FILM
Toen enkele weken geleden de aanslagen van 11 sepember 2001 werden herdacht, ging dat uiteraard gepaard met enkele ingetogen ceremonies op Ground Zero - de plek waar uit de WTC-torens stonden - en aan het Pentagon. Maar ook in een onooglijk veld in Shanksville, Pennsylvanië werd een plechtigheid gehouden. De reden? Dit was de plek waar vlucht 93 van United Airlines neerstortte nadat enkele tientallen passagiers in de lucht een revolte waren begonnen tegen de islamistische kapers die het vliegtuig op het Capitool wilden laten crashen. Al vlak na de tragische gebeurtenissen van die fatale dinsdag werden de passagiers als helden bewierookt en dus is het niet onlogisch dat dit verhaal als eerste het witte doek haalde tijdens de eerste golf films die 9/11 direct als onderwerp hadden. In tegenstelling tot wat je zou vermoeden, is United 93 echter geen sentimentele of patriottische film. De prent oogt integendeel als een intens docudrama dat even veel belang hecht aan de klinische ontleding van de keten van gebeurtenissen op 11 september als aan de emotie van de dag.

Dat de film deze route kiest, verwondert niet. Regisseur en scenarist is immers Paul Greengrass, de ex-documentairemaker die al eerder succes oogste met een indringende kijk op Bloody Sunday. Ook in United 93 plaatst hij de kijker in het hart van de actie. Niet alleen de passagiers van vlucht 93 beschouwt hij als onderwerpen van een fly-on-the-walldocumentaire, ook de protagonisten in de commandocentra van het leger en het nationale luchtvaartcentrum brengt hij met veel gevoel voor realisme in beeld. Dat geeft de prent een enorme urgentie en drive, waardoor de voorspelbaarheid van de afloop al snel geen issue meer is. Greengrass observeert de belangrijkste spelers overigens meer dan dat hij ze op de huid zit zodat de dramatiek van het moment nooit in sentimentaliteit overgaat.

Die spelers zijn geen bekende koppen, maar karakteracteurs. De enige persoon wiens gezicht wellicht een belletje zal doen rinkelen, is dat van David Rasche, die sommigen misschien nog kennen als titelheld van Sledge Hammer! De reden voor een cast van onbekenden is logisch: nu kijken we niet naar sterren die personages vertolken, maar naar mensen van vlees en bloed. Het is een eenvoudige ingreep, maar eentje die dividend uitbetaalt, met name bij de karakters die vertolkt worden door mensen die er op 11 september écht bij waren. Zo is Ben Sliney, oostkustmanager van de FAA (het federale vliegagentschap), een ware revelatie, waarschijnlijk omdat hij kon putten uit eigen ervaringen die ook hun weg vonden naar het scenario. Maar ook de andere acteurs gaan zo op in hun rol dat je nooit het gevoel hebt naar een geacteerd schouwspel te kijken.

Ook het grotendeels ontbreken van melodische muziek om het drama te ondersteunen draagt bij tot het gevoel van realisme. De montage houdt je eveneens op het puntje van je stoel: er wordt niet geknipt om het tempo kunstmatig de hoogte in te jagen, maar om de onderhuidse spanning op te drijven tot onbekende hoogten. Hitchcock had al door dat als de kijker iets weet wat de protagonisten niet weten (en ik ga ervan uit dat de meeste kijkers wel weten wat er gebeurde op 11 september) dat je dan als filmmaker de suspense prachtig kan opdrijven. Paul Greengrass brengt dat briljant in de praktijk, met als hoogtepunt het moment vlak voor het tweede vliegtuig zich in het World Trade Center boort. Al de zorgvuldig opgebouwde spanning komt daar samen in een moment van ingehouden adem dat een ongelooflijke emotionele impact heeft.

Maar - hoewel belangrijk - is het niet de filmstijl, de acteurskeuze of de montage die United 93 een oneindig veel betere film maakt dan het lamentabele Flight 93, dat ongeveer tegelijkertijd tv-schermen onveilig maakte. Het is Greengrass' scenario dat de prent naar grootsheid doet neigen en met name de keuze om verder te kijken dan de claustrofobische setting van vlucht 93. Ironisch genoeg is het namelijk het eerste uur van de prent, dat zich grotendeels in de controlecentra van vliegvaartautoriteiten en leger afspeelt, dat het meeste beklijft. Vanaf het moment dat het derde vliegtuig zich in het Pentagon heeft geboord en de aandacht volledig op vlucht 93 komt te liggen, verslapt de aandacht een beetje, zakt de spanning in en bekruipt je de angst dat United 93 alsnog in melodrama zal vervallen. Die valkuil ontwijken Greengrass en co gelukkig grotendeels, maar het het neemt niet weg dat als de prent was geëindigd met de aanslag op het Pentagon, de prent een meesterwerk genoemd kon worden. Nu houd ik het noodgedwongen bij een film die historisch bijzonder relevant is en grootsheid in het vizier heeft, maar die niet elke artistieke belofte volledig inlost.

BEELD EN GELUID
De HD-transfer is uitermate geslaagd. Barry Ackroyds afgemeten lichtplannen voor de verschillende locaties - nu eens badend in groen licht, dan weer in koele blauwe tinten - worden treffend naar beklijvende beelden vertaald. Een uitmuntende scherpte, een lovenswaardig contrast en een compleet gebrek aan printbeschadigingen of compressiefouten maken van United 93 een van de beste transfers die ik de laatste tijd gezien heb. De soundtrack komt zo mogelijk nog beter uit de verf. Het DTS-HD Master Audiospoor is zonder twijfel referentiekwaliteit, zowel in de stile scènes die het van de auditieve atmosfeer moeten hebben als in het handvol actiescènes, waarin je dankzij een briljant soundscape nooit het overzicht verliest.

EXTRA'S
De Blu-ray bevat geen overdaad aan extra's, maar wat aanwezig is, oogt inzichtelijk en respectvol. Het meest emotioneel is zonder twijfel de featurette The Families and the Film (50 min.) waarin de acteurs een bezoek brengen aan de familieleden van de passagiers van vlucht 93. Chasing Planes: Witnesses to 9/11 (48 min.) is dan weer min of meer het documentairebroertje van United 93, waarin de chronologie van de feiten met veel oog voor detail uit de doeken wordt gedaan. Flight 93 National Memorial (9 min.) behandelt de wens voor de bouw van een herdenkingsmonument voor de passagiers van de tragische vlucht en Twin Towers (2 min.) is een trailer voor een Oscar-genomineerde kortfilm over de aanslagen. Het Audiocommentaar van regisseur Paul Greengrass maakt overduidelijk waarom dit verhaal op pellicule vastgelegd moest worden en waarom Greengrass de juiste man voor de job is: de cineast praat namelijk gepassioneerd over de film. Ten slotte bevat de schijf Memorial Pages voor elk van de passagier van vlucht 93.

CONCLUSIE
United 93 is meer dan een dramatisering van een cruciaal moment uit de recente wereldgeschiedenis. De prent is een ontroerend en inzichtelijk tijdsdocument dat niet alleen tijdloos en relevant is, maar ook artistrieke ambities tentoonspreidt die grotendeels worden waargemaakt. Beeld en geluid behoren tot het beste van wat in 2011 op Blu-ray verscheen en de extra's zijn uitstekend.