Het oudste bewijs dat mensen geloven in een leven na de dood is bewaard in een 5000 jaar oude piramide in het Egyptische Sakkara in het graf van koning Unas. Op de muren van zijn mausoleum is zijn wedergeboorte afgebeeld.  De Dag van de Doden in Mexico gaat terug op Allerzielen uit het katholicisme, maar er spelen ook veel oudere gewoonten een rol. De gelovigen zingen bij het graf van hun overledene om hem of haar te laten ontwaken. Ze maken eten klaar en serveren het rond het graf. Ze ervaren leven en dood niet als totaal gescheiden werelden. En ook Hindoes in India maken van een begrafenis een feest, want via incarnatie krijgt de overledene in het beste geval een beter volgende leven. Na een aantal incarnaties bereikt een Hindoe het Moskha, de staat van bevrijding en wordt hij een deel van de goddelijke energie. Wie het geluk heeft om in heilige plaats Veranasi te worden gecremeerd, die mag meteen rekenen op Moskha, want op die plaats stroomt het water van de Ganges in tegenovergestelde richting.

Maar misschien kunnen we onsterfelijk worden (want wat is het leven na de dood anders?) met behulp van artificiële intelligentie? De Amerikaanse Martine Rothblatt heeft een poging daartoe gedaan. Ze heeft een bewegende buste gemaakt die wordt gevoed met alles aangaande haar vriendin. Op die manier hoopt ze haar ziel over de dood te tillen…
 

In Rome gaat Morgan vervolgens op zoek naar de bron van de ideeën omtrent de dag des oordeels in het christendom. Hij komt bij een wetenschapper terecht die onderzoek doet naar 666, het teken van het beest. Dat zou de codenaam zijn voor keizer Nero die regeerde tussen 54-68 n.Ch. en die een grote stadsbrand in de schoenen van de christenen schoof waarna hij ze massaal liet executeren op wat nu het Sint-Pietersplein is, de plek ook waar hij Petrus liet kruisigen. 666 is de Hebreeuwse getalwaarde van Kaisar Neron en hij was voor de eerste christenen wellicht terecht de verpersoonlijking van het allergrootste kwaad. Het lijkt mij evenwel twijfelachtig of de christelijke ideeën omtrent de Apocalyps terug te voeren zijn op keizer Nero. Uit de Dode Zee-rollen blijkt duidelijk dat ideeën over de finale verwoesting bekend waren in de joodse leer en waarom zouden de eerste christenen die niet samen met heel veel andere ideeën (én het Oude Testament) overgenomen hebben? Via het christendom kwam de Apocalyps vervolgens in de Islam terecht en voor een terroristische groepering zoals IS is die eigenlijk al begonnen. Het gesprek dat Freeman vervolgens heeft met een bekeerde geradicaliseerde moslim valt jammer genoeg helemaal buiten de religieuze context en is hier niet op zijn plaats.

Datzelfde geldt een beetje voor de bijdrage over de zgn. Apocalypsvoorspelling van de Maya-kalender voor 21 december 2012, die niet meer is dan het einde van een cyclus in een cyclus. De Maya’s kenden de dag des oordeels niet, net zomin als de Boeddhisten die eerder de term ‘verlichting’ hanteren, zonder connotatie met een absoluut einde. In de laatste scène van deze aflevering praat Morgan Freeman met slachtoffers van de orkaan Katrina in New Orleans. Dat is misschien begrijpelijk gezien deze documentaireserie in de eerste plaats voor de Amerikaanse markt bestemd is, maar je kan de vloedgolf die New Orleans trof toch moeilijk vergelijken met de Apocalyps?
 

Abraham ligt aan de basis van het monotheïsme bij de joden. Zo’n 3000 jaar geleden, toen hij z’n zoon probeerde te offeren, werd hij door God gemaand om dat niet te doen, ook niet in de toekomst, omdat Hij, de enige God, het zo wilde. Uit het verbond tussen God en Abraham groeide de joodse religie die het monotheïsme doorgaf vaan christendom en Islam. Maar God kan ook een mens zijn, dat geloven in elk geval de Navajo-indianen in New Mexico. Tijdens de heilige ceremonie t.g.v. de overgang van meisje naar vrouw, wordt een aantal rituelen uitgevoerd (gedurende vier opeenvolgende dagen) waardoor de Navajo-god één wordt met de jonge vrouw. Als dat mogelijk is, zo redeneert Morgan Freeman, dan moet dat fysieke tekenen nalaten die de wetenschap aan het licht kan brengen. Daartoe wordt een scan van zijn hersenen gemaakt terwijl hij rust en vervolgens terwijl hij over God mediteert. De uitkomst zal u niet verbazen: er is sprake van verhoogde hersenactiviteit. Maar die was er misschien ook geweest als hij aan een naakte vrouw dacht of de aanschaf van een nieuwe auto? Zwak argument, met andere woorden, net zoals de scène in een megakerk in Houston waar 10.000 gelovigen een persoonlijke godservaring zouden hebben onder leiding van de predikanten Joel en Victoria Osteen, een mega-event dat via de satelliet wordt uitgezonden… tja, die Amerikanen…
 

Vanuit wetenschappelijk standpunt houdt het christelijke scheppingsverhaal uiteraard geen stand. Dat God de wereld zou hebben geschapen in 6 dagen en dat Adam en Eva de eerste mensen waren, het wordt ook in Rome als een metafoor beschouwd, eerder dan een voorstelling van de werkelijkheid. Volgens het hoofd van de Wetenschappelijke Academie  van het Vaticaan (opgericht in 1603) is de schepping veel meer een continuüm. Mocht dat niet zo zijn, wie heeft dan God geschapen? Maar die vraag is overbodig want, zo zegt hij, God is tijd én ruimte. Vreemd genoeg heeft de islam op dat punt een visie die wél strookt met de wetenschappelijke bevindingen: hemel en aarde zijn ontstaan uit een grote rookwolk, en de Aboriginals in Australië komen heel dicht in de buurt: hun creatieproces noemen ze The Dreaming: uit de sterrenhemel viel een wieg met een baby en die creëerde de krater Tnorala waar het leven vervolgens ontsproot. De wieg is duidelijk herkenbaar in een halfronde sterrenconstellatie in het sterrenbeeld Corona Australis (zuidelijke sterrenhemel). En ook het scheppingsverhaal van de Maya’s in El Mirador, hoofdstad van het Slangenrijk (Guatemala), sluit dicht aan bij de wetenschappelijke bevindingen: de Maisgod werd in de onderwereld onthoofd. Zijn zoons (een tweeling) probeerde hem te redden, maar daartoe moesten ze tot as worden verband en uitgestrooid in water. Daarin werden ze opnieuw geboren en met het hoofd van hun vader gingen ze naar de aarde waar ze het in de grond stopten: de geboorteplaats van de eerste Maya’s. Het ritueel (mais/as/water) bestaat nog steeds… Volgens de Hindoes is de schepping het werk van de godin Ganga die als een gigantische rivier (de Ganges) vanuit de hemel naar de aarde stroomde en zo het leven op aarde liet ontstaan, zo’n 8,6 miljard jaar geleden. Maar over het vóór en na maken de Hindoes zich geen zorgen, want zegt niet de Rig Veda dat er noch sprake is van niet-bestaan, noch van bestaan…
 

5. Why Does Evil Exist?
Komt het kwaad van buiten of komt het uit onszelf? Om dat te verifiëren praat Morgan Freeman in een streng bewaakte Amerikaanse gevangenis met een man die 24 vrouwen verkrachtte en er 3 vermoordde. Hij werd op z’n 27ste definitief opgesloten nadat hij na twee korte vrijlatingen gewoon opnieuw begon. Zijn MRI-scan blijkt sterk af te wijken van die van normale mensen: hij heeft geen empathisch vermogen. Bovendien zegt hij zelf geen controle te hebben over de drang die plots opkomt. Vrijlaten vindt hij geen optie, hij zou gewoon opnieuw beginnen… Dat er in de mens sprake is van goed en kwaad, dat wisten ze 3500 jaar geleden al in Luxor (Egypte), waar in de tombe van Menna de allereerste afbeeldingen zijn aangebracht van de weging van het hart (waarin goed en kwaad uit een mensenleven is opgeslagen). Menna verschijnt na z’n dood voor de god Osiris en op de weegschaal ligt zijn hart op de linkerschaal, terwijl de godin Maät (van de waarheid) op de rechterschaal zit. Menna heeft geluk: de weegschaal is lichtjes uit evenwicht in zijn voordeel. Hij heeft tijdens zijn leven meer goed dan kwaad gedaan. Via de Romeinen is het besef tussen goed en kwaad in het jodendom terechtgekomen en daarna in het christendom en de Islam.

Maar wat met de erfzonde die via Adam op het hele nageslacht is overgedragen? Hindoes kennen een vorm van uitdrijving. Wie tragisch of ongelukkig overlijdt heeft na z’n dood geen rust en kan zelfs familieleden lastigvallen. Daartoe dient het reinigingsritueel, dat kan de vorm van een echte uitdrijving aannemen door een sjamaan, maar het kan ook een ceremonieel ritueel zijn waarbij de voorouders geholpen worden (via gebeden, voedsel, bloemen) om het hiernamaals alsnog te bereiken. In het Zoroastrisme (naar de grondlegger Zarathustra), 3500 jaar geleden ontstaan in Iran, staat de strijd tussen God en de duivel centraal. De joden maakten kennis met de kracht van het kwaad tijdens de verbanning naar Baylon en later drong de figuur door tot de joodse literatuur. Ten tijde van de geboorte van christus hadden ze er een eigen naam voor: Beëlzebub (afgeleid van Baäl-Zebub) die bij de christenen duivel werd genoemd. Ondertussen is het Zoroastrisme geëvolueerd en zegt de leer dat het kwaad uit de mens zelf komt…
 

De Nieuw-Zeelandse psycholoog Jesse Bering beweert dat het bovennatuurlijke ons op het goede pad houdt, dat het ons aanzet om de regels te respecteren en egoïsme uitbant. Hij heeft een wonderlijk experiment ontwikkeld om de theorie te bewijzen en verrassend genoeg is de uitkomst altijd dezelfde: als mensen niet onder toezicht staan houden ze zich niét aan de regels, in het andere geval altijd. In de test laat hij twee groepen kinderen een magneetje naar een bord gooien vanachter een witte lijn. Die mogen ze niet overschrijden. Bovendien bevinden ze zich alleen in de kamer en omdat ze met de rug naar het bordje staan, is het moeilijk om te scoren. Van de eerste groep overtreedt bijna elk kind de spelregels. Aan de tweede groep wordt verteld dat de onzichtbare prinses Alice op een stoel in de kamer aanwezig is om de voortgang van het magneetwerpen te volgen. Resultaat: geen enkel kind overtreedt de regels...

Wellicht heeft religie precies die functie in een beschaafde maatschappij: ervoor zorgen dat mensen zich aan de regels houden en hun kwade neigingen onderdrukken.
 

In Rome houdt de Wetenschappelijke Academie toezicht op mirakels. Je kan heilig verklaard worden omdat je een martelaar bent, of omdat er na je dood twee mirakels zijn gebeurd die aan jou kunnen worden toegeschreven. Het onderzoek van de Academie kan jaren of decennia duren. In Rome zijn ze voorzichtig, want niet elke uitzonderlijke gebeurtenis is een mirakel. Bij de Romeinen lagen de kaarten anders: de goden hadden volledige controle, van mirakels was dus geen sprake. Toch werd er gegokt tijdens de races en het dobbelen, en vooraf werden er in het Mithraeum offers gebracht om de goden goed te stemmen, zeg maar op de hand te krijgen. En er was altijd een noodoplossing: valsspelen. De Romeinen geloofden in het lot en dat kon je manipuleren. Ze geloofden niet in de goden. Ook in het Chinese Taoïsme wordt ingezet op het lot, maar men probeert het niet via allerlei slinkse trucs te beïnvloeden of te manipuleren. Bij de taoïsten is er sprake van een universele energie in elk individu, door de onderlinge verbondenheid is ieders lot bepaald vanaf het prille begin. Van mirakels is geen sprake: alles is met elkaar verbonden, alles heeft een reden. Wonderen zijn verbindingen die niet als dusdanig zijn herkend. De aflevering sluit af met het verhaal van een arts in Virginia die meent dat hij door een goddelijke interventie van een dodelijke kwaal is gered. Oh ja, de chemokuur was een goed hulpmiddel, maar zonder miraculeuze tussenkomst van hogerhand had hij het niet overleefd... tja, sommige mensen weten altijd precies hoe de vork in de steel zit.

Mirakels, het zijn in elk geval brengers van hoop, waarbij we vergeten dat de natuur tot grotere prestaties in staat is dan we vermoeden.