Kort na de Franse en Britse oorlogsverklaring aan Duitsland besluit Adolf Hitler om de aanvoer van Zweeds ijzererts via Noorwegen veilig te stellen. De productie van tanks, vliegtuigen en wapens is afhankelijk van de onbelemmerde beschikbaarheid van de grondstof en dus stuurt hij een aantal schepen met gespecialiseerde troepen in noordelijke richting om de ijsvrije doorvoerhavens boven de poolcirkel – die ook ijzererts leveren aan Engeland – in handen te krijgen. Het doel is Narvik, waar de schepen met het waardevolle goedje vertrekken. De Noren bieden aanvankelijk weerstand, doch ze zijn niet opgewassen tegen het onverwachte bezoek van de Duitse troepen. Londen stuurt destroyers om de Duitse opmars te stuiten en dwingt de tegenstander om zich na zware verliezen terug te trekken. Maar dan vallen de Duitse legers Frankrijk aan en moeten de Britten hun troepen in West-Europa inzetten. Narvik en andere Noorse steden, inclusief de hoofdstad Oslo, worden aan hun lot overgelaten en vallen in handen van de nazi’s. De eens zo mooie en pittoreske noordse stadjes en vissersdorpjes, diep in de Fjorden verborgen, blijven totaal verwoest achter en de inwoners zoeken hun heil in het neutrale buurland Zweden. Noorwegen geeft zich over; het koningshuis en de regering vluchten naar Londen van waaruit de ondergrondse strijd wordt voortgezet.

 

 

Ondertussen zijn Amerikanen en Britten begonnen met massale leveringen van goederen en wapentuig aan Rusland. Daarvoor gebruiken ze de ijsvrije haven van Moermansk, die via het spoor verbonden is met Leningrad. Ook daar wil Hitler een stokje voorsteken en hij geeft z’n troepen in het noorden de opdracht om naar Moermansk op te rukken. Hij sluit een verbond met de Finnen die nog een rekening te vereffen hebben met Moskou en Finse troepen strijden aan Duitse zijde tegen Rusland. Het Rode Leger doet er evenwel alles aan om de vijandelijke opmars te stuiten. Bovendien lopen de Duitse pogingen om Moermansk snel te bereiken achterstand op door het slechte weer, het woeste terrein en het ontbreken van berijdbare wegen in oostelijke richting. Zelfs het inzetten van de Duitse luchtmacht kan de kansen niet keren. Moermansk valt nooit in Duitse handen en de spoorlijn naar Leningrad blijft zo goed als onbeschadigd. Op het moment dat de Finnen merken dat de oorlogskansen keren, sluiten ze een verbond met Stalin, die eist dat alle Duitse troepen binnen anderhalve week het Finse grondgebied verlaten: een nieuwe tegenslag voor de ondertussen gedemotiveerde Duitse soldaten die nu ook door hun voormalige bondgenoten belaagd worden.

 

 

Het conflict in het noorden kost uiteindelijk aan meer dan 100.000 soldaten het leven. Het gaat om een conflict dat tot de eerder onbekende hoofdstukken uit de Tweede Wereldoorlog behoort, maar dat in War in the Arctic, een tweedelige film van de Duitse regisseur Jens Becker, uitvoerig wordt gedocumenteerd. Hij combineert originele zwart-witopnamen over de beide conflicten met interviews van direct betrokkenen. Duitse en Britse soldaten geven hun versie van de gevechtshandelingen en vertellen over de strategie die ze daarbij gebruikten. Noorse en Finse burgers doen het relaas over de ontberingen, over de represailles van de nazi’s tegen onschuldige huisvaders na een zoveelste sabotageactie, over de dagenlange wederzijdse beschietingen die hun dorpen en stadjes totaal met de grond gelijk maakten. Met oude foto’s en amateuropnamen illustreert Becker het dagelijks leven in het noorden vóór en tijdens de oorlogshandelingen en in de overvloedige kleuropnamen toont hij hoe de verwoeste plaatsen er tegenwoordig uitzien: de eeuwige rust en stilte zijn teruggekeerd, maar op vele honderden plaatsen liggen tot op de dag van vandaag de stille getuigen van het conflict: neergestorte vliegtuigen, scheepswrakken, resten van militaire voertuigen, door weer en wind herleid tot schroot en half weggezonken in de modder, verroeste olieblikken, resten van half afgewerkte droogdokken en eindeloze begraafplaatsen met duizenden uniforme zerken.

 

Jens Becker schenkt ook aandacht aan de Lotta Svärd, een paramilitaire vrijwilligersorganisatie van jonge vrouwen in Finland die tijdens de oorlog civiele taken overnam om jonge mannen vrij te maken voor de oorlogshandelingen. De beweging ontstond in 1920 en telde tegen 1940 ruim 242.000 leden, waarmee ze de grootste vrijwilligersvereniging was in de wereld. De regisseur interviewt een aantal bejaarde vrouwen dat destijds amoureuze banden had met Duitse soldaten (op dat moment medestanders), die zwanger raakten en in het beste geval na de oorlog in het huwelijksbootje stapten met hun oorlogsvriendje. Veel jonge mannen kwamen uiteraard niet terug, om allerlei redenen. Sommige vrouwen bleven hun geliefden van toen altijd trouw. Het is een menselijke insteek in een verhaal over oorlog en verlies.

De recente opnamen van het noordse landschap zijn haarscherp en wondermooi van textuur en kleur. Hetzelfde geldt voor de interviews van Jens Becker en Ralf Daubitz met burgers en militairen die de gebeurtenissen van dichtbij meegemaakt hebben. De footage is zwart-wit en vertoont alle gebreken van filmrollen die jarenlang in bijzonder slechte omstandigheden zijn bewaard. Het oude materiaal is meestal stom. Hier en daar zijn kanonschoten en andere geluidjes toegevoegd om het materiaal voor de hedendaagse kijker aantrekkelijk(er) te maken. De geluidstrack staat in een 5.1-versie, maar die moeite had men zich kunnen besparen.

De dvd bevat geen extra’s.

War In The Arctic, de tweedelige documentaire van Jens Becker en Ralf Daubitz, is een zeer volledig portret over de Duitse oorlogshandelingen tegen twee strategische doelen in het hoge noorden, nl. Narvik in Noorwegen en Moermansk in Rusland. Het beeldmateriaal is oorspronkelijk en exclusief, de interviews met getuigen zijn zinvol en informatief en de opnamen van het noordse landschap wondermooi.