FILM
In 1943 komen Hans Pippig en zijn vader in Buchenwald terecht, een concentratiekamp voor politieke gevangenen. De Pippigs zijn opgepakt wegens het verspreiden van opruiende propaganda tegen het naziregime. Voor vader Pippig loopt de internering al meteen slecht af: tijdens de confrontatie met een nazi-officier heeft hij de man in de ogen gekeken, wat verboden is. Hij krijgt een flinke klap, komt op de grond terecht en wordt afgevoerd naar de infirmerie. Later verneemt Hans via kapo André Höfel dat zijn vader is overleden… de aandachtige kijker ziet hoe op de achtergrond een zwarte rookpluim uit een schoorsteen ontsnapt…

Mei 1945. Dankzij de hulp van André Höfel, een kennis van zijn vader, heeft Hans Pippig een baantje gekregen in het kledingmagazijn van het concentratiekamp, een luxebaantje in vergelijking met het harde werk van de rest van de gevangenen in de plaatselijke steengroeve. Tijdens het uitdelen van de zwart-wit gestreepte concentratiekampplunjes aan Joden van een konvooi uit Polen, wordt Hans een koffer in bewaring gegeven. Als hij ze nadien openmaakt, blijkt er een 3-jarig jongetje in verstopt te zijn. Volgens kapo André Höfel moet het kind aan de nazi’s gemeld worden of weer in de koffer gestopt om met het volgende transport uit het kamp te verdwijnen. De vader van het jongetje wordt van de dodenlijst naar de Auschwitz-lijst getransfereerd en Hans krijgt de opdracht om hem de koffer mee te geven bij z’n vertrek. Maar Hans, zelf vader van een jongetje van die leeftijd dat hij nauwelijks heeft gezien, kan het niet over zijn hart krijgen en verstopt de driejarige in het kledingmagazijn, waar hij z’n schaarse waterig soep en brokjes brood met hem deelt. Omdat het magazijn uiteindelijk geen veilige plek is wegens de nabijheid van de kantoren van de nazi’s, wordt het jongetje overgebracht naar de barakken, want – zo redeneert Hans – tussen een paar duizend gevangenen valt een peuter nauwelijks op.
 

Op zich een uitstekend idee, zij het dat de zaak wordt verraden door een medegevangene. Het kleine jongetje wordt tijdig in veiligheid gebracht, maar als de arbeidskrachten in het kledingmagazijn weigeren om diens nieuwe schuilplaats bekend te maken, worden André Höfel en een medewerker opgepakt voor ondervraging en foltering. De hele affaire komt op een slecht moment, want de geplande opstand van de gevangenen tegen de nazi’s komt in gevaar, mede omdat André Höfe als wapenspecialist niet alleen de namen van de leiders van het verzet kent, maar ook weet waar ze hun wapens hebben verstopt…
 

Naked Among Wolves is gebaseerd op waargebeurde feiten. De driejarige heette Stefan Jerzy Zweig en bracht het er levend vanaf dankzij het slimme en handige optreden van zijn vader en een aantal concentratiekampbewoners. De communistische toneelschrijver Bruno Apitz, ook opgesloten in Buchenwald, heeft de driejarige Stefan nooit gekend, maar het verhaal kwam hem ter ore en hij zag meteen het dramatische potentieel ervan. Na de oorlog benaderde hij het Oost-Duitse DEFA (Deutsche Film-Aktiengesellschaft, 1946-1992), maar daar bleek men geen interesse te hebben. Dus schreef Apitz er een boek over dat uitgroeide tot een groot succes, waardoor men bij DEFA op het eerder besluit terugkwam. Regisseur Georg Leopold draaide de tv-film Nackt unter Wölfen in 1960, regisseur Frank Beyer zorgde drie jaar later voor de bioscoopversie.
 

Naked Among Wolves speelt zich zo goed als helemaal in het concentratiekamp van Buchenwald af. De regisseur last een paar korte flashbacks in over Hans Pippig om het personage te situeren (z’n politieke actie, z’n huwelijk en hoogzwangere vrouw), maar voor de rest staat z’n camera de hele tijd in het kamp en voor een keer zijn de gevangenen niet per se joden, want in Buchenwald werden hoofdzakelijk politieke gevangen opgesloten (over de hele periode zo’n 250.000, waarvan er 21.000 overbleven bij de bevrijding), waaronder uiteraard ook joden die politiek actief waren geweest. De aandacht van de regisseur gaat uiteraard naar de pogingen om Stefan Jerzy Zweig voor de kampnazi’s verborgen te houden, maar op de achtergrond speelt de politieke context een belangrijke rol, nl. het feit dat de gevangenen een opstand voorbereidden en over een belangrijke voorraad wapens beschikten om zich te verweren tegen hun beulen. De nadruk ligt m.a.w. op de actie en dat betekent dat er sprake is van een minimale karakteruitwerking. De filosofie van mensen in een concentratiekamp is trouwens heel eenvoudig: het er levend vanaf brengen. In dit geval eventueel na een kampopstand die onder geen enkel beding voortijdig mag worden verraden.
 

Frank Beyers Nackt unter Wölfen was destijds omstreden in Oost-Europa omdat volgens de critici de Buchenwaldgevangenen er te gezond uitzagen en de wreedheden van de nazi’s niet werden getoond. In Moskou was men het daarmee schijnbaar eens, want op het Film Festival van 1963 ging de titel van beste film naar Fellini’s 8 1/2 na de klacht van de Poolse regisseur Jan Rybkowski over de ontoereikende openheid waarmee de nazi-wreedheden door Frank Beyer in beeld waren gebracht. Die kritiek heeft regisseur Philipp Kadelbach ter harte genomen, want zijn Buchenwaldgevangenen zien er wél uit als levende geraamten – je vraagt je af waar hij al die figuranten gevonden heeft – en hij last dan wel geen folterscènes in, maar de manier waarop André Höfel is toegetakeld na zijn confrontatie met de nazibeul spreekt boekdelen. Maar de regisseur van Unsere Mütter, Unsere Väter (2013) gaat nog een flink eind verder, want hij brengt zeer gedetailleerd het dagelijkse leven van de kampbewoners in beeld. Dat de gevangen werden uitgehongerd en dat de hygiënische voorwaarden schrijnend waren, dat weten we uit ontelbare films en series; dat het in en om de barakken verschrikkelijk stonk, dat de vestimentaire omstandigheden vaak beroerd waren (sommigen zijn half of zelfs helemaal naakt wegens geen kleren meer), dat er sprake was van woeker (voedsel, drank, sigaretten, maar ook seks) en dat duizenden mannen er als beesten samenhokten, het is nooit eerder op een dergelijke manier getoond. Dat zulke taferelen louter als achtergrond dienen voor de veel grotere verhalen over het driejarig jongetje en het smeulend verzet van de gevangenen, maakt de aanpak van regisseur Philipp Karlbach nog zo veel indrukwekkender.
 

Florian Stetter kruipt in de huid van de jonge politieke gevangene Hans Pippig. Zijn naam zegt u wellicht weinig, ook al kon u hem aan het werk zien in internationale releases zoals Sophie Scholl – Die Letzten Tage (2003), Napola (2004) en recenter nog in Kreuzweg (2014). Het personage wordt weinig uitgewerkt, maar het is wel duidelijk dat hij de driejarige peuter in bescherming neemt omdat hij ondertussen wellicht zelf vader is van een dergelijke dreumes. Beter, maar beslist niet grondiger, is het personage André Höfel uitgewerkt, een rol voor Peter Schneider die u aan het werk zag als RAF-lid Gerhard Müller in Der Baader Meinhof Komplex (2008) en als (de jonge) nazi-architect Albert Speer in Speer & Hitler: The Devil’s Architect (2005). Sylvester Groth was eerder te zien in Unsere Mütter, Unsere Väter en hij is een geloofwaardige leider van het Buchenwaldverzet, maar ook om dat personage uit te werken ontbreekt het regisseur Philipp Karlbach aan voldoende tijd. Groth heeft er al een lange carrière opzitten en sinds zijn rol in de prestigieuze serie Buddenbrooks (2008) was hij ook in Amerika aan de slag, o.a. in The Reader (2008) en Inglorious Bastards (2009).
 

In Frank Beyers Nackt unter Wölfen waren de verzetsmannen in Buchenwald allemaal communisten. Dat is begrijpelijk, want Oost-Duitsland bevond zich toen in de invloedssfeer van Rusland en de communistische partij stond er aan het roer. In werkelijkheid was er sprake van een gemengd gezelschap van communisten, sociaaldemocraten en andere politieke en religieuze gezindten. Regisseur Philipp Karlbach benoemt het verzet niet. Anno 2016 is er minder behoefte aan propaganda en al helemaal niet aan de nood om een dergelijke gevoelige historische aangelegenheid te recupereren ter wille van politieke motieven.