Het levensverhaal van Mekas begint op 22 december 1922. Een echt gelukkige jeugd heeft de jongen nooit gehad, want door een mysterieuze ziekte zag hij er altijd lijkbleek uit waardoor andere jongens hem smalend de bijnaam Death gaven. Jonas raakte op jonge leeftijd in de ban van de fotografie, ofschoon hij nooit zijn eerste pogingen te zien kreeg. Zijn eerste kiekjes werden namelijk in beslag genomen door de Russische soldaten die door de Litouwse straten marcheerden. Na de Tweede Wereldoorlog trok Jonas samen met zijn broer Adolfas naar Amerika: het was een beslissing die zijn leven voorgoed zou veranderen. De Litouwer aanvaardde in het beloofde land iedere job die hem werd aangeboden, maar uiteraard klopte zijn hart het meest voor kunst. Iedere dag ging Jonas naar de bioscoop. Hij sloot zich aan bij een clubje van experimentele filmmakers en toen hij twee weken in New York woonde kocht hij zijn eerste filmcamera. Geïnspireerd door de Oekraïense filmmaker Maya Deren filmde hij de Litouwse bevolking in Brooklyn. Dat filmpje was meteen het startschot voor een hele resem kortfilms die Mekas in diverse filmgalerijen. In Manhattan kwamen heel wat kunstenaars (Alan Ginsberg, zijn idool Maya Deren, John Cage) naar zijn werk kijken en op deze manier raakte hij met hun bevriend.

 

 

Het leven van Mekas staat volledig in het teken van de film. Samen met zijn broer richtte hij het Anthology Film Archives op, een organisatie die het best vergeleken kan worden met een bibliotheek voor experimentele films. De eerste langspeelfilm van Mekas verscheen in 1961. Het financiële plaatje van Guns Of The Trees woog behoorlijk zwaar door en het is eigenlijk een half mirakel dat Mekas erin slaagde om nog een tweede prent (The Brig) te draaien. Gelukkig werd dit gevangenisdrama een schot in de roos, want niet alleen ontdekte het gerenommeerde Cahiers Du Cinéma plotseling de kunst van Mekas, ook ontving de cineast de befaamde juryprijs op het Filmfestival van Venetië in 1964. Ondertussen kwam de cienast meer en meer in opspraak en werd hij zelfs gearresteerd omdat hij volgens bepaalde moraalridders enkele homoscènes net iets te expliciet in de verf zette. De controversiële artiest werd in die tijd ook het maatje van Andy Warhol. Mekas stond niet alleen aan de wieg van Velvet Underground, maar hij was ook de helpende hand bij de realisatie van Empire, een meer dan acht uur durende ode aan de Empire State Building. Het was niet alleen de uitvinder van de popart die een boontje had voor de kunst van Mekas, ook de surrealistische grootmeester Salvador Dali raakte gefascineerd door Mekas. De Spaanse schilder reisde af naar New York en na enkele ontmoetingen met Mekas filmde de Litouwer in 1964 Salvador Dali At Work.
 

De kortfilms waarin heel wat beroemdheden opdraafden konden in alternatieve milieus op heel wat applaus rekenen. De man die zowel aan de wieg van de Beatnik-generatie als aan die van de hippiedroom stond, overleefde ook de jaren 70. Meer zelfs, het was in dat decennium dat Mekas zijn bekendste films (Reminiscenes Of A Journey To Lithuania en Lost Lost Lost) zou maken. Tot op de dag van vandaag werkt deze cineast aan diverse filmprojecten. Het volledige oeuvre van Mekas in een box samenbrengen is bijna onmogelijk, maar de release van Moskwood Media biedt zonder meer een prachtige kans om de meest baanbrekende werken  te ontdekken.
 

 

Extra’s: Jonas In The Brig door Storm De Hirsch (5 min.)
 

The Brig is de tweede langspeelfilm van Mekas. Deze nepdocumentaire is gebaseerd op een toneelstuk van de Amerikaan Kenneth H. Brown waarin hij de wantoestanden in een Amerikaanse gevangenis voor militairen (wat men The Brig noemt) aanklaagt. Brown kan het weten, want hij moest zelf dertig dagen in de Brig brommen omdat hij zonder toestemming afwezig was. Mekas doet het relaas van tien soldaten die door hun bewakers worden vernederd en geslagen. De film is gedeeltelijk opgenomen in zo'n gevangenis en de regisseur speelt een spelletje met de kijker waarbij hij hem laat raden wat echt is en wat in scène gezet. Zo'n moeilijke opgave is dat nu ook weer niet, want er is geen mens die gelooft dat Mekas toestemming kreeg om de gruwelpraktijken op film vast te leggen. Saul Gottlieb die Mekas hielp bij het realiseren van deze prent beschouwt The Brig als één van de belangrijkste films uit de hedendaagse cinema. Het is natuurlijk maar hoe je het bekijkt, maar sowieso staat The Brig garant voor een heel aparte filmervaring. Door zijn speciale technieken zuigt Mekas je mee in zijn film waardoor het lijkt alsof je zelf in een cel ziet. Je hoort geluiden, maar je weet niet wat er precies aan de hand is of je voelt een dreigend gevaar ofschoon je nooit weet of het een illusie is of niet. 

Disk 2: Walden (1969)
Extra's: Een stukje uit de documentaire Jonas van Gideon Bachmann (6 minuten)

Walden is de eerste uit de grote reeks van zijn zogenaamde dagboekfilms. Het resultaat is een (soms warrige) collage van beelden die hij tussen 1964 en 1969 filmde. De oorspronkelijke titel bevatte ook nog het aanhangsel Diaries, Notes, Sketches. Mekas wilde namelijk dat al zijn toekomstige dagboekfilms deze titel zouden krijgen, maar omdat het  allemaal een beetje onoverzichtelijk werd, kon men de Litouwer overhalen om het gewoon op Walden te houden.  Walden kan in diverse stukken worden opgedeeld. Je ziet beelden van uitstapjes die hij met zijn vrienden in New York maakte, alsook kiekjes die een blik op zijn befaamde Cinémathèque werpen. Voorts is er de culturele ontmoeting op Kreeping Kreplach, enkele winterbeelden en er is zelfs plaats voor wat beeldmateriaal van een huwelijk. Soms wordt Walden wel eens de "ode aan de vrienden van Mekas" genoemd. Je ziet inderdaad heel wat ongewone beelden van beroemdheden zoals John Lennon, Yoko Ono, Andy Warhol, Tony Conrad, Tim Leary, Marie Menken en Allen Ginsberg. Mekas werd de filmmaker die het vertrouwen kreeg van diverse sterren uit de avant-garde. Of Walden nu een filmervaring is die je moet hebben gezien of niet laten we wijselijk in het midden, maar het minste wat je erover kan zeggen is dat het om zeer uniek beeldmateriaal gaat. 

 

Disk 3: Reminiscences Of A Journey To Lithuania (1972)
Extra's: Enkele scènes uit Going Home (Adolfas Mekas, 1972) en Journey To Lithuania (Pola Chapelle, 1972)

 
Ofschoon Mekas zijn hele carrière aan Amerika te danken heeft, keerde hij toch met een 16mm-camera terug naar zijn vaderland om aldaar de eigenzinnige heimatfilm Reminiscences Of A Journey To Lithuania te draaien. Deze dagboekfilm wordt door vele critici als één van zijn beste beschouwd. Het werkje is opgedeeld in drie delen: er zijn de beelden van Brooklyn die hij in het begin van de jaren 50 met zijn Bolex-camera maakte, er is de trip naar zijn geboortedorp Semeniskiai en er zijn ten slotte ook nog enkele beelden uit Hamburg die herinneringen oproepen aan het werkkamp waar hij en zijn broer naartoe werden gedeporteerd (ofschoon volgens Mekas alleen het gras zich deze gruwelen herinnert). De film eindigt met enkele beelden uit Wenen. Natuurlijk is dit geen reisreportage zoals je ze in pakweg Vlaanderen Vakantieland te zien krijgt. Het gaat om de kleine dingen uit het leven en zoals dat bij vele immigranten het geval is, bemerk je ook bij Mekas een aangrijpend melancholiek gevoel. Ook al hebben de omstandigheden hem uit zijn vaderland weggejaagd en heeft zijn gastland hem de mogelijkheden geboden waardoor hij een alternatief cultuuricoon werd, toch is de liefde voor zijn thuisland nooit verdwenen. Op deze disk vind je eveneens enkele scènes uit Going Home, de film die zijn broer in 1972 draaide en zoals de titel laat vermoeden gaat het in deze prent om hetzelfde onderwerp.

Disk 4: Lost Lost Lost (1976)

Lost Lost Lost is met zijn 180 minuten zonder twijfel één van de grootste kanjers uit deze box. Deze dagboekfilm dateert uit 1976, maar toch gaat het om beeldmateriaal uit de periode 1949-1963. Lost Lost Lost begint met beelden uit 1949 van de jonge kunstenaar in Brooklyn. Volgens Mekas zie je duidelijk dat hij op dat ogenblik zeer ongelukkig was. Kort daarna verhuisde de Litouwer naar Manhattan alwaar hij vrij snel in contact kwam met tijdsgenoten als Robert Frank, LeRoy Jones, Ginsberg en Frank O’Hara. Deze ontmoetingen vormen het tweede luik van Lost Lost Lost. Een ander deel gaat over Shit Haikus, een cineast die door Mekas werd geholpen bij zijn opnames van Hallelujah the Hills. Ten slotte  zijn er ook nog wat beelden van het uitstapje naar het seminarie van Flaherty, een bezoekje aan het strand van Stony Brook en een merkwaardig portret van de eigenzinnige muzikant Tiny Tim. Je snapt wellicht dat Lost Lost Lost een zeer aparte film is (als je het al een film kan noemen), maar toch kan hij de kijker boeien omdat je op een zeer unieke manier beelden uit de Amerikaanse underground ziet. Toegegeven, bij momenten lijkt het wel een beetje op kunst om de kunst, maar met een filmer als Mekas aan het roer vergeet je dat gauw.

 

De lijvige box belicht ook het recentere werk van Mekas. Het vijfde schijfje bevat de vijf uur (!) durende collage As I Was Moving Ahead. De New York Times beschreef dit werk als de eerste Dogma-film nog voor er van Dogma-films sprake was. De bedoeling van deze film is dat de cineast de kijker uitnodigt om van de rust te genieten die hij ervoer met zijn vrouw en kinderen tijdens zijn verblijf in New York. Het zijn allemaal beelden van geluk, scènes van rust uit een woelig leven. Zeg maar mooie familiekiekjes geregisseerd door een geniale filmer.

 

Deze disk bevat de volgende kortfilms: Cassis (1966), Notes On The Circus (1966), Hare Krishna (1966), Report From Millbrook (1965), Time And Fortune Vietnam Newsreel (1968), Travel Songs (1967-81), Quartet Number One (1991), Imperfect Three-Image Films (1995), Songs Of Avignon (1998), Mozart, Wien & Elvis (2000), Williamsburg (1949-2002).
 

 

Toegegeven, na het bekijken van deze zes schijfjes was het zeker eventjes blazen. Op onze site maken we er de gewoonte van om iedere film een quotering te geven, maar bij deze box is dat bijna onmogelijk, daarom koos ik ervoor om alles met een neutrale zeven te bekronen. Er zijn inderdaad delen die je als louter artistieke rommel kan bestempelen en soms moet je jezelf een heel klein beetje een sadomasochist wanen om enkele vervelende stukken te doorworstelen. Daartegenover staat wel een hele hoop uniek beeldmateriaal van een geniaal filmer waar geen enkele kunstliefhebber omheen kan. De fans van deze aparte kunstenaars zullen meer dan blij zijn met deze prachtige box, want bij ieder schijfje zit er eveneens een dik boekje dat heel wat informatie over het ontstaan van het beeldmateriaal verschaft.

BEELD EN GELUID

Zoals iedereen kan vermoeden verschilt de beeld- en geluidskwaliteit bij iedere opname. Vaak is ze matig tot goed, maar uiteraard (aangezien het om goedkope amateurfilmpjes gaat) is ze soms ook vrij ondermaats. Maar goed, geen mens die zich in deze box interesseert zal zich vragen stellen bij de beeldkwaliteit van deze opnames.

EXTRA'S

Echte extra's kun je ze niet noemen, wel eerder aanvullingen die geplukt zijn uit diverse documentaires en filmpjes van andere kunstenaars die hun visie geven over de kunst van Mekas (zie tekst bij disk 1 tot 3).

CONCLUSIE

Deze box van Moskwood Media is de ultieme verzameling van de grondlegger van de avant-gardecinema. Het is zeker geen spek voor ieders bek, maar zij die er zin in hebben zullen zich de aankoop ervan zeker niet beklagen.