FILM
Critici hebben doorgaans maar een beperkte invloed op de carrière van filmmakers, maar af en toe zijn ze in staat om zelfs het grootste monument van zijn voetstuk te halen. Toen David Lean in 1969 begon aan de verfilming van Ryan's Daughter was hij een gevierd cineast die doorheen zijn carrière zowel het publiek als de critici aan zijn zij had gehad. En niets wees erop dat dit snel zou veranderen. De crewleden die het technisch niveau van kaskrakers als Lawrence Of Arabia en Dr. Zhivago naar ongekende hoogten hadden gestuwd, tekenden immers ook present voor Leans nieuwste prent. Bovendien werd de cast van Ryan's Daughter bevolkt door grote namen als Robert Mitchum, Trevor Howard, John Mills en aanstormend talent Sarah Miles. Kers op de taart moest de idyllische locatie worden: de ruwe Ierse kust.

Maar toen in 1970 de film in de zalen draaide, waren de critici niet onder de indruk. Meer zelfs: er ontstond een onderlinge rivaliteit om de prent in de meest eloquente doch denigrerende bewoordingen de grond in te boren. Naar goede gewoonte was de gevreesde filmrecensente Pauline Kael het meest villijn in haar bespreking. Ze noemde Ryan's Daughter 'afgrijselijk sentimentele troep, die enkel respectabel lijkt door de smaakvolle verkwisting van miljoenen dollars'. De overvloed aan negatieve kritieken beschouwde David Lean als een persoonlijke aanval op hem. Het zou veertien jaar duren eer hij opnieuw plaats nam achter de lens van een filmcamera. Of hoe enkele kwade woorden van een stel overijverige filmliefhebbers in staat kunnen zijn de carrière van een van de beste cineasten die ooit de Aarde bevolkte met twee potentiële meesterwerkjes te beknotten.



Nu, in alle eerlijkheid, de recensenten hadden een punt. Ryan's Daughter is wellicht het dieptepunt uit Leans oeuvre, ook als is de prent niet half zo slecht als sommigen beweren. Waar de film nog het meest afwijkt van de eerdere triomfen van de Britse filmmaker is in het ondermaatse script. Robert Bolt opent zijn scenario met protagoniste Rosy Ryan die een stationsromannetje de zee in slingert, maar laat vervolgens zélf drie uur overdreven sentimentele en bombastische pulp op de kijker los. Het idee van een onmogelijke romance tussen een jonge, getrouwde, Ierse plattelandsvrouw en een gewonde Britse militair ten tijde van de Eerste Wereldoorlog en de Paasopstand is nochtans niet slecht. Maar het falen schuilt hem in de uitwerking. Onnodig veel tijd wordt besteed aan karaktermomenten, terwijl belangrijke plotwendingen haastig worden afgehaspeld. Zowel hoofd- als nevenfiguren zitten bovendien vastgeroest in aloude stereotypes. En de historische achtergronden – fascinerend op papier – laten hun stempel niet achter op de hoofdplot. De strijd voor een vrij Ierland en de herinneringen van een aan shellshock lijdende militair vormen bijna een compleet andere film binnen de film. Misschien had Robert Bolt tweemaal moeten nadenken voor hij inspiratie zocht in Gustave Flauberts Madame Bovary. De roman wordt niet voor niets notoir onverfilmbaar genoemd.

De onvolkomenheden van het scenario worden extra in de verf gezet door een reeks wisselvallige acteerprestaties. Als Rosy is Sarah Mills de perfecte 'Emma Bovary'-figuur: zwijgzaam, onzeker en vol opgekropte emoties. Maar als filmpersonage is ze te passief, te gelaten, te pruilerig voor de kijker om een emotionele band te establishen. Christopher Jones, haar minnaar, is in hetzelfde bedje ziek: na een aantal scènes begint het nietszeggend in de verte staren op de zenuwen van de meest geduldige persoon te werken. Beter brengt Robert Mitchum het er vanaf, in een rol die mijlenver verwijderd ligt van de hardgekookte detectives die hij doorgaans speelt. Als de echtgenoot van Rosy spreidt hij evenmin groteske emoties op het scherm, maar met subtiele kneepjes bewijst hij zijn vak perfect te beheersen. Ook uitstekend is Trevor Howard, die de invloedrijke pastoor van het Ierse kustdorpje gestalte geeft. Hoewel zijn personage nogal stereotiep uit de hoek komt, injecteert hij de rol met genoeg pathos en mysterie om haast moeiteloos empathie te creëren. De derde veteraan in de cast is John Mills, die 25 jaar eerder glansrijk doorbrak in een andere Lean-film: Great Expectations. Zijn naïeve, ongenuanceerde, karikaturale interpretatie van de plaatselijke dorpsidioot leverde hem onbegrijpelijk een oscar op, hoewel zijn personage doorheen de film geen woord uit.

Ryan's Daughter won nog een Academy Award, maar die was wél oververdiend. Op majestueuze wijze brengt cinematograaf Freddie Young immers de prachtige landschappen tot leven. Zowel de ruwheid van nachtelijke baren, klotsend tegen de grillige kliffen, als de elegante schoonheid van paarse bloemen of een onbezoedeld zonnig strand schildert hij als een impressionistische artiest op het scherm. De beste film aller tijden is Ryan's Daughter niet, het is beslist een van de adembenemend mooist in beeld gebrachte. Leans huiscomponist Maurice Jarre doet ook zijn duit in het zakje met een gevarieerde muzikale score, die frivoler is dan we van een Lean-film gewend zijn. Het oog voor detail van de Britse regisseur maakt bovendien dat het dorpje waar zowat de ganse film zich afspeelt geen set meer is maar een echt dorp anno 1916.



En daarmee komen we bij David Lean zelf. Rust het falen van Ryan's Daughter werkelijk op zijn schouders? Ja en nee. Ja, omdat hij met zijn ellenlange landschapsbeelden het tempo uit de prent haalt. Geef deze film vandaag aan een ervaren monteur en hij haalt er probleemloos 60 à 80 overbodige minuten uit. Ook de geijkte epische structuur, benadrukt door de toevoeging van muzikale prologen, epilogen en entr'actes, oogt oubollig en weinig functioneel. Anderzijds blijft de visuele flair van de cineast ook in zijn mislukkingen overeind. In zijn perfecte beeldcomposities, die een grote kennis van kadrage en kleurbesef blootleggen, probeert hij steeds het verhaal te vertellen zonder overbodige dialogen, enkel met de beelden, wat hem tot eer strekt. Er spreekt een grote poëtische kracht uit zijn composities, die zelfs de kleinste details tot schakels in een metaforische parabel maakt. Het is alleen spijtig dat de regisseur in zijn voorlaatste film zo verliefd lijkt op zijn eigen beelden dat hij ze vaak vergeet in het kader van een entertainend verhaal te zien. En zo krijgen Pauline Kael en haar collega's alsnog gelijk in hun – weliswaar iets té vernietigende – analyse van Ryan's Daughter. Maar dat ze David Lean – en dus ook zijn vele fans – anderhalf decennium de lust voor het filmen afnamen, vergeef ik hen nooit.

BEELD EN GELUID
Freddie Youngs briljante fotografie verdient een superieure beeldtransfer en gelukkig beseffen de mensen bij Warner dat ook. Heldere kleuren, vakkundig weggepolijste vuiltjes, een prima contrast en uitstekende scherpte maken deze dvd tot een genot om naar te kijken. De interieurscènes zijn weliswaar iets minder van kwaliteit dan de exterieurs, en ook de in nuit américain geschoten segmenten vertonen wat probleempjes, maar dat zijn slechts opmerkingen van een mierenneuker. Het geluid, opgewaardeerd naar 5.1, is eveneens een voorbeeld van hoe een oudere film nog steeds modern kan klinken. Vooral in de stormsequentie wordt het volledige audiospectrum gebruikt met subliem effect. Het is enkel spijtig dat het originele audiospoor niet op dvd werd geperst.

EXTRA'S
Ryan's Daughter werd verdeeld over de twee discs – netjes gescheiden door de entr'acte – waardoor ook het Audiocommentaar over twee schijven loopt. Een dozijn mensen neemt het woord op het babbelspoor, waaronder Leans echtgenote, actrice Sarah Miles, criticus Richard Schickel en cineasten John Boorman en Hugh Hudson. Befaamd dvd-producer Laurent Bouzereau fungeert als gastheer voor de diverse stemmen. Hij is eveneens verantwoordelijk voor de uitstekende, ruim 70 minuten durende retrospectieve documentaire, die opgedeeld is in de segmenten Storm Rising, Storm Chaser en The Eye Of The Storm. Twee klassieke featurettes laten dan weer zien hoe de prent in 1970 gepromoot werd: We're The Last of the Traveling Circuses (20 min.) is een verslag van een uitgebreid setbezoek, terwijl Ryan's Daughter: A Story Of love (6 min.) veeleer een verlengde trailer is. Disc 1 herbergt overigens de twee Bioscooptrailers voor de film.



CONCLUSIE
Ryan's Daughter staat in de annalen van de filmgeschiedenis geboekstaafd als een mislukking, maar dat is slechts deels terecht. Het verhaal is inderdaad ondermaats en de acteerprestaties wisselvallig, maar op technisch vlak excelleert de film. De productie mag dan een flop zijn, het is een interessante flop. Beeld en geluid ogen en klinken uitstekend in deze Special Edition, terwijl het bonusmateriaal uitblinkt in kwaliteit boven kwantiteit.