Voor de 14-jarige Michiel is de oorlog een avontuur: de schoolgebouwen zijn opgeëist en dus heeft hij veel vrije tijd om met zijn vriend Dirk de wrakken van neergestorte vliegtuigen te doorsnuffelen, met zijn paard lange wandelingen te maken en af en toe Duitse soldaten de schrik op het lijf te jagen als hij onverwachts door hun kleine colonne draaft. Het leven is mooi als je jong bent en Michiel geniet er honderd procent van, hoewel hij ook de nadelen van de bezetting ziet: de schaarste, de honger, het geweld tegen medelanders, het heulen met de vijand of gewoon om den brode, om ze goed te stemmen en te vriend te houden. Voor z’n vader, de burgemeester van het dorp aan de IJssel, heeft hij net zoals z’n oom Ben die in het verzet zit, geen goed woord over want die ziet hij handen schudden met de Duitsers en hun dure sigaren roken.

 

 

Michiels plaats in de Nederlandse winterhonger van 1944 verandert drastisch op het moment dat zijn vriend Dirk hem een briefje in de hand stopt met het verzoek het aan de dorpssmid Bertus te bezorgen in geval hij niet terug mocht keren na een geplande aanslag op een munitiedepot. Er vallen twee doden. Dirk wordt gearresteerd en opgesloten en Michiel gaat naar de plek die in de brief staat vermeld alwaar hij een jonge en aan het been gewonde Engelse piloot aantreft in een geïmproviseerde ondergrondse schuilplaats. Vanaf dan wordt voor de jonge knaap de oorlog een gevaarlijke onderneming, want ook al beseft hij het niet, door de Engelsman te helpen brengt hij z’n eigen leven in gevaar. Maar zoals dat zo vaak gaat in boeken en films treft het noodlot eerder een dierbare en in de dagen en weken die volgen zal hij merken dat de dapperen niet altijd eerlijk en de kneusjes niet altijd laf zijn.

 

Oorlogswinter is de verfilming van de gelijknamige roman van Jan Terlouw uit 1972 waarvan in Nederland een kwart miljoen exemplaren over de toonbank ging en die ook bij ons op heel veel bijval kon rekenen. Bovendien verscheen het boek in 16 talen en is het verbazingwekkend dat het 36 jaar heeft geduurd vooraleer een vertaling naar het witte doek is overwogen. Martin Koolhoven (Het Schnitzelparadijs uit 2005, De Grot uit 2001) deed er uiteindelijk vier jaar over om de rechten te verwerven, het geld bijeen te krijgen en het script in elkaar te boksen. Het resultaat is goed, maar niet denderend, ook al kreeg Koolhoven in de Nederlandse pers heel wat schouderklopjes en nauwelijks een spatje negatieve kritiek, zelfs niet in de betere pers. Chauvinisme en herkenbaarheid van het thema spelen altijd een niet te onderschatten rol in dergelijke aangelegenheden  – kijk naar het succes van nogal wat slechte Vlaamse films in onze eigen bioscopen - maar dat zou professionele critici niet mogen tegenhouden om de vinger op de wond te leggen als het gaat om de zwakke plekken in een film.

 

 

Laat het duidelijk zijn: Oorlogswinter is geen slechte film, maar het boek is stukken beter. Jan Terlouw mag zich dan al tevreden verklaren met het bereikte resultaat, mocht dít zijn boek zijn geweest destijds, dan had hij er beslist geen 250.000 exemplaren van verkocht. Oorlogswinter, de film, is veel minder rijk qua ideeën en dat heeft uiteraard te maken met de keuzes die de regisseur/scenarioschrijver heeft moeten maken, maar ook met zijn visie om het verhaal helemaal op de schouders van de 14-jarige Martin te laden én om – zgn. om redenen van moderniteit – het slot van Terlouws verhaal compleet om te gooien. Veranderingen ten goede aanbrengen is lovenswaardig, maar dat heeft Koolhoven niet echt gedaan. Sfeer en toon tijdens de slotfase van de film breken totaal met de zorgvuldigheid die de regisseur in de rest van de film met succes heeft nagestreefd. De veelzijdigheid en de warmte in het boek van Terlouw zijn in de film ingeruild voor de stilte en de onderkoeling die de besneeuwde omgeving en het winterse decor uitstralen. Veel heeft te maken met het ontbreken van een dialogue intérieure en toegegeven, Martijn Lakemeier vangt dat euvel vrij aardig op met mimiek en fysiek, maar dat neemt niet weg dat Oorlogswinter er veel meer uitziet als een verzameling verwante fragmenten dan een coherente film, wat bij Terlouw totaal niet het geval is.

 

Regisseur Martin Koolhoven noemt zichzelf een groot liefhebber van spaghettiwesterns en het heeft er alle schijn van dat hij zich bij zijn keuzes uit Terlouws Oorlogswinter en bij de opbouw van de diverse scènes vooral heeft laten leiden door de look en de sfeer van Amerikaanse westerns en veel minder door het drama dat Terlouw minutieus in zijn roman ontvouwt. Het gevolg is een coming-of-agefilm met verrassend veel snelle en spannende scènes, maar een gebrekkige diepgang, weinig verrassende dialogen en een plot dat uiteindelijk op een drafje wordt afgehandeld en waarbij de geloofwaardigheid in het gedrang komt. Met andere woorden: hoe minder u van Terlouws versie van de feiten afweet, hoe beter.

 

 

Gelukkig is het niet allemaal kommer en kwel in Oorlogswinter: het stuntwerk is bijv. van referentiekwaliteit en Koolhoven slaagt erin om het allemaal zo in beeld te brengen dat het nog spannend is ook: het neerstortende vliegtuigje, de fiets die door het wak zakt en de achtervolgingsscène met paard en koets zijn bijzonder mooi gefilmd met een handheldcamera. In combinatie met een efficiënte en zuinige montage wordt de kijker tot vlakbij de actie gevoerd. Ook de special effects mogen er zijn. Ze vallen vaak niet echt op, maar een dorp en een landschap anno 1945 recreëren zestig jaar na de feiten, het is geen sinecure, want ondertussen zijn er natuurlijk bruggen bijgebouwd, torengebouwen, huizen, etc. Bovendien ligt het landschap de hele film lang onder de sneeuw (op uitzondering van de bevrijdingsscène) en bleek er op de gekozen locatie in Litouwen voor het eerst in 100 jaar geen sneeuw te liggen in februari en waren de rivieren en kreken er ijsvrij. Sneeuw- en schuimkanonnen werden ijlings ter plaatse gebracht, maar het bleef uiteraard een hele toer voor de speciale-effectenploeg om alles te laten kloppen. En dat doet het ook, al ligt er op de daken in Michiels dorp helemaal geen sneeuw, zelfs geen heel dun laagje, terwijl er een pak sneeuw op de grond ligt en ook in de achtergrond ziet de kijker vaak te veel groen voor een echt winters tafereel anno 1945.

 

De jonge Martijn Lakemeier schraagt Oorlogswinter. Terwijl er af en toe toch fragmenten zijn waarbij de aandacht gaat verslappen, houdt hij de kijker stevig op het puntje van z’n stoel. Deze 14-jarige met weinig film- en/of toneelervaring is de ontdekking uit Oorlogswinter en hij zorgt op z’n eentje voor de grimmige en een beetje gevaarlijke sfeer door de manier waarop hij naar de mensen en de dingen kijkt en ze al dan niet begrijpt, wat trouwens evolueert in de loop van de film als gevolg van zijn ontluikende volwassenheid en een aantal verrassende zwenkingen in het verhaal die Koolhoven gelukkig ongeschonden heeft gelaten. Yorick van Wageningen is goed op dreef als de knuffelbeer van dienst, maar zijn personage wordt doelbewust teruggehouden en z’n tekst kan zowat op een A4’tje. Indrukwekkend is vooral Raymond Thiry als Michiels vader Johan, een serene rol over een moedig man met zin voor verantwoordelijkheid. De rol van Jamie Campbell Bower is te beperkt om de acteur fatsoenlijk te evalueren, maar Melody Klaver (als Michiels oudere zus) bakt er niets van.

Oorlogswinter is een koele, bijna zwart-witfilm en dat dankt de prent aan het vele wit en de bijpassende blauwe schijn die regisseur Martin Koolhoven zeer nadrukkelijk in de openluchtfragmenten stopt in combinatie met het grijs van de mist en de vallende sneeuw, waardoor de beeldscherpte overigens niet altijd optimaal is. Maar het gaat hier om een gewild effect, want op die manier zijn ook de vele special effects makkelijker in te passen en is de sfeer die wordt opgeroepen zeer geloofwaardig. Ook de binnenhuisscènes zijn eerder aan de koele kant wegens de donkere kleding van de personages en de strakke inrichting van de interieurs met wit en bruin. Wat overblijft is niet meer dan een kleurig detail hier en daar. Het 2.35:1-formaat zorgt daarbij voor indrukwekkende panorama’s van een leeg en verstild landschap. Beschadigingen, vuiltjes en andere ongerechtigheden zijn totaal afwezig en de transfer naar dvd is perfect uitgevoerd. Het geluid is veelzijdig en wordt via de surround op een adequate manier door de woonkamer gestuurd, waarbij de subwoofer voor aardig wat spektakel zorgt. De stemmen zijn jammer genoeg niet altijd even goed verstaanbaar wegens een hol badkamereffect waardoor de mannenstemmen vaak als binnensmonds gemompel klinken. Er is ondertiteling voorzien voor doven en slechthorenden en ondergetekende heeft die een paar keer op aan moeten zetten, niet wegens het accent, maar wegens de wollige verpakking van de stemmen. U kan naast de Nederlandse ondertitels voor doven en slechthorenden overigens kiezen voor een beperkte ondertiteling van de Engelse en Duitse dialogen, wat zeer praktisch is. De muziektrack van de Italiaan Pino Donaggio bevat memorabele momenten met klassieke muziek die perfect bij de (eerder stille) scènes passen en die zorgen voor meerwaarde. Andere keren gaat hij compositorisch compleet over de rooie en schaadt zijn bijdrage de intieme sfeer die deze film nodig heeft.

Op disk 1 staat het Audiocommentaar van de regisseur (jammer genoeg met veel euh…euh…) en de disk begint naar gewoonte bij Video/FilmExpress met een aantal niet te skippen Andere Trailers.

Op Disk 2 wordt u getrakteerd op een vloed van extra’s en het is bijgevolg niet te voorkomen dat er tal van overlappingen zijn. Bovendien werken de herhaalde begin- en eindtiteltjes stortend. De disk begint met een Making Of Winteroorlog (24 min.) waarin u beelden uit de film ziet, afgewisseld met setopnamen en korte interventies van de regisseur en de belangrijkste hoofdpersonages. Interview met Martin Koolhoven (26 min.) is een zeer lang gesprek met de regisseur over Oorlogswinter, maar ook over zijn eerder werk, zijn toekomstplannen en de geruchten van een mogelijke overstap naar Hollywood. Koolhoven vertelt ook over zijn interesse voor spaghettiwesterns, houdt een nauwelijks te volgen uiteenzetting over zijn stijl en de typische kenmerken van zijn aanpak en zet zichzelf meer dan eens overvloedig in het zonnetje. Omdat het om een gefilmd interview gaat heeft men de geluidsband niet schoon kunnen maken, en dus begint en eindigt Koolhoven elke zin met langgerekte euh… euhs… In Interviews (13 min.) komen de regisseur en Jan Terlouw aan het woord over de verschillen tussen boek en film en vertellen de hoofdrolspelers over hun rol. In een kort fragment (3 min.) zien we Martijn Lakemeier bij RTV Rijnmond.

 

Vervolgens zijn er een drietal Trailers en Spotjes (3 min.) voor de film en het zeer interessante Visual Effects (9 min.) waarin getoond wordt hoe het dorpsplein, de IJsselbrug en het sneeuwlandschap bijgewerkt werden en de vallende sneeuw toegevoegd. Verwijderde Scènes (18 min.) bevat niet zoveel nieuwe informatie en het is niet helemaal duidelijk waarom er zoveel fragmenten zijn toegevoegd. In Stunts (11 min.) zien we de stuntman aan het werk op de IJsselbrug, op het wak in Litouwen en tijdens de vlucht met de koets, telkens voorzien van korte interviews met Martin Koolhoven en de acteurs. Indrukwekkend is de Documentaire over de Hongerwinter (48 min.) uit de dvd-box De Bezetting van Drs. L. de Jong, een project dat in 1990 tot stand kwam. Vervolgens de Premièreverslagen (11 min.) van de Nederlandse Omroep Brabant, van Film1.nl, van het Nederlands Film Festival en een leuke reportage over de figurantenpremière in Woudrichem waar de film grotendeels werd gedraaid. Tot slot een korte blik Op de Set (4 min.) en een overbodige Fotogalerij.

Disk 3 ten slotte is de Bonus cd met de Originele Filmmuziek.

Om af te sluiten ook nog een pluim voor het fraaie artwork van de verpakking: een witte cover met een transparante plastic uitsparing en daarop de titel en de sneeuw. De foto van de fietsende Michiel staat op de drievoudige uitklaphoes waarop de drie disks (2 dvd + 1 cd) zijn bevestigd.

 

Deze 3-Disc Special Edition van Oorlogswinter van de Nederlandse regisseur Martin Koolhoven naar een jongensboek van Jan Terlouw is een prestigieus project: de film en het commentaar staan op disk 1; disk 2 staat boordevol extra’s (170 minuten!) en disk 3 is een cd met de soundtrack van de film. De film is anders en minder goed dan het boek, maar beter dan de gemiddelde Vlaamse productie. In de extra’s wordt vaak verwezen naar Zwartboek van Paul Verhoeven (wegens het oorlogsthema dat beide films gemeen hebben), maar die vergelijking valt in het nadeel uit van Oorlogswinter. Veteraan Paul Verhoeven is een net iets betere verteller: de thema’s die hij aankaart blijven langer door het hoofd spoken en zowel qua vormgeving als qua dramatisering is hij een betere regisseur.