FILM
Voor alle duidelijkheid: Karol, Een Man Die Paus Werd gaat niét over paus Johannes Paulus II, maar over de man die uiteindelijk in die functie zou terecht komen. Dit is met andere woorden een film over de jeugd van Karol Wojtyla en de periode waarin hij jonge volwassene was, later priester en bisschop van Krakau, tot de dag waarop hij in het Vaticaan door zijn collega’s tot paus is verkozen. Het pontificaat zelf blijft buiten beschouwing. Bovendien gaat het hier om een bio-pic, waarin Wojtyla zelf te zien is in de laatste minuten van de film wanneer hij na de woorden We hebben een paus op het balkon van het Vaticaan verschijnt om de gelovigen toe te spreken.

Karol, Een Man Die Paus Werd werd overigens veel eerder op het getouw gezet en Johannes Paulus heeft de acteurs ontmoet én de speciaal voor hem gemaakte korte inleiding tot de film zelf ook gezien. Kwestie van zijn goedkeuring te krijgen voor het project dat de Italiaanse zender RTI (Canal 5) opstartte op basis van het boek het Verhaal van Karol van de Italiaanse auteur en Wojtyla-kenner Gian Franco Svidercoschi. Van zijn boek worden uiteindelijk twee scenario’s gemaakt en dat van regisseur Giacomo Battiato blijkt uiteindelijk het meest geschikt voor de verfilming. Hij laat z'n film van 185 minuten in twee delen uitéénvallen: de eerste helft gaat over de Nazi’s en hun uitroeiingspolitiek ten opzichte van de joden in Polen, deel twee gaat over het communisme dat zich na de oorlog in Wojtyla's vaderland installeert en het vrijheidsstreven van de Poolse bevolking in de kiem smoort. Battiato begint zijn film op de dag dat de Poolse luchtmacht door de Nazi's wordt uitgeschakeld. De mannen gaan vrijwillig in dienst, de bevolking slaat op de vlucht; die van Krakau richting Oosten in de hoop aan de Duitse troepen te ontkomen. Karol Wojtyla (Pjotr Adamczyk) is op dat moment net afgestudeerd. Wanneer zijn oude en ziekelijke vader besluit om zich aan te melden als vrijwilliger zit er voor hem niets anders op dan de oude man te vergezellen. Als geluksbrenger neemt hij een foto mee van de klasgenoten waarmee hij afzwaaide op school. De oorlog zal voor Karol niet lang duren: wanneer zijn vader ziek wordt keren ze samen terug naar huis. Karol doet er boodschappen voor zijn vader, correspondeert met vrienden en is via hun brieven getuige van de misdaden tegen de joden. Een vriend gunt hem een blik op de gruwelen in het plaatselijke getto en naargelang de bezetting vordert en de minachting van de Duitsers voor de Poolse bevolking steeds duidelijker wordt, raakt Karol in de problemen: wat kan hij doen? Wat mag hij doen? Een zekere Jan vertelt hem dat liefde uiteindelijk sterker is dan haat en geweld en dat de boodschap van liefde dus moet worden uitgedragen. Karol biedt zich onder invloed van zijn vriend pater Tomasz (Raoul Bova) aan als seminarist. Hij krijgt in het geheim een opleiding en wordt nog tijdens de oorlog priester. Pater Tomasz wordt geëxecuteerd. Na de oorlog is Karol zoals de meeste Polen ontgoocheld over de gang van zaken: de communisten - onder invloed van Stalin - installeren een dictatoriaal regime. Ze rekenen af met hun vijanden en viseren de kerk. Karol wordt in het oog gehouden, een spion wordt op zijn spoor gezet om hem te betrappen op anti-regeringspropaganda, maar Wojtyla predikt de liefde, de kracht die al het andere uiteindelijk zal vernietigen. Later wordt hij bisschop van Krakau en ook dan kijkt hij uit voor zijn vijanden. Wanneer in de havensteden in het noorden de arbeiders op straat komen en tégen het regime marcheren, begint ook Karol openlijk de vrijheidsbeperkingen aan te klagen. In Nova Huta – de eerste nieuwe stad waar godsdienst onnodig en overbodig is, aldus het regime – draagt hij een mis op. Voorzichtig manoeuvreert hij langs de klippen die hem het leven kunnen kosten om uiteindelijk in Rome de hoogste functie te bekleden nadat een onfortuinlijke voorganger na minder dan 30 dagen overlijdt.

Giacomo Battiato brengt de jeugd van Karol Wojtyla tegen de achtergrond van de Nazi-misdaden tegen de menselijkheid voortreffelijk in beeld. Hij toont ons wat Wojtyla zelf ziet in Polen tussen het begin van de Duitse invasie en het einde van de Tweede Wereldoorlog. Deel 1 wordt op die manier de kroniek van het tragische lot van Polen en de Poolse samenleving tijdens de Duitse bezetting: het schrikbewind tegen de joden, de razzia's, de getto's, de perrons, de honden en uiteindelijk de beestenwagens. Bovendien maakt deze Italiaanse regisseur ook een verslag van de minachting van de Nazi's voor de Poolse bevolking zelf. Karols mentor, pater Tomasz, wordt verplicht om een diner bij te wonen bij de Duitse gezagsdrager Hans Frank (Matt Craven) in Krakau, waar de tafelgenodigden de meest vernederende en racistische opmerkingen maken over zijn landgenoten. Onder zijn invloed gaat Karol deelnemen aan de acties van een ondergronds toneelgezelschap dat zich tot doel stelt de Poolse taal en cultuur te bewaren. Voor de rest stelt zijn leven niet zoveel voor. De emotie en de miserie brengt Battiato in beeld via de vrienden van Karol, zijn vriendin Hanna (Malgosia Bela), zijn Joodse klasgenoten die verdwijnen, de vrienden die naar de oorlog gaan. Zij zorgen voor de pakkende scènes, zijn het onderwerp van de misdaden van de Nazi’s of zijn er getuigen van en vertellen het aan Wojtyla in hun brieven. Ondertussen zoekt hijzelf een uitweg voor zijn frustratie in de bijbel, in de kerk, bij God.

Na de oorlog zijn de meeste van zijn klasgenoten al omgekomen of vermist. Zijn vriendin Hanna zal met haar vriend naar Amerika vluchten om de uithongering en de waanzin van het nieuwe communistische regime het hoofd te bieden. Karol Wojtyla is ondertussen tot de clerus toegetreden en geeft colleges over ethiek. Hij predikt de kracht van de liefde en probeert zijn medeburgers via die weg een hart onder de riem te steken. De benarde situatie van de arbeidende klasse verneemt hij via een man die hij in de oorlog leert kennen in de plaatselijke steengroeve waar hij met een valse werkvergunning aan de slag kan om deportatie naar Duitsland te vermijden: het communisme heeft niet voor iedereen meer welstand gebracht, of vrije meningsuiting of democratie. Wanneer de vakbondsmannen in Gdansk op straat komen vreest Wojtyla voor hun leven en terecht, want bij de eerste marsen vallen er inderdaad doden. Heel behoedzaam komt zijn tong uiteindelijk los en keert hij zich openlijk tegen de politiek van de regering. Ook hier wordt de emotie en de kracht van het beeld geleverd door de vrienden en de omgeving van Wojtyla. Zelf beperkt hij zich tot sussende en helende woorden. Het is wellicht niet de bedoeling van Giacomo Battiato geweest om het spel op die manier te spelen, of net wel, gezien de weinig boeiende stof die Karol Wojtyla zelf in petto heeft voor een goed verhaal en een boeiende film. Karol Wojtyla is de denker, de intellectueel en zijn talenten zijn z’n hiërarchische meerderen bijna vanaf het begin opgevallen – de geheime dienst trouwens ook. Wojtyla gaat als eerste in gesprek met het communistisch regime en probeert tot een vergelijk te komen, iets wat de katholieke kerk tot dan nooit heeft gedaan. Zijn meerderen zijn onthutst en berispen hem, maar tegelijk staan ze versteld van wat hij bereikt. Op dat moment is de politicus in Wojtyla wakker geworden en die ervaring leert hem dat de vijand niet almachtig is, terwijl zijn collega's er zich maar al te goed van bewust zijn dat het regime hun hele santenkraam het liefst tegen de muur zou zetten. Het respect voor Wojtyla groeit in beide kampen en tegelijk strooit hij de tegenstander zand in de ogen. Na zijn aanstelling als paus zal hij daarop voortbouwen. Maar daar gaat deze film niet over.

Giacomo Battiato heeft een fantastisch script bij elkaar geschreven waaruit Karol Wojtyla aan het eind als de grote held, de grote Pool naar voren komt, terwijl hij in feite heel lang niet veel meer is geweest dan een goedmenende toeschouwer met hoogstens een aparte gave om zijn medemens te troosten en moed in te spreken. Zijn rechtlijnige carrière lijkt meer het product van zijn gezond verstand en grote intelligentie dan van de durf en het inzicht van zijn hiërarchische meerderen, want een exceptionele durver was hij zeker niet, een opvallende reactionair al evenmin. In Karol, Een Man Die Paus Werd schijnt dan ook een heldenmoed en een grootsheid van hem af die hij nauwelijks verdient. Giacomo Battiato plaatst de figuur van Karol Wojtyla heel handig in een omgeving waar hij als luisterend oor en gewillige schouder veel meer impact krijgt op de situatie dan in werkelijkheid het geval is. Pellicule is gewilliger dan het leven zelf en regisseur Giacomo Battiato levert het onomstootbare bewijs daarvan. Ook zeer suggestief is de scène waarin verteld wordt dat Karols jeugdvriendin in Amerika bevalt van haar tweede kindje en een tumor in de longen blijkt te hebben. Ze heeft nog maar een paar maanden te leven. Later – wanneer Karol voor haar heeft gebeden – zal blijken dat de tumor verdwenen is en dat Hanna de toekomst nog helemaal voor zich heeft. Het is het eerste opstapje naar de uiteindelijke heiligverklaring en het ruikt naar hagiografie, want na zijn dood zal men het uiteraard een wonder noemen.

De acteerprestaties zijn goed en misschien had deze film erbij gewonnen mocht hij in het Pools zijn gedraaid/uitgebracht, kwestie van het krakkemikkig Engels te vermijden dat de Poolse acteurs uitbraken. Eén opmerking over de kinderen in deze productie: ze zijn te eigenwijs, te volwassen en te vlot, zoals Amerikaanse kinderen dat kunnen zijn in films, wat een verkeerde casting is met betrekking tot de hier behandelde tijd en omstandigheden.

BEELD EN GELUID
Het beeld staat in 1.78:1 anamorfisch. Het is netjes getransfereerd, zonder printbeschadigingen of kleurverlies. De tinten zijn realistisch en vooral donker en daar zijn de omstandigheden niet vreemd aan. Battiato zet Karol vaak in tegenlicht zodat alleen zijn schaduw zichtbaar is en zijn reactie, zijn gezichtsuitdrukking, verborgen blijft. Het creëert een zekere afstand tot de toeschouwer die de hele film door gehandhaafd blijft. Of Karol Wojtyla een man van de wereld was, met echte gevoelens, of eerder een man van de hemel, met holle praatjes tegen de vaak, we zullen het na deze film ook niet weten, daarvoor houdt Battiato hem te veel voor ons verborgen, maar misschien was dat gewoon de kracht van Wojtyla: dat hij nooit en voor niemand ooit alle kaarten tegelijk op tafel heeft gelegd. Het geluid is meer dan okay. De geluidsband is romantisch en dreigend al naargelang de omstandigheden en past perfect bij de opgeroepen sfeer van gevaar, intimiteit of verhevenheid. De klank komt in een 5.1-versie uit de geluidskasten en dat zullen we geweten hebben. In sommige fragmenten schuift het geluid voortdurend van links naar rechts en van voor naar achter. De stemmen zitten meestal in het midden met het directe randgeluid vooraan op de uiteinden en de verre bijgeluiden achteraan op de flanken. Zo ontstaat een zeer breed terrein waarop de actie tot ontwikkeling komt.

EXTRA'S
De rij extra's is gewoon fenomenaal. Traditioneel is er de Originele Bioscooptrailer, gevolgd door een vijftal Weggelaten Scènes, interessant, maar niet echt denderend. Vervolgens de beelden van Karol Wojtyla's Speech na z'n Verkiezing tot Paus, heel slecht beeld van de RAI overigens; een Fotogalerij, een Channel 5 Speciale Reportage, zeg maar The Making of, waarin de regisseur en de producer vertellen over het financieren van de productie, het schrijven van het scenario, het vinden van de acteurs, het compleet herbouwen van het getto, de ontmoeting met de paus, etc. Ennio Morricone in de Opnamestudio spreekt voor zichzelf, Ennio Morricone thuis met Producer en Regisseur gaat over het verband tussen muziek en film en hoe de sfeer tot stand gebracht wordt, gevolgd door een batterij interviews met de belangrijkste acteurs, regisseur, producer, componist en auteur van het boek The Story of Karol in Interview met Pjotr Adamczyk, Raoul Bova, Violante Placido, Giacomo Battiato, Pietro Valsecchi, Ennio Morricone en Gian Franco Sviderchoschi.

CONCLUSIE
Karol, Een Man Die Paus Werd is een titel die – gelukkig – niet helemaal bij deze film past en die nogal wat kijkers op het verkeerde been zal zetten en dat is jammer, want deze productie gaat over de figuur van Karol Wojtyla, maar vooral over de Poolse geschiedenis sinds het begin van de Duitse bezetting in W.O.II tot de eerste marsen van Solidarnosc. Battiato toont ons een stuk Westeuropese geschiedenis die gedeeltelijk of helemaal niet bekend is: de uitroeiing van honderdduizenden Poolse joden is bekend, evenals de communistische onderdrukking en de rol van Solidarnosc in het openbreken van de dictatuur; veel minder zijn we als westerlingen vertrouwd met het leed, de vernederingen en de ontberingen die de Poolse bevolking heeft moeten verdragen over een periode van een halve eeuw. Alleen om dié reden is Karol, Een Man Die Paus Werd al sowieso een belangrijk document. Bovendien bevat deze film genoeg betrokkenheid vanwege de makers en voldoende niveau bij de acteurs om meer dan drie uur lang te boeien, meer in de eerste helft van de film weliswaar, maar altijd met voldoende inleving en emotie om de aandacht gaande te houden. Dat het voor het overige over Karol Wojtyla gaat, de man die paus werd, is een gelukkige of toevallige samenloop.