FILM
Als verbluffende beelden de enige vereiste waren om een verbluffende film te maken, dan zou Chronos een van de absolute toppers van de zevende kunst zijn. Majestueuze shots van natuurlijke wereldwonderen en door de mens gemaakte bouw- en kunstwerken domineren immers de prent. Zelden werden de Grand Canyon, de Notre Dame of Michelangelo’s David zo prachtig op pellicule vastgelegd. Regisseur en cameraman Ron Fricke speelt met licht als een eigentijdse Rembrandt om alle contouren en aspecten van zijn locaties zo indrukwekkend mogelijk aan de kijker te presenteren. De visuele pracht van Chronos blijft dan ook nog lang nazinderen. Helaas is er voor een goede documentaire meer nodig. Een meeslepende narratieve lijn bijvoorbeeld. Het ontbreken daarvan maakt dat Frickes prent ondanks zijn korte lengte en knappe beelden vooral een prima geneesmiddel tegen slapeloosheid is.

Op zich is het al verwonderlijk dat Fricke amper twee jaar na het baanbrekende Koyaanisqatsi (waarvan hij de cinematograaf was maar niet de regisseur) een soortgelijke piste bewandelt in zijn documentaire. De belangrijkste reden lijkt technologische vooruitgang te zijn. Het extra grote IMAX-formaat bestond al sinds het einde van de jaren zestig, maar had twee decennia nodig om zijn potentiële kracht te kanaliseren. In 1985 was de tijd dan ook rijp om de ongeëvenaarde resolutie en helderheid van IMAX te benutten voor een film die in visuele poëzie Koyaanisqatsi zou overtreffen. Fricke greep bovendien de kans om de louter Amerikaanse setting van die prent te overstijgen door ook in Afrika en Europa opnames te maken.
Jammer genoeg heeft de obsessie met techniek een nefaste invloed op de verhalende kracht van Chronos. Zoals de titel al zegt – Chronos was de Griekse god van de tijd – bundelt de film enkele duizenden jaren menselijke beschaving in veertig dialoogloze minuten. Hoe ambitieus dat concept ook mag wezen en hoe veelvuldig de mogelijkheden om het in te vullen, de waarheid is dat Chronos nooit de indruk nalaat een prent te zijn die een verhaal wil vertellen. Beeldend vertellen is een gave die weinigen gegeven is en afgaande op deze documentaire bezit Fricke de gave niet. Hij is een uitmuntend vakman als cameraman, maar in de montage is hij een klungelaar. Bepaalde scènes en shots laat hij veel te lang aanslepen terwijl visuele bruggetjes tussen segmenten gehaast afgehaspeld worden. Het extensieve gebruik van time lapsefotografie – waarbij de camera bijvoorbeeld slechts één beeldje per minuut filmt i.p.v. van 24 per seconde – heeft als doel de gehaastheid van onze moderne tijd in beeld te brengen, maar mist relevantie in Stonehenge of het Vaticaan. Shots van snel bewegende wolkenformaties of fluctuerende lichtstralen ogen esthetisch maar vervelen ook snel. Bovendien vermindert de impact van de beelden als ze niet op een IMAX-scherm getoond worden. Een kijkbeurt op dvd – in 4:3-formaat dan nog – hakt dan ook in op de grootste troef van de film.

Misschien hoopte de regisseur het gebrek aan narratieve impact op te lossen door een meeslepende muzikale ondersteuning. Philip Glass slaagde daar schitterend in toen hij Koyaanisqatsi van muziek voorzag en Michael Stearns wil dezelfde rol vervullen in Chronos. Hij luisterde ontegensprekelijk goed naar Glass, maar zijn composities hebben toch een eigen identiteit die gedurende de eerste tien minuten de boeiende beelden efficiënt ondersteunen. Maar ook Stearns kan niet voorkomen dat de prent vervolgens voortkabbelt op een zee van middelmatigheid. De muziek geeft weinig tot geen nieuwe impulsen of inzichten aan de beelden en is eerder een bindmiddel voor schoonheid dan voor relevantie.

Het meest emblematisch voor het falen van Chronos is wellicht het feit dat je na afloop onmogelijk kan zeggen welke boodschap de film nu juist propageert. Zijn de moderne wolkenkrabbers een voortzetting van een beschaving die al millennia naar een esthetisch crescendo toewerkt? Of tonen ze de op handen zijnde verloedering aan van kunst en beschaving? Ron Fricke laat zijn kijkers in het duister tasten. Hij bekijkt ‘beschaving’ overigens met een zeer enge blik, want enkel voorbeelden van westerse schoonheid en esthetiek zoals bepaald door de Klassieke Oudheid komen aan bod. Voor beschavingen uit Azië, zwart Afrika of Latijns-Amerika heeft de cineast geen oog. Cynici zouden daardoor Chronos zelfs als een Riefenstahlachtige film kunnen beschouwen, waar één beschaving alle aandacht naar zich toetrekt.
BEELD EN GELUID
De visuele presentatie van de film op dvd is een voltreffer. Op disk geperst in het oorspronkelijke 4:3-formaat waarin alle IMAX-releases gedraaid worden, komen de kleuren en de lichtschakeringen volledig tot hun recht. Het contrast is bovendien uitstekend en de zwartniveaus halen een goede kwaliteit. Chronos dateert al uit 1985 en grain is bijgevolg constant maar nooit storend aanwezig, maar dat is slechts muggenzifterij op een prima transfer. De soundtrack staat in twee versies op dvd. Het surroundkanaal klinkt zeer degelijk, maar de voorkeur gaat toch uit naar de DD 5.1-mix die Micheal Stearns muziek recht doet met een dynamische, meeslepende weergave die alle boxen benut.

EXTRA’S
De enige extra’s zijn Trailers voor Chronos en een half dozijn andere dvd’s in de Omniversumreeks.

CONCLUSIE
Chronos wil via prachtige IMAX-beelden de geschiedenis van de menselijke beschaving op beeld vastleggen. Helaas worden de beelden niet ondersteund door een verhalende visie, waardoor de film zijn ambitie nooit kan waarmaken en geleidelijk afglijdt naar saaiheid. Beeld en geluid haLen wel een uitstekend niveau op dvd. De bonussectie bestaat louter uit trailers.