FILM
We hebben het eerlijkheidshalve nooit verwacht dat we dit ooit zouden schrijven, maar het is helaas zo dat het vandaag niet al te goed gaat met Steven Spielbergs carrière. Zijn Kuifje-adaptie was niet echt het verhoopte succes, War Horse was misschien zijn zwakste prentje in jaren en zelfs Lincoln (ondanks de vele superlatieven) liet niet meteen de kassa’s rinkelen. Ten minste, niet naar zijn normen, een Spielbergfilm was immers in betere tijden bijna synoniem met een kaskraker die al zijn concurrenten liet verbleken. Terecht, want ook al kiest Spielberg soms het melige (of zelfs nog erger het infantiele) pad, toch is de vader van E.T. zonder enige twijfel één van de grootste (en beste) regisseurs die Hollywood in zijn rangen heeft (had?) De cineast heeft een indrukwekkende filmografie waartussen heel wat fenomenale klassiekers zitten. Iedere filmfan zal wel zijn eigen Spielberg-lieveling hebben. Alhoewel ondergetekende nooit weet welke te kiezen, blijft Schindler’s List één van de absolute kanshebbers. Naar aanleiding van de twintigste verjaardag van dit Holocaustdrama bracht Universal de film opnieuw uit op Blu-ray, en dan nog wel in een digitaal gerestaureerde versie onder supervisie van de meester zelve! Deze excellente uitgave bestaat uit twee blauwe schijfjes met een bijbehorend fotoboekje dat een ideale ode vormt aan één van ’s werelds mooiste prenten.

In de loop der jaren is Spielbergs meesterwerk de film bij uitstek geworden die (net als Daens) door luie leraars geschiedenis wordt gebruikt om aan de kinderen door middel van visuele (Hollywoodiaanse) beelden te tonen waartoe de mens in staat is. Toch is Schindler’s List meer dan zo maar een tragisch epos, de prent is ook op cinematografisch en visueel vlak een onverwoestbaar meesterwerk. Door het gebruik van zwart-witfotografie zijn de visuele kiekjes magistraal en minstens even geniaal als die uit bijv. Citizen Kane. De film werd verdiend een triomf. Hoe veel respect men ook voor Spielberg mag hebben, toch was er wellicht niemand die dacht dat de maker van Jaws tot zoiets verbluffends als Schindler’s List in staat was.

De film vangt aan met het geluid van een angstaanjagende stoomfluit. Terwijl Duitse officieren zich amuseren in de decadente nachtclubs, wordt het trieste lot van de Joden bezegeld. Ondanks de malaise tracht iedereen munt uit de oorlog te slaan. Nietsnutten worden plots hoge pieten in het militaire regime en er zijn zelfs enkele joden die een stuiver proberen bij te verdienen op de goed draaiende zwarte markt. Ook Oskar Schindler (Liam Neeson) is op zoek naar een fortuin. De Duitser verkast naar Krakau om een bankroete emailfabriek te redden. De goedkoopste arbeidskrachten zijn op dat moment joden. Hun loon wordt namelijk rechtstreeks naar de SS overgemaakt waardoor ze zo goed als gratis werken. Op deze manier vergaart Schindler in geen tijd massa’s geld. Schamen doet de zakenman zich niet, want door werk aan 350 joden te geven (die weliswaar geen cent verdienen) blijven ze uit de gaskamers. Beetje bij beetje begint de SS onraad te ruiken, want de rekrutering van zijn arbeiders is zeer dubieus. Een oude man met één arm kan je immers moeilijk een onmisbare arbeidskracht noemen. De selectie wordt gemaakt door Itzhak Stern (Ben Kingsley), één van de joodse investeerders die Schindler nodig heeft voor het oprichten van zijn bedrijf. Stern dankt op korte tijd tweemaal zijn leven aan de industrieel. Nadat hij per abuis zijn arbeidskaart vergeet, wordt hij door Duitse soldaten opgepakt en in een wagon richting Auschwitz gezet. Schindler kan zijn deportatie op het nippertje voorkomen, maar het echte drama speelt zich achteraan het perron af. Terwijl duizenden joden in een trein als beesten worden opgesloten, controleert de SS in een magazijn nauwkeurig hun bagage. Waardevolle voorwerpen worden uit de koffers gehaald, de rest van hun bezittingen belandt respectloos op een brandstapel. De wreedheid van het SS-regime barst volledig uit zijn voegen.

Schindlers snode plan dreigt volledig te mislukken als de SS beslist dat het een beter idee is om joodse gevangenen zelf aan het werk te zitten. Het getto van Krakau wordt onder leiding van de gewelddadige Amon Goeth (een uitmuntende Ralph Fiennes) geliquideerd. Doordat alle arbeiders naar het nabijgelegen werkkamp van Plaszow worden overgebracht, valt de productie in de emailfabriek volledig stil. Niet alleen leven gevangenen er in onmenselijke toestanden, ook is hun leven ieder seconde in gevaar. Amon Goeth is de verpersoonlijking van het ultieme kwaad. De officier heeft geen sikkepit medelijden met de joden. Vanop zijn balkon schiet hij willekeurig onschuldige mensen neer. Wie toevallig in zijn vizier komt, bekoopt het met zijn leven. Gelukkig is er opnieuw Schindler, want de fabriekseigenaar slaagt erin om het op een (weliswaar broos) akkoordje met Goeth te gooien waardoor de arbeiders opnieuw in de fabriek aan de slag kunnen gaan.

Schindler’s List is een meesterwerk, één van ’s werelds beste films ooit. Maar dat is dan wel louter uit cinematografisch oogpunt bekeken, want Spielberg ging niet helemaal vrijuit wat betreft de morele kant van het verhaal. De cineast schildert Schindler af als een humanitaire held zonder er ook maar één minuut bij stil te staan dat hij in feite een oorlogsprofiteur is (weliswaar eentje met een gouden hart). De Duitser heeft inderdaad het leven van ruim 1100 joden gered, doch is hij altijd een omstreden figuur gebleven. Zelfs zijn gewezen echtgenote Emilie Schindler had heel wat kritiek op zijn daden. Zelf zijn wij geen historici, dus spreken wij ons daar niet over uit. Wel mogen we zeggen dat het sullige einde (de overlevende Schindler-joden leggen één voor één een steen op zijn graf) een brug te ver is die helemaal niet in het concept van de film past. Anderzijds herinnert deze scène er ons aan dat het om een Spielberg-film gaat. Sommige joden hadden het er ook moeilijk mee dat Spielberg de Holocaust gebruikte om er een cinematografisch spektakel van te maken. De meeste moeilijkheden hadden ze evenwel met de filmversie van Amon Goeth. Ralph Fiennes speelt de rol van zijn leven en verschillende critici (waaronder ondergetekende) beschouwen zijn personage als één van de meest angstaanjagende monsters uit de filmgeschiedenis. Het gevolg is natuurlijk wel dat hij de ster is van de film is. Het personage dat het meest tot de verbeelding spreekt is Goeth en niet de grijze (saaie) muis die Oskar Schindler heet! Goeth is een onzekere narcist die ons door zijn charisma meer aan Travis Bickle uit Taxi Driver doet denken dan aan het vlees geworden kwaad dat met eigen hand ruim 500 joden doodde. Hoe erg het ook is dat er op deze wereldbol psychopaten als Amon Goeth rondlopen, toch werd zijn cinematografisch alter ego een filmicoon. Sommige gingen zelfs zo ver om het personage van Goeth met dat van Jaws (het monster) te vergelijken. Een niet onaardige vergelijking is dat. Goeth is een Hannibal Lecter, je krijgt koude rillingen bij het zien van zijn verschijning, maar hij drijft wel de spanning ten top.

Zoals eerder vermeld is Schindler’s List een cinematografische triomf waarin we duidelijk zien dat Spielberg een grootmeester in zijn vak is. Hij pikt weliswaar zijn ideeën uit andere films (van het schaduwspel uit The Third Man tot de extreme close-ups uit Eisensteins films), doch staat het buiten kijf dat er een genie aan het werk is. Waarschijnlijk zonder het zelf te willen (Spielberg is immers in de eerste plaats het eeuwige kind) is hij de maker van de twee beste oorlogsfilms aller tijden geworden. In Saving Private Ryan toonde hij op excellente wijze de hoop, terwijl hij in Schindler’s List de terreur van de mensheid in de verf zet. Het zijn alle twee films die niet gespaard zijn gebleven van een veel te Hollywoodiaanse aanpak, maar toch zijn het twee prenten die tot het kruim van de filmgeschiedenis behoren. Schindler’s List is cinema in al zijn grandeur, het is kunst.

BEELD EN GELUID
Het beeld is quasi perfect, de enige filmgrain die je ziet is in het Universal-logo. De zwart-witfotografie is excellent en herinnert ons aan enkele grootmeesters die ongetwijfeld als voorbeeld hebben gediend. Zelden (misschien op David Lynch na) speelde een hedendaagse Hollywoodregisseur zo mooi met het schaduwspel als Spielberg dat in Schinder’s List doet. Een feilloze transfer als deze verhoogt nog eens extra de filmpret. Op de soundtrack vind je een ingetogen score van huiscomponist John Williams.

EXTRA’S
Hoe indrukwekkend de film en de uitgave ook is, des te teleurstellend zijn de extra’s. Deze jubileumuitgave kon het ultieme moment zijn om ons te overladen met extra materiaal over zowel Spielberg als de echte Oskar Schindler, maar helaas blijft het bij een documentaire die niet meer is dan een samenraapsel van interviews met joden die de terreur van de Holocaust hebben overleefd. Uiteraard zijn de getuigenissen aangrijpend en moet je meer dan eens naar adem happen, doch heb je dit al honderd keer (en veel beter) gezien. Het is trouwens niet omdat je een groot drama dankzij moed en vastberadenheid hebt overleefd dat je daardoor een groot verteller bent. De regie van deze documentaire is slaapverwekkend (ondanks de gruwel).

CONCLUSIE
Steven Spielberg wordt wel eens smalend het eeuwige kind genoemd. Schindler’s List laat de Hollywoodregisseur echter van een heel andere kant zien. De gedurfde zwart-witfotografie verwijst vaak naar de expressionistische cineasten uit het einde van de jaren 20, waardoor Schindler’s List een filmrit van drie uur is die je nooit vergeet. De acteerprestaties zijn uitmuntend. Ralph Fiennes speelt als Amon Goeth één van de meest boosaardige duivels ooit. Onmisbaar in elke collectie, alleen jammer dat er goede extra’s ontbreken.