FILM
Het verhaal van Fail-Safe is nagenoeg identiek aan dat van het in hetzelfde jaar uitgebrachte Dr. Strangelove, alleen brengt Sidney Lumet het verhaal van een ongeplande atoomaanval op Rusland op een serieuze manier. Bloedserieus. Waarom de film flopte bij zijn eerste release is dan ook niet echt een mysterie. De Amerikaanse burger werd anno 1964 (amper twee jaar na de bijna fatale Cuba-crisis) al iedere dag geconfronteerd met de dreiging van een atoomoorlog en de kiescampagne van Lyndon B. Johnson - met een iconische tv-spot van een paddenstoelwolk in het oog van een jong en onschuldig meisje - deed daar nog een schepje bovenop. Zou jij dan de bioscoop binnenwandelen om in detail te zien hoe één falend lampje in het Pentagon kan leiden tot de grootste catastrofe uit de menselijke geschiedenis? Nee, dan liever Dr. Strangelove, dacht de filmliefhebber, want daar kon je tenminste nog (cynisch) om lachen. Bijna vijftig jaar later is de Kubrick-prent nog steeds de beroemdste film van de twee en de artistieke en humoristische merites ervan staan buiten kijf. Maar Fail-Safe heeft bij de cinefielen intussen een inhaalbeweging gemaakt. En dat is meer dan terecht.

De prent opent om 5.30 uur in de ochtend. In Washington maakt generaal Black zich na een steeds weerkerende nachtmerrie op voor een vergadering in de oorlogskamer van het Pentagon. Dat is ook de bestemming van de tegendraadse strateeg professor Groeteschele: hij zal er de verzamelde militaire staf toespreken over zijn voorstellen om de Koude Oorlog te winnen. In Omaha leidt generaal Bogan ondertussen een stel VIP's rond in het commandocentrum op het moment dat een vals alarm afgaat waardoor bommenwerpers met kernbommen aan boord uitzwermen naar strategische plekken op de wereldkaart. Zodra het alarm is ingetrokken, keren de vliegtuigen terug... op één bataljon na. Ten gevolge van een elektrische storing denken zij dat hun missie écht is. Alle pogingen om hen te contacteren falen omdat de Sovjets de radiosignalen verstoren. En tenzij de vliegeniers tijdig diets wordt gemaakt dat ze hun missie moeten afbreken, zal er binnen enkele uren een paddenstoelwolk boven Moskou uit torenen.

Fail-Safe springt tijdens dit intense drama heen en weer tussen de verschillende protagonisten die elk vanuit hun expertise, bevoegdheden (en vooroordelen) een Derde Wereldoorlog trachten te voorkomen. Naast de eerder genoemde generaals en strateeg behoort ook de Amerikaanse president ertoe. Vanuit de bunker onder het Witte Huis heeft hij een directe lijn naar de Sovjet-partijleider en moet hij, slechts bijgestaan door een tolk, de leider van het land weerhouden van een nucleaire oorlog. Dit leidt tot een film die grotendeels bestaat uit 'talking heads', maar cineast Sidney Lumet, die zelf de stiel leerde op de beeldbuis, kiest een filmstijl die doet denken aan de live tv-drama's van de jaren vijftig, wat de spanning meteen de hoogte injaagt. Een spanning die je dankzij nauwgezette kadrering, subtiele maar provocatieve belichting en een staccato montage probleemloos naar het puntje van je stoel zuigt.

Waar Dr. Strangelove dus de absurditeit van een onvrijwillige atoomoorlog in de verf zet, benadrukt Fail-Safe de harde, compromisloze realiteit ervan. Dat realisme valt niet alleen af te lezen aan het oog voor detail (protocols, militaire hiërarchie, etc.) maar ook aan de acteerprestaties. Zo is de Ierse acteur Dan O'Herlihy aandoenlijk als generaal Black, een militair die al jaren weet dat deze situatie ooit fout moet aflopen en daar nu de bevestiging van krijgt. Idealistischer maar even plichtsbewust is een steengoede Frank Overton als de generaal die het commandocentrum in Omaha bemant. Dat Walter Matthau (toch vooral bekend om zijn komische rollen) in de castopduikt, als professor Groeteschele dan nog, zal velen verrassen, maar hij vertolkt de rol van de oorlogszuchtige havik met verve. Ook een (relatief) jonge Larry Hagman laat een stevig indruk na als de tolk van de president. De commander in chief zelf is waarschijnlijk een van de meest geloofwaardige die ooit het witte doek sierde. Dat ligt niet alleen aan de moeilijke en moedige beslissingen die hij neemt, maar ook aan de nagenoeg perfecte vertolking van Henry Fonda, wiens gewetensproblemen permanent zichtbaar zijn voor de kijker, maar die dat niet laat doorwegen op zijn plichtsbesef.

Een van de beslissingen die hij neemt - en die de aanloop naar de onvermijdelijke climax inzet - is zo ongewoon in een Amerikaanse film dat ze je vijftig jaar na dato nog steeds schokt. Het lijkt onwaarschijnlijk - zo niet onmogelijk - dat een politicus vandaag de dag de moed aan de dag zou leggen om het bevel te geven dat Fonda geeft in Fail-Safe, niet in het echte leven en zelfs niet op het witte doek. Zeggen dat de ontknoping van Fail-Safe je ademloos achterlaat, is dan ook een understatement van jewelste. Maar het is ook het enige mogelijke einde voor de film over een kernaanval, een situatie waarin er geen winnaars zijn. Nu ja, er is één winnaar: de kijker, want die wordt getracteerd op een stukje superieure cinema.

BEELD EN GELUID
Fail-Safe is al vijftig jaar oud en werd bij de originele bioscooprelease al stiefmoederlijk behandeld door de filmmaatschappij, dus het zou onzinnig zijn om een perfecte beeldtransfer te verwachten. Vooral de occasionele stockbeelden vertonen zware tekenen van ouderdom, maar ook de rest van de prent lijdt onder een vooral ondermaats contrast. Printbeschadigingen en grain vallen echter zeer goed mee en de zwartniveaus steken zelfs een stuk boven de middelmaat uit. Het monogeluidsspoor hoeft zich louter te concentreren op de dialogen en doet dat prima.

EXTRA'S
De voornaamste extra is zonder meer het Audiocommentaar van regisseur Lumet. De cineast is niet altijd even spraakzaam, maar elk weetje geeft je meer inzicht in het filmproces. Niet verwonderlijk voor de man die met Making Movies waarschijnlijk het meest inzichtelijke boek ooit over filmmaken op zijn naam heeft staan. Daarnaast bevat de disk nog een Trailer en de retrospectieve documentaire Fail-Safe Revisited (16 min.) uit 2000 waarin naast Lumet en de overlevende castleden onder meer ook George Clooney aan het woord komt, producent van een live tv-remake van de prent dat jaar.

CONCLUSIE
Fail-Safe houdt je van begin tot einde vastgekluisterd aan het puntje van je stoel. Sidney Lumets Koude Oorlog-thriller neemt namelijk de tijd om de karakters te leren kennen, waardoor de loodzware beslissingen die de personages moeten nemen een menselijk gelaat krijgen. De ontknoping van de prent is daarenboven meesterlijk (maar gitzwart). De beelden op deze dvd kampen met een aantal probleempjes, maar het audiospoor klinkt prima. In de bonussectie treffen we onder meer een audiocommentaar met Sidney Lumet aan.