In 2010 was Downton Abbey de meest succesvolle tv-serie in Engeland met ruim 11.5 miljoen kijkers. De reeks, die in 2011 ook op VRT en NOS te zien was, is het fictieve verhaal over de Engelse adellijke familie Crawley, graven van Grantham, naar een idee en een scenario van Julian Fellowes (Vanity Fair, 2004) en houdt het midden tussen Upstairs, Downstairs (1971) en Pride & Prejudice (1995). Fellows heeft ervaring met historische kostuumdrama’s, want hij schreef ook het scenario voor Gosford Park (2001), The Young Victoria (2009) en in 2012 wordt de vierdelige op zijn scenario gebaseerde tv-serie Titanic op de wereld losgelaten.  
 

 

Downton Abbey begint in 1912. Als het nieuws over de gezonken Titanic het landgoed Grantham bereikt, ontstaat er algehele verbijstering tot in de vertrekken van het personeel: de erfopvolger van Grantham,een neef van de graaf, verloof met de oudste dochter Mary, is tijdens de ramp verdronken. Robert Crawley, veertiger en huidige graaf van Grantham, wordt voor de keuze gesteld: een verre en totaal onbekende neef als zijn wettelijke opvolger accepteren of de Engelse erfeniswet aanvechten opdat z’n oudste dochter Mary alsnog als z’n wettelijke erfgename zou worden erkend. Zelf redde hij 20 jaar eerder het landgoed van de ondergang door een verstandshuwelijk aan te gaan met de rijke Amerikaanse Cora, ondertussen gravin van Grantham, en de toekomst leek sindsdien verzekerd wegens de dubbele garantie inzake de erfopvolger. Nu kan hij z’n echtgenote en drie dochters na z’n dood niet meer dan een riant leefgeld garanderen en hopen dat de meisjes een rijke partij aan de haak slaan. Maar z’n vrouw Cora en z’n oude moeder-douairière,  gravin Violet van Grantham, leggen zich niet zo gemakkelijk neer bij wat ze een oneerlijke wet noemen en eisen dat Robert een advocaat in de arm neemt om Mary dezelfde rechten te geven als haar overleden broer. Doch Robert Grantham twijfelt en geeft uiteindelijk niet toe: de tradities van zijn geslacht hebben voorrang en hij is bereid om de jonge Matthew Crawley als zijn opvolger te accepteren als die op zijn beurt bereid is om Grantham Castle een toekomst te bieden (en hopelijk met z’n oudste dochter Mary wil trouwen).
 

 

Terwijl alles in gereedheid wordt gebracht om het onbekende neefje uit Manchester met het nodige respect te ontvangen en te huisvesten, verzeilt Mary in een hachelijke situatie: met de dood van haar vaders neef is ze niet alleen haar verloofde kwijt, ook de erfopvolging draait bijna zeker in haar nadeel uit nu haar vader zich bij de wet heeft neergelegd en een onbezonnen flirt met een jong Turks diplomaat – die de volgende ochtend dood blijkt te zijn - leidt tot een schandaal waarover tot in Londen wordt praat. Zij mag een huwelijk op stand definitief uit haar hoofd zetten. De ontmoeting met de onbekende, maar goed uitziende Matthew Crawley uit Manchester is dan weer een opsteker, maar het is wel meteen duidelijk dat hij als advocaat en zoon van een arts uit de provincie niet dezelfde verfijnde maniertjes en verwaande stijl heeft als zijn verwanten op Grantham Castle. Mary vindt hem een onbeholpen boer en Matthew op zijn beurt noemt het gedoe met dienstmeisjes en lijfknechten de ultieme stuiptrekking van een systeem dat z’n beste tijd gehad heeft. De cultuurclash tussen de Crawleys  uit Manchester en hun verre familieleden op Grantham Castle s is  typerend voor een klassenmaatschappij op de vooravond van de Grote Oorlog, een wereldbrand die voor de totale ineenstorting zou zorgen van een sociaal-maatschappelijke structuur die al een tijdje in z’n voegen kraakte. Maar dat is voer voor Downton Abbey, seizoen 2.
 

 

In Downton Abbey boort scenarist Julian Fellowes verhaalstof aan die we kennen uit de boeken van Jane Austin, haar tijdgenoten en haar 19de-eeuwse opvolgers. Zoals in Upstairs, Downstairs destijds zien we hoe het personeel reageert op de familiale problemen van de lords en ladies upstairs, want  het wordt gauw duidelijk dat het om twee werelden gaat  die elkaar  aanvullen, maar vooral ook nodig hebben. Een faillissement upstairs zou bijna zeker het ontslag van tientallen personeelsleden downstairs betekenen. Anderzijds staat het prestige van een adellijke familie op de tocht indien het onderhoud van het grote huis, de ontvangst van hoge gasten en de bereiding van de overdadige maaltijden voor feestjes en party’s niet vlekkeloos verloopt. Downstairs is men dan ook geschokt door de dood van de erfopvolgers en de alledaagse maniertjes van de nieuwkomer die men er maar moeilijk als toekomstige heer en meester kan accepteren. Bovendien blijkt privacy zo goed als onbestaande in een milieu waar iedereen zowat iedereen voortdurend voor de voeten loopt en waar bij gebrek aan radio en tv de minste roddel tot wereldnieuws en nog vaker tot een schandaal uitgroeit, vooral als de kwaadsprekerij door leden van de eigen familie de wereld ingestuurd wordt. Trouwens ook tussen het personeel beneden is er sprake van een ongezonde wedijver, waarvan de kreupele John Bates (Brendan Coyle), een kennis van Robert Crawley uit de oorlog in Zuid-Afrika en ondertussen z’n persoonlijke assistent, het slachtoffer dreigt te worden. Terwijl het verhaal over de huwelijksperikelen van dochter Mary en de financiële problemen van haar vader Robert downstairs druk besproken worden, is grootmoeder Violet Crawley druk in de weer om voor haar oudste kleindochter een geschikte huwelijkskandidaat te selecteren. Dat de oude dame ondanks haar verzet tegen elektrisch licht (en later tegen de telefoon) een zekere soepelheid van geest niet heeft verloren, bewijst haar plan om Mary dan maar aan Matthew Crawley te koppelen, kwestie van het doel alsnog te bereiken. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan, want beide jonge mensen hebben niet alleen een flink pak vooroordelen over elkaar, ze zijn ook de speelbal van gebeurtenissen waarop ze geen vat hebben.
 

 

Downton Abbey zal de liefhebbers van wervelende kostuumdrama’s in geen geval ontgoochelen; tegelijk is gepoogd om het tijdsbeeld zo realistisch mogelijk te reconstrueren, met inbegrip van de sociale verhoudingen tussen de verschillende sociale lagen van de toenmalige maatschappij, waardoor de serie ook de aandacht zal trekken van kijkers die geïnteresseerd zijn in de culturele en sociaal-maatschappelijk bijzonderheden van het tijdperk. Wat dacht u van een strijkbeurt van de ochtendkrant opdat de heer des huizes er geen vuile vingers aan over zou houden? Of van een rigoureus controlesysteem om te voorkomen dat de jonge vrouwelijke dienstmeisjes het slachtoffer worden van grijpgrage heren van upstairs? Dat en nog vele andere kleine en grotere details uit het samenleven van adel en dienstpersoneel op een Engels kasteel anno 1910 heeft Julian Fellowes zorgvuldig uitgezocht en in z’n scenario gestopt om het tijdperk voor de kijker tot leven te wekken. Bovendien oogt Downton Abbey als een perfecte blockbusterfilm, want aan decors, kleding, make-up, camera-instellingen, belichting en casting is de allergrootste zorg besteed. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat Brendan Coyle, één van de hoofpersonages uit Lark Rise To Candleford, voortijdig het derde seizoen van deze eveneens immens populaire serie verliet om de rol van John Bates voor z’n rekening te nemen, een kans die hij in geen geval wilde missen. Star of the show is evenwel Hugh Bonneville die de figuur van de door dynastieke principes en financiële problemen geplaagde graaf van Grantham op een perfecte manier gestalte geeft en op een aantrekkelijke manier het fragiele evenwicht tussen streng en soepel enerzijds en tussen dominerend en sociaalvoelend anderzijds van diens karakter tot uitdrukking weet te brengen. Z’n bejaarde moeder-douairière Violet, op sublieme wijze gestalte gegeven door de ondertussen 75-jarige Maggie Smith die u zich beslist nog herinnert als professor Minerva McGonagall uit de Harry Potter-franchise, heeft geen last van relativering en subjectiviteit, want zij ís de Grantham-dynastie en zij zal er alles aan doen om haar drie kleindochters in de voor hun familie voordeligste huwelijksboot te krijgen. De oude dame is gehecht aan traditie en etiquette, aan kaarslicht en postduiven en een zekere hooghartigheid is haar niet vreemd. Bovendien is ze eigenzinnig, dominant en bemoeizuchtig en het zal u dan ook niet verbazen dat ze meteen in de clinch gaat met de veel modernere moeder van Matthew Crawley, weduwe van een huisarts uit Manchester en selfmadeverpleegster. Julian Fellowes heeft een paar prachtige grappige scènes voor beide karakters geschreven waarin Maggie Smith haar grote talent mag demonstreren en waarin ze ook moeiteloos slaagt. Het is deze mengeling van ernst en humor, van stijve vormelijkheid, emotie en menselijke warmte die van Downton Abbey uiteindelijk een bijzonder aantrekkelijke serie maakt.
 

 

In de vele bijrollen zien we een sterke Jim Carter als Mr. Carson, de butler van Grantham Castle, en een al even overtuigende Phyllis Logan als Mrs. Hughes, hoofd van de huishouding, twee figuren met een grote verantwoordelijkheid in een uitgebreid huishouden dat als een kleine kmo functioneert met de adellijke familie aan de ene en tientallen personeelsleden aan de andere kant, allemaal mensen met hun eigen wensen en verwachtingen, maar ook met hun eigen tekortkomingen. Bovendien is er sprake van een zekere hiërarchie, zowel upstairs als downstairs, en terwijl boven de boel op stelten wordt gezet, gaat het er beneden niet noodzakelijk rustiger aan toe, want nieuwkomer John Bates passeert tweede knecht Tom Branson (Allen Leech) die z’n zinnen op de functie van persoonlijke assistent van Robert Crawley had gezet. Hij vindt een gelijkgezinde in Mrs. O’Brien, de persoonlijke assistente van de vrouw des huizes, want een gesprek tussen Cora en haar schoonmoeder Violet over een advertentie voor een persoonlijke assistente, interpreteert ze als de voorbode voor haar eigen ontslag. Samen bedenken ze een aantal valse beschuldigingen en zetten ze Mr. Carson onder druk om maatregelen te nemen en voor de niet meer zo jonge butler wordt het een hele tour de force om waar en niet waar uiteen te houden, de ware toedracht aan het licht te brengen en z’n autoriteit niet aan te laten tasten. Spanning gegarandeerd.
 

Er zijn geen risico’s genomen en dus heeft Downton Abbey een uitstekende beeldkwaliteit met felle kleuren voor de interieurs en voor de prachtige toiletten van de adel. Downstairs zijn de kleuren minder fel en zelfs een beetje teruggedrongen, maar dat heeft te maken met de overwegend zwarte, grijze en witte tinten van de omgeving, het meubilair en de kleren van het personeel. Door de interieurs van de Crawleys beweegt de camera zich traag en sierlijk als om hun hoge afkomst visueel te vertalen. Downstairs is voor een handheldcamera gekozen en een iets snellere beeldwisseling als om de hectische sfeer beter te registreren. Het zwartniveau is in orde en de detaillering blijft altijd goed overeind. Van ongerechtigheden is geen sprake. Het geluid staat in stereo surround en dat volstaat voor een serie die drijft op dialogen in barokke salons, prachtige kasteeltuinen en bloedhete, drukke keukens.  

U kan alle afleveringen van deze 7-delige serie met Audiocommentaar van regisseur en scenarioschrijver bekijken en beluisteren. In House in History: Downton Abbey krijgt u een portret van Highclere Castle in Hampshire waar de rijke interieuropnamen gedraaid zijn. De jonge gravin van Highclere geeft persoonlijk uitleg over de afspraken die met de BBC zijn gemaakt en vertelt over het leven van haar voorouders op het kasteel. De acteurs praten over de prachtige omgeving en de wonderbaarlijke locatie. Voorts is er de interessante The Making of Downton Abbey waarin o.a. Donal Woods en Susannah Buxton, resp. verantwoordelijke voor het production design en de kostumering aan het woord komen. De acteurs praten over het feit dat upstairs en downstairs in deze serie niet veel met elkaar te maken hadden, omdat de opnamen op verschillende locaties zijn gemaakt (downstairs in de Ealing Studio’s in Londen), Brendan Coyle vertelt over het aankleedritueel van de adel waarvan hij intussen alle kneepjes kent. Om te besluiten zijn er een aantal Deleted Scenes, waarvan sommige belangrijk zijn omdat ze meer licht werpen op scènes die tijdens de montage vrij kort geknipt zijn.

 

 

Downton Abbey seizoen 1, de voor een keer niet op een klassieke roman gebaseerde tv-serie haalt moeiteloos het niveau van eerdere Engelse kostuumdrama’s, zij het dat de periode kort vóór WOI nooit echt veel aandacht heeft gekregen en dus voor nieuwe mogelijkheden zorgt die bedenker Julian Fellowes maar wat graag benut. Bovendien kan hij uiteraard veel gemakkelijk moderne en zelfs actuele thema’s in z’n scenario’s een plaatsje geven, wat met werk van Jane Austen en de zusjes Brontë een stuk moeilijker is. Liefhebbers van het genre hebben de serie uiteraard al op televisie gezien, maar Downton Abbey seizoen 1 leent zich probleemloos voor een replay, vooral als voorbereiding op seizoen 2 dat in september 2011 op ITV z’n première krijgt en dat naar verluidt in 2012 gevolgd wordt door seizoen 3.