Verontrustend en heftig, met deze twee adjectieven zijn de sfeer en de toon van Ajami perfect samen te vatten, hoewel de film nog heel wat meer te bieden heeft, want wat er zich in deze unieke microcosmos afspeelt houdt verband met alle mogelijke menselijke aspecten van het dagelijkse leven in een conflictzone. Aan het roer staan de Palestijnse regisseur Scandar Copti en zijn Israëlische collega Yaron Shani, mannen uit verschillende werelden en culturen die elkaar gevonden hebben voor een unieke en indrukwekkend project waarin ze het grote Palestijns-Israëlische conflict een gezicht geven.

 

Ajami is een buitenwijk en kustplaats ten zuidwesten van Tel Aviv-Jaffa en in tegenstelling tot het stedelijk gebied bestaat de bevolking er nog voor 85 procent uit Arabieren, Israëlische Arabieren die er altijd hebben gewoond, die stemrecht hebben en die er in moeilijke omstandigheden proberen te overleven in een land dat op alle niveaus gedomineerd wordt door alles wat joods is. Ajami is een verdeelde gemeenschap, want naast een meerderheid van Arabieren en moslims wonen er ook nog Joden en christenen. Samen bieden ze er het hoofd aan kleine en grote criminaliteit en aan een torenhoge werkeloosheid. Bovendien worden de schaarse banen vaak ingepikt door illegale gastarbeiders uit Gaza, die bereid zijn om voor een habbekrats aan de slag te gaan. Nog voor de film goed en wel op gang komt, wordt in een rustig achterafstraatje een vijftienjarige die een autoband vervangt door twee gemaskerde kerels op een motor doodgeschoten. Blijkt dat men hem heeft verward met Omar die twee dagen eerder nog de eigenaar was van de wagen die hij ondertussen van de hand heeft gedaan aan het onfortuinlijke slachtoffer. Nog diezelfde dag wordt Omars oom afgemaakt, want er is sprake van een bloedvete en die treft iedereen die lid is van de familie. De jongste kinderen worden naar familieleden in Jeruzalem gebracht en een traditionele bemiddellaar ingeschakeld om het conflict zonder nog meer bloedvergieten te regelen. Omar en z’n moeder krijgen een hoge boete opgelegd die moet worden betaald binnen een periode van iets meer dan 40 dagen. Om het vele geld in handen te krijgen wordt Omar als oudste zoon gedwongen om autoradio’s te stelen en uiteindelijk drugs te dealen, een gevaarlijk karwei in een gebied dat door een aantal drugsbaronnen afgebakend en streng gecontroleerd wordt.

De jonge Malek heeft andere problemen: zijn moeder is in Tel Aviv in een ziekenhuis opgenomen en moet dringend een beenmergtransplantatie krijgen. Om de kosten te dekken verkast de zestienjarige van Gaza naar Ajami en gaat er illegaal aan de slag in een restaurant. Later verneemt hij dat z’n moeder naar Gaza is teruggestuurd omdat er geen geld is voor de operatie die op 75.000 dollar wordt geraamd. Z’n chef belooft hem de hoofdsom bijeen te brengen, maar als ie op een keer verneemt dat Malek bij een drugsdeal met Omar betrokken is, dreigt hij de jongen op straat te gooien, tenzij die bereid is om de zaak te verlinken. Ondertussen wordt Omar verliefd op Hadir, de aantrekkelijke dochter van de restauranteigenaar voor wie hij overdag hand- en spandiensten levert. De rijke zakenman is niet in z’n nopjes met de keuze van z’n dochter en hij noemt Omar een mislukkeling en een schooier. Bovendien is Omar een Arabische moslim en zijn Hadir en haar familie sinds altijd al Arabische christenen. In het joodse kamp wordt de familie van politieman Anan getroffen door een ander soort ramp: z’n jongste broer is op de terugweg van de kazerne naar het ouderlijke huis spoorloos verdwenen. Een zoekactie wordt opgezet, maar niemand heeft de jonge soldaat nog gezien. Anans ouders zijn in alle staten; z’n moeder huilt voortdurend en z’n vader komt nog nauwelijks uit bed. Je hebt contacten bij de politie, verwijt hij z’n oudste zoon, doe er wat aan. De dag nadien verneemt Anan dat het lijk van een Israëlische soldaat is gevonden ten zuiden van Ajami. Met de dood in het hart rijdt hij naar de plaats delict.

 

In Ajami ontmoeten Ken Loach en Martin Scorsese elkaar voor een reeks spannende en intrigerende verhalen over de maatschappelijke context van de wijk, de sociale confrontaties tussen de verschillende bevolkingsgroepen, de interne spanningen in de Arabische gemeenschap van Israël en haar niet al te goede relaties met de Palestijnen uit Gaza en de Westelijke Jordaan-oever. Uiteraard gaat er heel wat aandacht naar de schijnbaar onuitroeibare criminaliteit, van kruimeldiefstallen, afpersing en moorden tot georganiseerde maffiapraktijken. Copti en Shani hebben de kennis over hun eigen gemeenschap en over de al dan niet terechte, maar in elk geval bestaande vooroordelen aangaande de (vijandige) buitenwereld bij elkaar gelegd en gedurende zeven jaar aan het scenario en later aan de opnamen geschaafd en geslepen tot elk detail op z’n plaats zat en elke scène precies dat vertelde wat ze voor ogen hadden. Het resultaat is verbluffend en tegelijk verhelderend, want wat voor een buitenstaander een wit-zwartsituatie is, is voor de betrokkenen een lappendeken van voor en tegen, van vriendschap en haat, van vijandigheid en geborgenheid, maar vooral ook van wíj en zíj, wat aan de grensposten leidt tot wrevel, tijdens politiecontroles tot spontane relletjes en handgemeen, tijdens discussies tot frustratie en verwijten. Het materiaal mag dan fictie zijn, voor het draaien van de scènes hebben de regisseurs ervoor gezorgd dat hun niet-professionele acteurs altijd maar een gedeelte van het dagelijkse scenario onder ogen kregen en soms zelfs helemaal geen tekst of samenvatting zodat ze spontaan zouden reageren en dat leidt tot heel geloofwaardige toestanden, zoals tijdens de informele rechtspraak over de boete die de familie van Omar moet betalen bijv., een scène waarin alleen de hoofdrolspelers én de rechter op de hoogte zijn van de ware toedracht en de bebaarde Arabier zelfs achteraf echt gelooft dat het om een opname voor een serieuze documentaire gaat. Het lijkt op een antropologische scène, maar ze is het niet, want ze vertelt de toeschouwer heel veel over de oeroude gebruiken die in kringen van Israëlische Arabieren tot in onze huidige tijd standgehouden hebben om de samenleving te reglementeren.

 

Copti en Shani schuwen het geweld niet. De realiteit kan rauw zijn in Ajami en soortgelijke plekken in Israël en in de Bezette Gebieden en dat tonen ze zonder schroom. Ter compensatie vertellen ze over warme familiebanden, hartelijke vriendschappen, eeuwige trouw in ruil voor onderdanigheid en gehoorzaamheid, menselijk leed en diepsnijdend verdriet, want dat is allemaal aan de orde waar volkeren, culturen en godsdiensten met getrokken zwaarden tegenover elkaar staan. Het beeld dat ze schetsen is hard en beschuldigend en betreft zowel de burgers als de overheid en de ordehandhavers: iedereen heeft boter op het hoofd en niemand schijnt bereid om ook maar een poot uit te steken om de toestand te veranderen en/of te normaliseren. De camera zit de personages daarbij heel dicht op de huid en de montage – bewust niet altijd lineair overigens – houdt de vinger aan de pols van een maatschappij die gewend is aan een zekere niveau van geweld en discriminatie.

 

De cast van Ajami bestaat uitsluitend uit debutanten en regisseur Scandar Copti maakt van de gelegenheid gebruik om zelf ook een rol (Benj) voor z’n rekening te nemen, waarin hij overigens uitstekend slaagt. De belangrijkste rollen zijn voor Shahir Kabah (Omar) en Ibrahim Frege (Malek), twee jonge Palestijnen die kort na elkaar ten tonele gevoerd worden en met wie de kijker geacht wordt zich heel snel vertrouwd te maken en mee te leven, wat ook gebeurt, want de regisseurs kiezen voor een snelle opeenvolging van feiten en conclusies en komen pas in het tweede deel van de film met de uitleg over het waarom en waarvoor. Het is een slimme keuze waardoor de dramatische voortgang op geen enkel moment wordt opgehouden en de toeschouwer ongehinderd meegevoerd wordt in de onbekende wereld die Copti en Shani voor z’n ogen ontvouwen. Ajami raast niet minder dan tegen een SST-tempo voorbij met af en toe een rustpunt en een grappig moment, maar blij word je er als kijker niet van. Het verbaast dan ook niet dat de ladies en gentlemen van de Oscar-jury deze indringende film-met-een-boodschap (niet pejoratief bedoeld) onterecht links hebben laten liggen voor de beste buitenlandse film.

Wat is er mooier dan de mediterrane zon? Copti en Shani maken handig gebruik van de natuurelementen om hun film te stofferen en daarbij vorm en inhoud met elkaar te laten contrasteren, want wat er in Jaffa en Ajami aan de hand is schuwt vaak het daglicht en de levensomstandigheden zijn er alles behalve die van een zonnig (vakantie-)land. De tinten zijn bijgevolg heftig met een voorkeur voor bruin en beige in de interieurs. De transfer is uitstekend zonder ongerechtigheden of andere technische mankementen.

Het geluid staat in een 5.1-versie. Behalve wat geweerschoten, opvallend lawaai op straat en voorbijrazende discobars op vier wielen is er evenwel niet echt veel sprake van een indrukwekkend geluidspalet.

 

Bij de Extra’s noteren we een zeer interessant en uitgebreid Interview met de Regisseurs, waarin ze het vooral hebben over hun keuze van het onderwerp, de dualiteit van de Israëlische samenleving en hun poging om een realistisch beeld op te hangen van de plek en het tijdvak. Als afsluiter zijn er een aantal Andere Trailers.

 

 

Ajami van de Palestijns-Israëlische regisseurs Scandar Copti en Yaron Shani is een indrukwekkende film waarin geweld, intimiteit en humor op een unieke manier zijn gecombineerd. De opnamen zijn zonder meer prachtig met af en toe een neiging tot pure journalistieke verslaggeving waardoor de geloofwaardigheid van de vaak schrijnende situaties alleen maar toeneemt. De acteerprestaties zijn uitstekend, want het betreft amateurs die heel erg vertrouwd zijn met de dagelijkse gang van zaken in het gebied. Copti en Shani tonen ons een portret van een multiculturele smeltkroes vanuit hun eigen ervaringen, vanuit het wederzijds vertrouwen dat ze gedurende vele jaren met elkaar hebben opgebouwd en vanuit hun onvoorwaardelijk geloof in de mensen die ze portretteren. Indrukwekkende cinema.