FILM
Als je elke avond door de tientallen kanalen op de kabel zapt, kijkt en zapt, kijkt of zapt, wat voor iemand ben je dan op je tachtigste als je in het bejaardentehuis terechtkomt? Wat voor iemand ben je dan na al die duizenden uren geweld, afgehakte hoofden en ledematen, verkrachtingen, folteringen, in films, documentaires of het journaal? Wat kan je nog shockeren en kwetsen? Wat doet je nog kotsen en wegkijken? Kijk je nog weg? Kots je nog? Ben je nog geshockeerd en gekwetst of laat het je allemaal koud? Wat is acceptabel en wat niet, waar ligt de grens of is die er niet meer? Was wat je zag ontspannend, schopte het jou een geweten, werd de wereld er beter of slechter door? Ben je uiteindelijk zelf een beter mens geworden, een wereldburger, of heb je je teruggetrokken in het eigen dit eerst of eigen dat eerst? De Nederlandse filmmaker Cyrus Frisch probeert in Vergeef Me, een project dat hij voltooide in 2001, een antwoord te geven, of in elk geval argumenten aan te brengen voor een mogelijk antwoord. Wat is de grens?, is de cruciale vraag die hij zich stelt. Wat is nog acceptabel en wanneer ga je als filmmaker te ver, wanneer steek je definitief de dunne en onzichtbare lijn over van wat fatsoenlijk is ? En dan de volgende vraag: wat is de rol hierin van de kijker, de toeschouwer? Wanneer gaat hij over de rooie en is hij dan slachtoffer of stilzwijgende collaborateur?

Het begint allemaal met een documentairefilm van zo'n 40 minuten waarin Cyrus Frisch een aantal figuren samenbrengt die hij op straat heeft leren kennen. Het zijn niet bepaald vrouwtje-kindje-huisje-boompje-personages die hij voor de camera plaatst, geen blue collar-robots die elke dag in de file staan of door weer en wind op de trein wachten voor het dagelijks brood. De mensen die hij opvoert komen uit een milieu van drugs en alcohol, het zijn geen outcasts – dat ontkennen ze overigens uitdrukkelijk zelf -, het zijn sociale randgevallen, lichamelijk of psychisch gehandicapt door toeval of tegenslag, door slechte vrienden of een verkeerd milieu. Ze wekken tegelijk afschuw en medelijden op, afschuw omdat ze er vies uitzien, of misvormd zijn, omdat ze gestoord zijn of lijken te zijn, en wartaal uitslaan, onder de harddrugs zitten, te diep in de fles hebben gekeken, kotsen, zichzelf beplassen of kwijlen en midden in een gesprek in slaap sukkelen of in trance raken, terwijl een opdringerige en weinig kiese regisseur hen blijft bestoken met pijnlijke vragen over hun fysieke en geestelijke gesteldheid en hun bizarre onderlinge relaties, hun weinig benijdenswaardige levensstijl. Cyrus Frisch als de ultieme Pieken Paultje, de enige echte, zonder excuus truus, degene die geen goedkope uitvluchten zoekt voor zijn manier van werken, die niet terugvalt op goedkope argumenten als die mensen willen dat zelf, ze zijn camerageil of zo is het leven nu eenmaal. Frisch is zich vanaf het begin duidelijk bewust van het misbruik dat hij maakt van mensen die geen weerstand kunnen bieden aan zijn charmes en zijn sweet talk en die tegelijk beseffen dat datgene waar ze aan meewerken een vorm van uitbuiting is, misbruik, uitvergroot voyeurisme, schuttingfilmerij.

Waar ligt de grens? In Vergeef Me probeert Frisch de grens heel bewust te overschrijden. Op de buitenlandse festivals waar hij de documentaire vertoont, oogst hij applaus en bijval. Frisch is woedend: hij is er niet in geslaagd om het festivalpubliek te laten walgen van zijn project, te shockeren over zijn onfatsoenlijke zijn en doen. Dus gaat hij een stap verder en zet dezelfde personages opnieuw voor de camera. Hij gaat zover in de onderlinge confrontaties en de opgelegde gespeelde scènes tussen ex-minnaars dat voor één van hen, Chiquita, het verschil tussen realiteit en fictie volledig wegvalt. Ik was een acteur geworden in mijn eigen leven, zegt ze er later over. Het gevolg is een complete psychische en fysieke ineenstorting waarvan ze met moeite herstelt. Haar ex-minnaar Peter, een rolstoelpatiënt met kanker, vader van Chiquita's enige (afgenomen en geplaatste) kind en nog altijd verliefd op de vrouw die nog een schaduw van zichzelf is en samenhokt met een 24-uren-alcoholist, drinkt zich buiten zichzelf wanneer zijn oude moeder hem zijn participatie aan het project verwijt na vernietigende kritieken in de pers. Wanneer hij van de brancard op de grond terechtkomt wanneer ambulanciers hem het ziekenhuis proberen binnen te rijden, breekt hij op twee plaatsen z'n ruggengraat. Later overlijdt hij. Is Peter – net als Chiquita – het slachtoffer van Frisch's duivelse filmproject? Is Frisch te ver gegaan door de levens van zijn personages op te offeren op het altaar van de cinema? Is daarmee de ingebeelde grens van fatsoen en redelijkheid overschreden? Op de dvd ziet u zowel de film als de aftermath, hoe het in de twee volgende jaren verder ging met Chiquita en Achmed, hoe de dood van Peter bij de betrokkenen aankwam, hoe hun posities ten opzichte van Cyrus Frisch gelijk bleven of verschoven, hoe Chiquita er over denkt nadat haar depressie voorbij is.

Vergeef Me is en film/documentaire zoals u er nog nooit een gezien heeft en waarin met eenvoudige middelen brandhout wordt gemaakt van het geweld en de miserie die op televisie te zien zijn. Of tv-geweld en tv-voyeurisme er definitief mee worden bezworen zijn: helemaal niet, maar dat had Cyrus Frisch ook niet verwacht. Deze film is zijn statement tégen het banaliseren van geweld, miserie, criminaliteit en oorlog op de buis. Hij laat de personages die hij opvoert zonder meer over aan hun lot. Hij heeft hun leven negatief veranderd, maar wijst alle verantwoordelijkheid af. Hij is de chroniqueur, de journalist, de objectieve vaststeller van de feiten en deontologisch kan hij zijn praktijk een plaats geven, dat doen anderen toch ook, zij het in zogenaamde verantwoorde en belangwekkende omstandigheden die een werkelijkheid bevatten waarop de mensheid recht heeft? Waarom zou de realiteit noodzakelijkerwijs spontaan en waarheidsgetrouw moeten zijn en in geen geval gemanipuleerd of gearrangeerd? Is een gemanipuleerde realiteit ook geen werkelijkheid? Zijn ons dagelijks bestaan en de stroom van informatie waarmee we worden bestookt niet eindeloze kettingen van voorgekauwde en tot leven gewekte anekdotes en manipulaties? Is film niet pure manipulatie?

BEELD EN GELUID
In het makingsproces van Vergeef Me is alle aandacht naar de visuele registratie gegaan. Frisch filmt zijn personages met verschillende camera's, professioneel en amateuristisch, in kleur en zwart/wit en desgevallend zonder beeld met een klankspoor dat op zwart doorspoelt. De montage is netjes of rommelig al naar gelang de omstandigheden en het beeldmateriaal dat toelaten of verantwoorden, soms gaat het een tijdje goed en zien we een normaal beeldverslag, inclusief keurige kadrages en een nauwkeurige belichting, vervolgens gaat de camera zijn eigen gang, wordt kleurenmateriaal afgewisseld met korrelig zwart/wit, valt het beeld even weg, belanden we midden in een scène, horen we stemmen op de achtergrond en verplaatse de actie zich naar het andere eind van de set, rijden elektrische wagentjes het beeld uit als een personage zijn medewerking plots weigert, boos wordt, gaat brullen tegen de regisseur, verschijnt Frisch zelf in beeld om met zijn acteurs te praten, hun te sussen of te verleiden tot een pikante uitspraak, een harde werkelijkheid, horen we off screen regie-aanwijzingen, het overleg tussen de regisseur en zijn directe medewerkers, etc., etc. Vervelend wordt het nooit, althans visueel niet, zoveel mag duidelijk zijn, zelfs wanneer de camera minutenlang stilhoudt bij een ingedutte en kwijlende Chiquita op het podium van een volgelopen theater, waar Frisch haar samen met de andere freaks heeft gedropt zonder enige regie-aanwijzing, om te doen wat ze willen doen en zeggen wat ze willen zeggen. Het resultaat is een dolle voorstelling met publieke masturbatie-scènes en andere onwelvoeglijkheden zoals niemand ze ooit heeft bedacht of op papier gezet. Is dit post-moderne televisie, post-moderne cinema? Oordeelt uzelf.

EXTRA'S
Als enige extra de zgn. Epilogue, een bijlage van 22 minuten waarin Frisch zijn personages twee jaar na het draaien van al het voorgaande opnieuw benadert om naar hun ervaringen en beoordeling te peilen. Het fragment kan zonder meer aan de eigenlijke film geplakt worden want het is er het logisch vervolg van. Chiquita is ondertussen min of meer tot de realiteit teruggekeerd en kan voor het eerst zinnige dingen over zichzelf en het project zeggen. Een hele verandering en een grote opluchting, want wie had verwacht dat zij het nog lang zou uitzingen na het beeld dat Frisch van haar schilderde aan het einde van zijn eigenlijke film? Chiquita is duidelijk gepikeerd, maar is ze ook boos op Frisch ? Waarom gooit ze hem dan niet aan de deur? Waarom loopt ze opnieuw het glibberige pad af dat hij voor haar deur heeft neergelegd in de hoop nog meer vulgariteiten en onmenselijkheid te kunnen registreren ter verstrooiing van de betere klasse, de burgerij, de intellectuele bovenbouw die straks in de bioscoop of op dvd zich handenwrijvend zal kunnen verkneukelen aan zoveel ellende en ontaarding?

CONCLUSIE
Vergeef Me is gênant en shockerend, een studie over het menselijk uithoudingsvermogen achter en voor de camera, achter en voor de projector in de bioscoop, een ontluisterend portret van de menselijke vuilnisbelt in elke straat en elk dorp, van de verdoken miserie, het verdoken leed, van het onbegrip en de onmogelijkheid tot wat fatsoen en redelijkheid wordt genoemd. Cyrus Frisch als advocaat van de duivel, Van Gogh in het kwadraat, een cynische, sarcastische en sadistische wolf in schaapsvacht, provocerend, uitdagend vertederend en vernietigend zonder schroom, schaamte of hartzeer. Om mijn doel te bereiken, moest ik deze mensen misbruiken, zegt hij er zelf over. Ter verstrooiing van de culturele elite bracht hij in samenwerking met de theatergroep Nieuw West een voorstelling mét zijn acteurs onder de naam Jezus/Minnaar, waarin de zaal mocht lachen met de verwarde mensen op het toneel. De voorstelling liep in Nederland en Vlaanderen. Ik wilde de bekende codes van theater en film ermee onder druk zetten, zegt hij, de realiteit laten samenvallen met de manipulaties in beide media.

Waarin het grensverleggende, het vernieuwende van deze productie ligt, het is aan u om dat te controleren en wellicht is dat de grootste vraag waarop ook u een antwoord zoekt na het bekijken van Vergeef Me. Want is de titel an sich al geen verzoek om verschoning van een filmmaker die beseft dat hij met een twijfelachtige argumentatie vol schone schijn alleen maar de schijnwerper op zich probeert te richten, probeert op te vallen, z'n carrière een flinke opstoot wil geven, op de kap van arme en zielige mensen? Vergeef Me laat de kijker in elk geval met een wrang gevoel van onzekerheid achter.