FILM
Op de achterflap van Zerkalo (of voor wie het liever op zijn Engels houdt The Mirror) kan je lezen dat Michael Haneke deze film uit 1975 ondertussen reeds vijfentwintig keer heeft gezien. Dat lijkt (en is) een waanzinnig getal, maar het zou ons verbazen dat je met dit aantal viewings deze vierde film van Andrei Tarkovsky ten volste kan begrijpen want zeggen dat The Mirror een moeilijke film is, is meer dan een understatement. Velen vinden het de beste van de Rus, en ook de filmmaker heeft er een grote liefde voor want deze meer dan twee uur durende film is semi-autobiografisch. The Mirror is na Stalker en Solaris de derde film van Andrei Tarkovsky die via Lumière gerestaureerd op Blu-ray verschijnt en daar kan je je als cinefiel alleen maar gelukkig om prijzen.





De in 1986 overleden Tarkovsky wordt beschouwd als een van de grootste en meest invloedrijke regisseurs uit de geschiedenis van de Russische cinema. Zijn films (hij maakte er maar zeven) staan meestal in het teken van spirituele en metafysische thema's en hoewel deze poëtische mindfucks niet aan iedereen besteed zijn, kan niemand zijn invloed op de cinema (en dan de arthouse in het bijzonder) ontkennen. De films ademen een sfeer uit die je vandaag nog maar zelden ziet. Poëzie die vaak doordrongen is van magisch realisme en die zeer moeilijk te vatten is. Het soort zinnen dat je een paar keer moet herlezen en tot je laten doordringen tot je enigszins beseft waar de auteur het over heeft. Terwijl de kijker bedolven wordt onder een tsunami van dichterlijke proza gedraagt de camera zich als een stilzwijgende getuige, want als de films van Tarkovsky met een paar woorden kunnen omschreven worden, dan is het toch wel het typerende trage tempo en de lange takes. Niet het soort film dus waarmee je vrolijk fluitend de ochtend begint, hoewel een frisse kop bij deze geen kwaad kan, maar eerder eentje waarbij je uitgenodigd wordt om je te laten neerglijden in een wereld die net niet verzuipt in zijn eigen melancholie.




Een blijvend lieverdje bij de filmcritici wiens titels je alsmaar ziet opduiken in allerlei lijstjes. Zo staat hij in het beruchte lijstje dat in 2012 in het Britse vakblad Sight & Sound verscheen met drie films genoteerd: Andrei Rublev, Stalker en deze. The Mirror verscheen twee jaar na Solaris die gelauwerd werd op Cannes en die de meeste mensen waarschijnlijk kennen als de remake uit 2002 van Steve Soderbergh met George Clooney. De film speelt zich zo goed als volledig af op een ruimtestation die in een baan rond de planeet Solaris draait, maar The Mirror was iets compleet anders: een film die zeer autobiografisch was en waarmee de auteur terugkijkt op zijn jeugd en ziet dat vroeger niet alles zo goed was als men beweerde, wat hem meteen boze blikken van de Sovjetautoriteiten opleverde.

Dat The Mirror een cinefiel meesterwerk is, staat nu wel buiten kijf, maar dat was niet wat de Sovjets in de jaren '70 ervan vonden. De film belandde in de zogenaamde ‘derde categorie’, wat in feite niet meer betekende dan dat men vond dat dit pure verspilling van overheidsgeld was. Er waren nauwelijks prints in omloop waardoor de film bijna niet kon worden vertoond in het buitenland en in de Sovjet-Unie zelf werd de film vooral gescreend in bioscopen waar heel wat arbeiders naar toe kwamen met als gevolg dat de meesten de zaal verlieten. Om het allemaal nog wat dramatischer te maken werd Tarkovski bestookt met boze brieven, waardoor hij er een tijdje ernstig over nadacht om zoals zo vele andere Oost-Europeanen in het buitenland te gaan filmen.




De film zat al meer dan tien jaar in het hoofd van Tarkovski, maar ieder script (vaak met een andere titel) werd geweigerd door het Goskino (een comité dat besliste of een film groen licht kreeg of niet), maar met de versie die de film van 1974 zou worden ging men uiteindelijk toch akkoord. The Mirror heeft een vreemde, bij momenten zeer vreemde structuur die het begrijpen van de film er niet gemakkelijker op wordt. Gedurende twee uur duiken we terug in de herinneringen van Ignat Daniltsev die op jonge leeftijd op zijn sterfbed ligt. Ignat overloopt zijn herinneringen in het vooroorlogse Rusland toen hij nog kind was, als tiener tijdens de bikkelharde oorlogstijd en ook wat er zich na de oorlog afspeelt. Een echt verhaal is er niet, het zijn herinneringen die de kijker ziet en niet eens chronologisch gebracht (wat soms een hele klus is om te begrijpen) en afgewisseld wordt met oude nieuwsuitzendingen, want als er al één of andere rode draad in dit verhaal zit, dan is het de geschiedenis van de Sovjet-Unie. 

Het woordje "elitaire cinema" is er eentje die ons normaal gezien doet braken, maar als je het over Tarkovski hebt dan kun je bijna niet zonder. Niet dat dit het soort cinema is die boven de rest staat omdat het maar een kleine elite zal bereiken (wie daar wel zo over denkt moet zich maar eens afvragen of hij tout court van cinema houdt), maar wel omdat dit een film is met een bijzondere beeldtaal. Je mag gerust de woorden "moeilijke, vrij te interpreteren poëzie en beeldspraak" gebruiken want bij momenten is The Mirror niet meer dan een gestoorde, visueel ontzettend knappe trip. Het is het soort film dat nu niet meer gemaakt wordt, al was het maar omdat je dit soort dialogen niet meer hoort. De gedichten die je in deze film hoort zijn trouwens schrijfsels van Tarkovskis vader. Een film waar heel veel mensen het na een (kort) tijdje zullen bij opgeven, maar zie het een beetje als Tenet van Nolan. Denk er niet te veel over na, snap wat je kan snappen en laat je vooral onderdompelen in de toch wel unieke wereld van deze grootmeester en geniet.




BEELD EN GELUID
Toen collega Werner het had over The Piano was hij één al lovend over het feit dat Lumière zo veel zorg aan de dag legt voor de gerestaureerde transfers op Blu-ray. Een stelling die we voor deze Tarkovski-klassieker alleen maar kunnen herhalen, en ook niet onbelangrijk: in de winkelrekken aan een zeer democratische prijs. Deze transfer kwam tot stand in samenwerking met het EYE-museum uit Amsterdam en het resultaat is adembenemend. Ironisch genoeg zal Tarkovski zelf nooit zijn creatie zo perfect hebben gezien als de filmfan van vandaag. De kracht zit hem in de details. Van krassen in een geverfde houten deur tot de rimpels van een oud vrouwtje. Ieder shot oogt als een schilderij, en met deze transfer krijg je dat tot in de allerkleinste details te zien. Het geluid is een verzorgde Dolby Surround 2.0-band met veel Russische poëzie en een ingetogen score van Tarkovski’s huiscomponist Eduard Artemiev.

EXTRA'S
Jammer genoeg staan er geen extra’s op deze uitgave. 

CONCLUSIE
Voor vele fans blijft The Mirror één van de beste films die Tarkovsky ooit heeft gemaakt. In ieder geval is het wel zijn meest persoonlijke en meest ontoegankelijke. Voor wie kennis wil maken met de toch wel zeer complexe wereld van deze invloedrijke Russische filmmaker is The Mirror dan ook niet onmiddellijk de meest logische keuze, want dit is Russisch filmvoer voor gevorderden.