zelf een keer de extrapolatie maken hoe de man ontploft als zijn geldkoffer wordt gestolen.
BEELD EN GELUID
Wat de beeldkwaliteit betreft is dit een beetje een rare zaak: de film werd volgens IMDB opgenomen in 2.35:1, maar wat we hier krijgen is overduidelijk een 1.66:1-pan en scan-versie, weliswaar anamorf. De beeldcompositie is echter van die aard dat volgens mij er niet dadelijk ergens essentiële informatie wegvalt, en de transfer is eigenlijk naar maatstaven van 1980 mooi: heldere primaire kleuren, weinig tot geen printbeschadigingen, alleen soms wat weinig textuur. Een verkeerd beeldformaat betekent volgens de ongeschreven wetten van DVDInfo echter een halvering van de score, maar ik sluit de mogelijkheid niet uit dat de informatie op IMDB mogelijk niet correct is of dat er gewoon geen print meer bestaat in het 2.35:1-formaat. Met het voorbehoud dat ik me het recht toeëigen om deze bespreking in de toekomst aan te passen mocht mijn informatie niet kloppen zal ik de score voorlopig zo laten staan. De Franse 2.0-track kwijt zich prima van zijn taak, alhoewel ik hier uiteraard moet opmerken dat bij deze verfilming van een 17de-eeuws toneelstuk zaken als geluidseffecten en directionaliteit holle begrippen zijn. Het Frans dat in de film wordt gesproken is quasi letterlijk uit Molières basistekst afkomstig en erg archaïsch; de Nederlandse ondertitelingstrack is daarom onontbeerlijk.
EXTRA'S
Deze disk bevat als extra enkel een fotogalerij; de boxset zelf bevat wel een uitgebreide documentaire over leven en werk van Louis de Funès.
CONCLUSIE
Wie graag wil zien hoe het begrip boertige komedie in het Rome van de 2de eeuw voor Christus of het Parijs van de 17de eeuw werd ingevuld zal zich kunnen vergapen aan deze ietwat atypische de Funesfilm. Anderzijds heeft de acteur met de derde laatste film die hij in zijn carrière maakte toch bijgedragen aan de instandhouding van het Franse culturele erfgoed door een onvergetelijke vertolking van een typetje dat zo voor hem geschreven had kunnen zijn.
