FILM
Na een cryogene slaap van bijna zes jaar ontwaakt Jake Sully (Sam Worthington) in een satellietstation van de maan Pandora, waarop wetenschappers ergens in de 22ste eeuw druk bezig zijn het kostbare mineraal unobtainium te winnen. Ondanks zijn handicap - marinier Jake zit in een rolstoel - is hij de geknipte proefpersoon om aan een project mee te werken waarbij zijn levensenergie wordt overgetapt in een Avatar, een genetisch hybride wezen dat fysiek lijkt op één van de inheemse bewoners van Pandora, de Na'vi, maar aangestuurd wordt door een menselijke geest. Jake is geselecteerd in plaats van zijn tweelingbroer Tommy, die kort daarvoor bij een banale schietpartij voor een handjevol kleingeld het leven heeft gelaten, en het aankweken van de Avatars vraagt niet alleen jaren geduld, maar ook een vooraf bepaald genetisch patroon, dat Jake als tweelingsbroer als bargaining chip achter de hand heeft. De kolonel, de kwaaie Miles Quaritch (Stephen Lang), belooft hem het nodige geld voor zijn behandeling als hij drie maanden lang tussen de nogal in zichzelf gekeerde wilden kan leven, en kan trachten hun gewoonten en zeden in kaart te brengen. De bedoeling is dat ze daarna de Na'vi laten verhuizen uit hun hoofdstad, die toevallig gelegen is vlak boven de grootste unobtainium-ertsmijn. Met Jake als onderhandelaar kan dit misschien goedschiks, maar als de situatie zulks vergt zal het kwaadschiks worden.




Jakes verblijf tussen de Na'vi gaat niet onopgemerkt voorbij. De stamoudsten beslissen dat de dochter van de sjamaan, Neytiri (Zoe Saldana), Jake moet inwijden in de levensgewoonten van de Na'vi, dit tot grote jaloezie van Tsu'tey (Laz Alonso), de verloofde van Neyriti. Jake doet echt wel zijn best om zich in de gewoonten van de Na'vi in te leven, hij leert in de natuur alleen maar datgene te doden waar hij onmiddellijke nood aan heeft, hij leert op een soort van vliegende pteranodon vliegen, en - hoe kan het ook anders - hij valt in de (ch)armen van de mooie prinses. Het sprookje duurt echter niet lang want de drie maanden verkenningsopdracht zitten erop, de bulldozers staan klaar om het land van de Na'vi zo plat als een biljartlaken te leggen. Tot consternatie van de projectleider Parker Selfridge (Giovanni Ribisi) is Jake van kamp veranderd. De tijd van onderhandelen is voorbij, en het is tijd voor de napalmraketten. Jake wordt geforceerd uit zijn Avatarlichaam te treden, en de Na'vi aan hun lot over te laten. Met een laatste handjevol getrouwen kan hij zichzelf verschansen op een basis in de jungle, en daar onderneemt hij in zijn Avatarlichaam nog één poging om de Na'vi te mobiliseren tegen de tot de tanden bewapende mariniers. Een ongelijke strijd, maar de Na'vi kennen het terrein beter.




Avatar was in 2009 het zoveelste prestigeproject van James Cameron, maar ook méér dan de zoveelste blockbuster. Het handelsmerk van de niet al te productieve regisseur is dat zijn films altijd per definitie moeten kraken onder het gewicht van de nieuwste technologieën op gebied van speciale effecten. Dit leverde in het verleden onder meer een incarnatie van de monsters van kunstenaar H.R. Giger op (in Aliens, voortbouwend op het werk van Ridley Scott), wezens bestaande uit alleen maar vloeistof in The Abyss - inmiddels wachten we ongeveer al drie eeuwen op een Blu-ray -,  de vloeibare T-1000 in Terminator 2 en natuurlijk zijn kroonstuk, de massale verzuippartij in Titanic. Voor Avatar wilde hij de mogelijkheid van synthespians ten volle uitwerken, volledig computergegenereerde acteurs. In het inmiddels bijna 10 jaar oude Final Fantasy: The Spirits Within kan je ongeveer zien waar James zijn mosterd vandaan heeft gehaald. Maar Cameron zou Cameron niet zijn als hij de techniek niet zelf radicaal wilde verbeteren vooraleer hij er iets mee ging kunnen uitrichten.




En dan verschenen de Na'vi-wezens ten tonele. Cameron ontweek hier op handige manier de voor de hand liggende valstrik dat bij menselijke wezens het publiek onmiddellijk zou willen naspeuren of hij de fotorealistische nulstandaard zou gehaald hebben (i.e. dat hij personages op computer kon genereren die niet van echte acteurs te onderscheiden zijn). Die vraag heeft hij handig voor zich uit geschoven: zijn Na'vi zijn weliswaar humanoïde, maar blauwhuidig, ongeveer dubbel zo lang als een mens, en een stuk magerder en leniger. Hij heeft er anderzijds geen té exotische monsters van gemaakt - de poriën zijn op de huid te zien - opdat je je met het leed van de bedreigde bevolking niet zou kunnen vereenzelvigen. Handige zet. Maar Cameron heeft zich vooral voor het creëren van de wereld van Pandora op geen dollar gekeken. Meer dan de helft van de film speelt zich af in een soort jungle met lichtgevende planten, zeer exotische diersoorten en nog een paar kleine verrassingen die in meer of mindere mate mensenvlees op het menu hebben staan. De fotografie die hij bereikt door deze computergegenereerde wereld te laten botsen met de moderne oorlogsmachine van de nogal agressieve kolonisten levert prachtige plaatjes op die inderdaad nog nergens anders zijn vertoond. Badend in het fluoriscerende blauw en geel zien de nachtelijke scènes er op Pandora uit als fauvistische schildermeesterwerkjes.




Anders is het gesteld met het verhaal. Dat wordt soms smalend Pocahontas In Space of nog Dances With Aliens genoemd, omwille van het feit dat er nu eens niets, maar dan ook niets, origineels in het scenario zit. Het klassieke verhaal van de "beschaafden" die naar het land van de "wilden" reizen om er de natuurlijke rijkdommen in te pikken is al vaak verteld, en al even vaak komt het daarbij tot een romance tussen meestal een mannelijk personage van de veroveraars en een vrouwelijk van de veroverden. Waarna de held in kwestie voor het dilemma gesteld wordt of hij zijn oude vrienden trouw blijft (alhoewel die héél gemene streken aan het uithalen zijn), of toch maar kiest voor lidmaatschap van de bende groene hippies - in dit geval blauwe, maar dat adjectief sloeg eerder op het gedachtengoed dan op het pigment. Desondanks zitten er kemels van oneerbiedigheden in het scenario: zo gaat het wijze en op eeuwenoude tradities berustende Na'vi tegen de aanvallers ten strijde, gewapend met pijl en boog, en worden uiteraard door de brandbommen in een mum van tijd van het strijdtoneel geveegd; en dan is het toch wel een US-marinier zeker die de ongeorganiseerde wilden eens een lesje in oorlogsvoering gaat geven en hen de regels van de krijgskunst in één les bijbrengt. Kortom, de nobele wilden worden weer eens tegelijkertijd wijs en bedreven in de levenskunsten getoond, en anderzijds sociaal onaangepast en als een bende achterlijke kiekens. De naald van de stereotyperingdetector is gewoon uit het meettoestelletje gevlogen en in de deur blijven steken.




Nochtans wordt er in Avatar behoorlijk sterk geacteerd. Rising star Sam Worthington bewijst na Terminator: Salvation en Clash Of The Titans dat hij geen eendagsvlieg is. Zoë Saldana is in haar motion capture suit amper te herkennen, en Sigourney Weaver heeft zich met haar rol alweer eens tot onderwerp van een controverse gemaakt: De nogal gestresseerde Grace rookt in de film als een Turk. Alleen de slechterik van dienst, kolonel Quaritch, is een compleet karikatuur van zichzelf; daartegen is Giovanni Ribisi als de apathische industrieel voor wie de kwartaalcijfers duidelijk belangrijker zijn dan het welzijn van de Na'vi een stuk interessanter.




Het is daarom niet geheel onterecht dat Avatar op de laatste Oscaruitreiking wel een vrachtje minder belangrijke (lees: technische) Oscars in ontvangst mocht nemen, maar wat betreft de hoofdprijzen in de kou bleef staan ten voordele van The Hurt Locker. De film is een genot om naar te kijken: elk plaatje is een schilderij op zich, en het kijken naar Avatar is als een bezoek aan één van de meest fantastische kunstmusea ter wereld waar er haast niet genoeg plaats is om de meesterwerken tentoon te stellen. Verhaalsmatig schiet Avatar te kort: er zitten behoorlijk wat plotgaten in het scenario, waarvan de meest opvallende en altijd maar terugkerende wel die is dat de natives na verloop van tijd - in dit geval zelfs: quasi onmiddellijk - allemaal perfect Engels spreken. Ook het einde is een bijna niet door te slikken bal meel, extra gevaarlijk voor mensen met allergie voor stuifmeel van buitenaardse planten. Om een echt grote film te zijn primeert af en toe het vermanende vingertje boven het avontuur, en dat is er op bepaalde ogenblikken net iets teveel aan.




BEELD EN GELUID
Na veel vijven en zessen, en vooral met de release van de sequel Avatar 2: The Way Of Water, vond deze film eindelijk zijn weg naar de 4K-markt, terwijl we nog altijd wanhopig zitten te wachten op UHD-presentaties van The Abyss, True Lies en als het even kan een niet-digitaal gescrubde versie van Terminator 2. We hebben hier gekozen voor de Duitse 3-diskversie omdaat die op het moment van aanschaf de goedkoopste was. De release is echer volledig Nederlands ondertiteld. De film is in de bioscopen in 2.35:1 getoond, maar Cameron heeft expliciet gekozen om het beeld via een open matte uit te trekken naar 1.78:1, voornamelijk omdat dit bij een 3D-presentatie een beter effect zou geven. Alhoewel het beeld dus niet het originele beeldformaat heeft, is de verandering niet zomaar op eigen houtje door de filmmaatschappij doorgevoerd, maar is het de regisseur zelf die het machtswoord heeft gesproken. Wat meteen opvalt tegenover de Blu-ray is dat de oversaturatie van sommige kleuren verdwenen is, waar we alleen maar positief over kunnen zijn. Letterlijk elk beeldje van Avatar is een schilderij, met prachtige composities en smaakvolle paletten. Het is alleszins één van de films waarbij de CGI en de live action naadloos in elkaar overvloeit, en het design van de Na'vi is buitengewoon gedetailleerd. De natuur op Pandora ziet er fotorealistisch uit, en het contrast laat zich onder meer opmerken in het openingsshot waarin we het zwarte van de ruimte zien afsteken tegen het ruimteschip waarmee de kolonisten op Pandora arriveren. We krijgen een Dolby Atmos-geluidstrack die - 20th Century Fox is overgenomen door Disney - traditioneel weer wat te stil staat, zodat een flinke ruk naar rechts op uw versterker is aangewezen. De jungle van Pandora staat stijf van de creepy beestjes, die allemaal wat griezelig geluid maken, hetgeen voor een mooie soundscape zorgt. Eens de kolonisten en de Na'vi slag met elkaar gaan leveren, is echter het hek van de dam en worden de geluidsregisters opengegooid met alle mogelijk wapengekletter, explosies en diens meer. Spijtig genoeg klinkt dit af en toe een beetje vervormd, af en toe maar, maar het is opmerkelijk. Daarnaast is er ook nog een aparte geluidstrack waar de scheldwoorden zijn uitgefilterd - Amerikanen zijn en blijven puriteinse kwezels. Er zijn gele Engelse ondertitels in een soort van script-font voorzien voor de stukken die in het Na'vi worden gesproken, en de Nederlandse ondertitels blijven daar netjes uit.




EXTRA'S
De bonussectie is een samenraapseltje van een deel van het bonusmateriaal op de hier niet aanwezige extended edition en enkele nieuwe featurettes. Memories from Avatar (21:20) is een retrospectieve conversatie tussen producent Jon Landau en castleden Sam Worthington, Zoë Saldana, Sigourney Weaver en Stephen Lang. Ook Avatar: A Look Back (10:03) is een trip down memory lane, deze keer met regisseur James Cameron en castleden Sigourney Weaver, Zoë Saldana en Sam Worthington. Pièce de résistance is de documentaire Capturing Avatar (1:38:25), door Laurent Bouzereau, die het hele productieproces van nabij heeft gevolgd, vanaf Camerons eerste embryonale schetsen over de casting, de muziekscore en de ontwikkeling van de benodigde motion capture-technologie, tot en met de afwerking met computereffecten. Het mooie aan de documentaire is dat die nergens aanvoelt als een commercieel praatje en dat het wel Camerons intenties zijn om in de eerste plaats op artistieke manier een goed verhaal te vertellen, zij het dat het gezeur dat hij tegen een double dip zou zijn door deze versie natuurlijk als complete onzin wordt afgedaan, want dit is al de derde keer dat we Avatar op schijf kopen. Op dezelfde extended edition stonden onder meer ook 16 documentaires die nogal wat overlap vertonen met Capturing Avatar; op deze disk staan er echter 17 documentaires (1:31:32) - er is er ééntje bijgevoegd - met zelfverklarende titels als Sculpting Avatar, Creating the Banshee, Creating the Thanator, The AMP Suit, Flying Vehicles, Na'vi Costumes, Speaking Na'vi, Pandora Flora, Stunts, Performance Capture, Virtual Camera - de enige nieuwe featurette -, The 3D Fusion Camera, The Simul-Cam, Editing Avatar, Scoring Avatar, Sound Design en The Haka: The Spirit of New Zealand.

CONCLUSIE
Het is een gemiste kans dat de extended cut van Avatar geen 4K-behandeling heeft gekregen, maar alhoewel het verhaal niet dadelijk uitblinkt in originaliteit, is Avatar een geïnspireerd werkstuk dat vooral technisch de grenzen van het mogelijke in 2009 een stuk verder legde. De 4K-relase is aanbevelenswaardig, maar gooi voor alle zekerheid die extended cut toch maar nog niet op eBay.