FILM
Zelfs mensen die de film nog nooit hebben gezien weten ongetwijfeld dat Metropolis een baanbrekend kunstwerk uit de pionierstijd van de cinema is. De robot (die je trouwens in de Cinématheque van Parijs in "levende lijve" kan bewonderen) was niet alleen het gezicht van één van de mooiste filmaffiches ooit, ook is Metropolis één van de allereerste sciencefictionfilms die vandaag nog tot eenieders verbeelding spreekt. Het ging zelfs zo ver dat discokoning Giorgio Moroder er in de jaren 80 een ingekleurde (en tevens afschuwelijke) versie van maakte met muziek van o.a. Freddie Mercury, Pat Benatar en Adam Ant. Wie dacht dat daarmee het liedje van Metropolis definitief uitgezongen was heeft het bij het verkeerde eind. Nu is er op Blu-ray een andere uitgave, gelukkig is het deze keer wel een versie geworden die menig cinefiel zal doen likkebaarden.

Met een budget van vijf miljoen mark was Metropolis de allerduurste film uit de jaren 20, reden waarom de opnames steeds maar werden uitgesteld. Toen de prent in 1927 op het witte doek in première ging was dat via een sterk ingekorte versie. Dat had alles met de Amerikaanse markt te maken. Hollywood wilde brood en spelen, geen eigenzinnig sciencefictionverhaal van een expressionistisch filmmaker. Meer dan een kwart van de film ging uiteindelijk verloren. Het verlies werd als definitief beschouwd, tot men in 2008 in Buenos Aires op het complete materiaal stootte. Men had nu wel de volledige film in handen, toch ging het om een sterk beschadigde versie die op 16mm-formaat was getrimd. Met de wonderen van de huidige techniek heeft men het beeldmateriaal aanzienlijk opgeknapt en nadien samengevoegd met de versie uit 1927. De Spaanse tekstbordjes van de Argentijnse versie zijn vervangen door Duitse, de beelden in de juiste volgorde gezet en dankzij de W.F. Murnau-stichting is Metropolis nu voor het eerst volledig te zien, en nog wel op Blu-ray!

Fritz Lang bracht de UFA-studio aan de rand van het faillissement, maar wegens zijn ingenieuze regietechnieken mocht de Duitser later ook nog M en Das Testament Des Dr. Mabuse maken. Helaas werd de cineast door het naziregime verplicht om naar Hollywood uit te wijken. Fritz Lang maakte daar wel een hele resem films, doch was hij één van de vele cineasten die de overstap van de stomme naar de geluidsfilm niet overleefde.

Het ingenieuze script van Metropolis werd in 1924 door Fritz Lang en Thea von Harbau geschreven. We schrijven het jaar 2026. De stad Metropolis is onderverdeeld in twee categorieën. Onder de grond leven de slaafse arbeiders die elke dag in de mijnen werken. Hun saaie leven bestaat louter uit werken en dat in grote tegenstelling tot de bovenverdieping waar de zogenaamde denkers wonen. In de Club Der Zonen vindt men alles: collegezalen, bibliotheken, theaters, stadions en ook de Eeuwige Tuinen. Het aardse paradijs wordt geleid door Joh Fredersen (Alfred Abel). Hij is ervan overtuigd dat zijn zoon Freder (Gustav Fröhlich) later in zijn voetsporen zal treden, maar dat mooie toekomstbeeld krijgt een deuk als de doodgeverfde opvolger toevallig een arbeidster ziet. De wrede Joh ontdekt dat zijn zoon met de opstandige arbeiders sympathiseert. Hij krijgt een tekening in handen van de 20.000 jaar oude catacomben. Na enig speurwerk komt de leider erachter dat de arbeiders (samen met zijn zoon!) naar de verhalen van Maria (Brigitte Helm) luisteren. Als zij het over de toren van Babel heeft, vertelt Maria dat zoon Freder de bemiddelaar zal worden. Joh die het gesprek heeft afgeluisterd trekt vol woede naar Rotwang (Rudolph Klein-Rogge) die de Machinemens (de beroemde metalen pop dus) heeft uitgevonden. Hij beveelt Rotwang om de Machinemens het gezicht van Maria te geven waardoor de arbeiders het geloof in de vrouw zullen verliezen.

Fritz Lang heeft zijn sciencefictionparabel met de nodige Wagneriaanse bombast gemaakt. Het is wellichtk daardoor dat Adolf Hitler zo verzot was op deze film. Lang had een gesprek met Goebbels waarin hem werd gevraagd om als cineast voor de partij te werken, maar de Duitser weigerde. Integendeel, in één van zijn volgende films (Das Testament Des Dr. Mabuse ) nam hij het naziregime stevig op de korrel. Daardoor moest Lang niet alleen wegvluchten, ook zijn huwelijk met Thea von Harbau (de scenariste van Metropolis) liep erdoor spaak. Zijn echtgenote had immers een lidboekje van de NSDAP. Hoe groot (en fout) het cinematografisch talent van Leni Riefenstahl ook is, toch zie je duidelijk waar de regisseuse voor Triumph Des Willens haar mosterd haalde. Net als Metropolis bezit ook deze propagandafilm gigantische massascènes waarin het individu moet wijken voor de groep.

Twee uur en een half is misschien op het eerste gezicht een ellenlange tijd voor een stomme film, toch merk je dat zelden of nooit. Dat komt in de eerste plaats door de verbluffende architectuur die een boegbeeld is voor het modernisme uit het begin van de 20e eeuw. Ook in de jaren 80 (tot zelfs nu) was (is) de film invloedrijk: van Blade Runner tot de hoesontwerpen van industriële bands zoals Nitzer Ebb en VNV Nation. Kortom, Metropolis is verplicht kijkvoer voor ieder zichzelf respecterende filmfanaat, al was het maar uit respect voor het verleden.

BEELD EN GELUID
Je moet de film in twee stukken opdelen. Allereerst zijn er de scènes uit de oorspronkelijke versie die we al decennia lang kennen. Door de bikkelharde tand des tijds zijn er heel wat mankementen, zo zijn meestal de hoekjes van de film gitzwart geworden. Maar als je dat niet meerekent dan is de restauratie piekfijn uitgevoerd. De scènes van de versie uit Buenos Aires zijn van een heel ander kaliber. De beelden zijn zeer sterk beschadigd met massa's streepjes als gevolg. Nu goed, er is ook geen andere keuze. De cinefiel die de volledige Metropolis-versie wil zien moet zich dus zoet houden met deze versie, gewoon omdat er geen andere bestaat. Desalniettemin hebben de restaurateurs verbluffend werk geleverd. Living Colour koos voor het oorspronkelijke 1.33:1-formaat en daar zullen heel wat filmliefhebbers het distributiehuis dankbaar voor zijn. Metropolis is een stomme film, maar op de geluidsband hoor je de fenomenale score van Gottfried Huppertz.

EXTRA'S
Het extra materiaal bestaat uit één lange documentaire die zo leerrijk is dat je hem in één ruk uitkijkt. Maker Artem Demenov belicht verschillende aspecten van de film. Allereerst is er de voorgeschiedenis. Fritz Lang inspireerde zich voor zijn futuristische parabel op de wolkenkrabbers van New York die hij voor het eerst zag toen Die Nibelungen er in première ging. Samen met zijn toenmalige echtgenote schreef hij het script en voor de decors werd hij geholpen door tal van vooraanstaande figuren uit het modernisme (architect Le Corbusier is daar een mooi voorbeeld van). De rest van de Metropolis-geschiedenis is gewoonweg schrijnend. Toen UFA de rechten aan Paramount verkocht werd meteen ook letterlijk de schaar in de prent gezet. Channing Pollock mocht in opdracht van Paramount meer dan een half uur uit het origineel knippen. Dit "overschot" is niet gearchiveerd, maar gewoonweg weggegooid. Dat we vandaag eindelijk de definitieve versie kunnen zien, hebben we zowel aan de Sovjetcensuur als aan een Argentijnse filmverzamelaar te danken. Alhoewel Sergej Eisenstein (de grootste Russische filmmaker) in de ban was van de film, raakte Metropolis toch niet door de censuur. De Russische moraalridders verwierpen het ideologische standpunt. Na de oorlog kon het Gosfilmofond gelukkig beslag leggen op enkele van de verbannen filmrollen. Daarmee had men wel niet de volledige, maar wel een onbeschadigde (verknipte) versie. Alles veranderde toen men in het Museo del Cine in 2008 in een verroest filmblik het origineel vond. Bij aanvang stond het Murnau-instituut wel niet te springen van geluk , want het ging "maar" om een 16mm-negatief (het oorspronkelijke was een 35 mm-positiefkopie). Aan de hand van foto's die Fritz Lang aan Henry Langlois van de Cinématheque in Parijs schonk kon men de precieze volgorde van de prent bepalen. Uiteindelijk had men geen keuze en daarom heeft men beeld per beeld opnieuw ingescand. Het uiteindelijke resultaat is nog altijd toegetakeld, maar beter kon niet. Voorts komen ook de filmstudio's van de UFA in Neubabelsberg aan bod (omdat verschillende gebouwen van de studio als decor zijn gebruikt) alsook Walter Schulze Mittendorf, de ontwerper van de wereldberoemde robot.

CONCLUSIE
Met 36.000 figuranten, 200.000 kostuums en 600 wolkenkrabbers is Metropolis de duurste film van zijn tijd. De woedende distributeur takelde de film met zijn vele versnijdingen zo toe dat tot in 2008 geen menselijk oog de versie zag zoals Lang die maakte. Tot men in Buenos Aires op een verroest filmblik stootte waarin de onversneden versie zat. Na een grondig restauratie is Metropolis op Blu-ray uitgebracht en die is vanaf vandaag ook in de Benelux te vinden. Onnodig te zeggen, dat dit verplicht kijkvoer is.