FILM
Waxworks (of Das Wachsfigurenkabinett indien je de originele titel verkiest) is een film uit 1924 en die algemeen beschouwd wordt als één van de grote klassiekers van het Duitse expressionisme, hoewel het destijds een grote financiële kater was en dat had alles te maken met de economische recessie waarin het naoorlogse Duitsland verwikkeld was. Geld was in feite altijd een probleem geweest voor de Duitse filmmakers die na de Eerste Wereldoorlog via een avantgardische en expressionistische visie een vuist wilde maken tegen Hollywood, maar Robert Wiene had in 1920 met Das Cabinet Des Dr. Caligari bewezen dat zoiets kon. De belangrijkste regisseurs uit het genre zijn Fritz Lang en Ernst Lubitsch die met succes de overstap naar Hollywood wisten te maken. Misschien nog belangrijker waren de werken van Friedrich Wilhelm Murnau en Paul Leni (van wie Waxworks is) maar voor hun liep het verhaal in Tinseltown niet al te goed af.

Murnau die in 1922 met Nosferatu het verhaal van Bram Stoker’s Dracula op zijn manier vertelde, emigreerde vier jaar later naar Hollywood waar hij aan de slag mocht bij de Fox Studio en er drie films maakte (Sunrise, 4 Devils en City Girl). De cineast was echter zo ontevreden over de werkwijze van Hollywood dat hij in 1931 naar Bora Bora afreisde om er op eigen houtje Tabu te gaan filmen, maar amper een week na de vertoning knalde hij met zijn Rolls Royce in Los Angeles tegen een verlichtingspaal aan. Murnau werd amper 43, en ook voor Paul Leni liep het Hollywood-verhaal in mineur af.

De in Stuttgart geboren Joodse Leni werkte als schilder en decorontwerper voor regisseurs als Joe May, Ernst Lubitsch en E.A. Dupont. Tijdens de Eerste Wereldoorlog maakte hij naast korte animatiefilms zoals Rebus-Film Nr. 1-8 (die je hier als bonus vindt) ook zijn eigen langspeelfilms zoals deze Waxworks. Zijn grootste werken werden in Amerika gedraaid. Via Carl Laemmle die tot in 1939 de eigenaar was van Universal Studios kwam hij in Hollywood terecht waar hij The Cat And The Canary in 1927 draaide en waarvan gezegd wordt dat die de hoeksteen is van de latere Universal-horrorfilms. Ook maakte hij The Man Who Laughs die de blauwdruk werd van de Joker zoals Christopher Nolan hem voor ogen had met Heath Ledger in The Dark Knight. Veel tijd om van zijn faam te genieten had Leni evenwel niet, want in Los Angeles stierf hij op 2 september 1929 op 44-jarige leeftijd aan de gevolgen van een (godbetert) onbehandelde tandinfectie. Iets minder bekend bij het grote publiek, maar van minstens even grote invloed is Waxworks die hij in 1924 samen met Leo Birinski in zijn thuisland Duitsland maakte.

Hoewel de film toegeschreven wordt aan Leni, duikt ook vaak de naam van Leo Birinski op, maar men gaat ervan uit dat deze laatste zich vooral bezighield met het regisseren van de acteurs. Waxworks was een oude droom van Leni die hij in feite al in 1920 in vervulling wilde zien komen, maar het duurde vier jaar vooraleer men het nodige geld bijeen kon rapen om deze (toch wel dure) productie te kunnen maken. Financieel bracht het amper iets op, maar het werd Leni's visitekaartje voor Hollywood en vandaag wordt de film als zeer invloedrijk beschouwd. De film die over een schrijver (William Dieterle) gaat die op de kermis een baan accepteert om een ​​serie verhalen te schrijven over vier wassen beelden wordt gezien als de allereerste anthology-film uit de geschiedenis en zou bijvoorbeeld sterk Mario Bava hebben beïnvloedt voor zijn horror-classic Black Sabbath uit 1963, maar ook Eisenstein die in 1944 het leven van Ivan de Verschrikkelijke op het witte doek bracht.

De wassenbeelden zijn dus niet meer dan een kapstok voor vier aparte verhalen. Nou ja, drie. We zien vier wassen beelden maar in feite worden er maar drie als verhaal uitgewerkt. We zien het beeld van Rinaldo Rinaldi, een soort van Robin Hood die bedacht werd door de 18e-eeuwse schrijver Vulpius, maar diens verhaal sneuvelde omdat er geen budget meer was. Ook het verhaal van Jack the Ripper (Werner Krauss), maar hier geportreteerd als Spring-Heeled-Jack duurt amper vijf minuten. Er doet een theorie de ronde dat er een deel van dit verhaal zou verloren zijn, maar dat denken de restaurateurs niet. En dus wordt alle aandacht gevestigd op Harun al-Rashid (Emil Jannings) en Ivan de Verschrikkelijke (Conrad Veidt). Harun al-Rashid is de kalief van Bagdad en is duidelijk geïnspireerd door de vertellingen van Duizend-en-een-nacht, wat ook een raamvertelling is en die als Il Fiore Delle Mille E Una Notte het derde deel vormde van de levenstrilogie van Pasolini. Een sprookje dus (en ook de inspiratie zou zijn voor The Thief Of Bagdad van Raoul Walsh uit 1924), terwijl het iewat meer macabere deel van Ivan de Verschrikkelijke zoals eerder gezegd van groot belang zou zijn voor Eisenstein.

BEELD EN GELUID
Deze release wordt in de VS uitgebracht door Flicker Alley (zeg maar het huis van vertrouwen voor de stomme film) en in Europa via Eureka! en dat in het kader van hun befaamde Masters Of Cinema-reeks. Het is gek eigenlijk als je bedenkt dat de versie die we nu te zien krijgen naar alle waarschijnlijkheid in velle opzichten beter is dan degene die men in 1924 op het witte doek zag. Net zoals zo veel andere stomme films heeft de filmspoel het één en ander meegemaakt en is het in feite een klein mirakel dat men deze heeft kunnen redden en restaureren. De meeste films uit deze periode zijn immers (vaak door brand) verloren gegaan, ook de originele Duitse versie van Waxworks. Gelukkig was er nog een kopie aanwezig bij het BFI in Londen en voor de ontbrekende stukken kon men terecht voor een andere kopij die in de Franse Cinématheque lag. De film wordt ondersteund door een klassieke pianoscore. De film heeft een achttal verschillende kleurtinten zoals blauw, geel of beige. Het ziet er uiteraard allemaal wel wat oubollig uit en hier en daar merk je nog wel wat beschadigingen, maar je mag er mag er zeker van zijn dat dit zo wat de best mogelijke kopie is die je ooit te zien zal krijgen als je deze film in je collectie wil.

Waxworks duurt amper 80 minuten en ondanks zijn korte lengte vraagt het wat investering van de kijker want hoewel de verhaaltjes eenvoudig zijn en in feite weinig ter zake doen zijn ze niet altijd zo goed te begrijpen, vooral het gedeelte van Jack The Ripper dat visueel wel verbluffend oogt, maar als verhalende film veel te wensen overlaat. Een curiosum dus van een regisseur met veel visie en één van de eerste werken die later van fenomenaal belang zou zijn voor de filmgeschiedenis. Verplichte kost voor eenieder die interesse heeft voor de bakermat van het huidig filmuniversum.

EXTRA'S
Waxworks wordt vaak één van de allereerste horrorfilms genoemd. Qua genre is hij dat zeker niet, wel had deze film van Paul Leni en Leo Birinski een enorm grote invloed op films die later zouden gemaakt worden. Het verhaal is het zwakke broertje van de film, maar visueel behoort deze film sowieso tot het beste van het Duitse Expressionisme en is dus een absolute must-see voor fans van het genre.