FILM
Nadat hij in de burgeroorlog zichzelf met een moedige daad - feitelijk een roekeloze zelfmoordpoging - onderscheiden heeft, wordt luitenant John J. Dunbar (Kevin Costner) op zijn eigen verzoek overgeplaatst naar de verste uitpost, die grenst aan het nog ongerepte westen, in de hoop daar terug emotioneel evenwicht te vinden. De buitenpost is al lang verlaten, omdat de soldaten er ofwel gedeserteerd zijn, ofwel afgemaakt door de indianen. Dunbar besluit tegen beter advies in te blijven en de post terug op te knappen. Gaandeweg leeft hij zijn Indiaanse buren kennen, een Sioux-stam, en alhoewel de eerste contacten niet getuigen van goed nabuurschap (een paar stoere jongetjes proberen zijn paard te stelen), kan Dunbar de eerst schuchtere contacten leggen, ook al omdat de wijze van de stam, Kicking Bird (Graham Greene) even nieuwsgierig is naar hem als omgekeerd.




De taal blijft natuurlijk een onoverkomelijke hindernis, maar Kicking Bird heeft zich eertijds ontfermd over het jonge meisje Stands With A Fist (Mary McDonnell), wiens ouders zijn afgeslacht door de moordlustige Pawnee-indianen. Stands With A Fist kent nog een beetje Engels, en leert gaandeweg Dunbar de taal van de indianen spreken. Nadat hij de indianen heeft geholpen het spoor te vinden van de voor hun overlevering noodzakelijke buffels, is het ijs gebroken, en wordt Dunbar door de stam geaccepteerd. Kicking Bird vraagt hem zelfs om, wanneer de Sioux ten strijde trekken tegen de Pawnee, dat Dunbar zijn gezin zou verdedigen, een verzoek waar veel eer aan verbonden is. En bijna gaat het mis, want de Pawnee maken gebruik van de afwezigheid van de krijgers om het kamp van de Sioux aan te vallen. Om zich te kunnen verdedigen heeft Dunbar de voorraad reservegeweren uit het fort gehaald en aan de indianen gegeven. Op dat moment blijkt al dat zijn loyaliteit eerder bij zijn nieuwe vrienden dan bij zijn leger ligt, en wanneer Kicking Bird ook dan nog eens zijn goedkeuring uit voor een huwelijk tussen Stands With A Fist en Dances With Wolves - Dunbar's indianennaam - is hij definitief één van de broeders.




Definitief? Uiteindelijk vertelt hij aan Kicking Bird dat de dag nadert waarop de blanken de terreinen van de indianen zullen betreden, en zonder respect voor de indianentraditie manu militari alles onder de voet zullen lopen. Wanneer op Dunbars aanraden de indianen verhuizen, herinnert hij zich plots dat hij een dagboek heeft achtergelaten in het fort, waarmee het terugvinden van het indianenkamp een lolletje moet worden. Dunbar realiseert dat hij terug naar het fort moet om het document te vernietigen, maar het is al te laat...

De rechtenkwestie die Dances With Wolves plaagt, is alleen al een roman waard. Eertijds werd de theatrical cut uitgebracht door Warner, maar kennlijk had het ter ziele gegane A-Film de rechten op de director's cut, en daarmee waren ze nog niet de eersten, want in een lang vervlogen verleden bracht Polygram, het label van Philips dat al lang ter ziele is gegaan, de director's cut uit. Die laatste versie had zelfs nog de dialogen van de indianen in hardcoded Duitse (!) ondertitels staan. Wat zijn de tijden veranderd! Wie de director's cut op Blu-rau in handen wil krijgen, zal zich tot de buitenlandse markt moeten wenden. Verleden maand kwam echter het bericht dat The Searchers brood zag in het heruitbrengen van enkele "oudere" films op Blu-ray, waaronder onderbroekenkomedie Austin Powers: International Man Of Mystery en het Van Damme-vehikel Legionnaire. Bij de worp zat echter ook deze Dances With Wolves, en alhoewel het in zekere zin spijtig is dat The Searchers kennelijk niét over de rechten van de director's cut beschikt (mocht dat wel zo zijn dan houd ik me ten zeerste aanbevolen), is het uitbrengen van deze oudere titel een voorbeeld dat navolging verdient.




Niet iedereen is even opgezet met Kevin Costner's acteer- en regisseerwerk, maar vriend en vijand - zelfs de meest fanatieke Costner-haters - moeten toch erkennen dat deze zevenvoudige Oscarwinnaar - onder meer beste film in 1990 - een meesterwerk van cinematografie en narratieve kracht is. Zelfs de theatrical cut klokt af op drie uur, en dit is geen film voor een publiek waarvoor de afwikkeling van de plot op maximaal honderd minuten moet afgewikkeld zijn. Costner bracht met zijn film de lange, narratieve westerns terug onder de aandacht, wat onder meer ook het succes van films als Unforgiven - twee jaar later eveneens bekroond met een Oscar - kan verklaren. De periode waarin Dunbar nog niet met de indianen kan communiceren, wordt handig opgevangen door hem off-screen te laten citeren uit zijn dagboek, hetzelfde dagboek dat op het einde van de film zo'n cruciale rol in de plot vervult.




De film werd vooral eertijds door de critici de hemel ingeprezen omwille van de niet-karikaturale manier waarop de blanken en de indianen, en vooral de verhouding tussen die twee wordt belicht. Zonder daarmee de minder fraaie kanten te willen afvlakken: de noordelijke troepen in de Amerikaanse burgeroorlog waren misschien voor afschaffing van de slavernij, maar indianen neerschieten voor de sport behoorde in de vrije tijd tot één van de geliefkoosde bezigheden van de manschappen. Ook de indianen worden in verschillende nuances neergezet: enerzijds heb je de wijze Sioux en anderzijds de wrede Pawnee, wat op zich ook weer op het eerste zicht een beetje doet uitschemeren dat de indianen verdeelbaar zijn in een goed en een slecht kamp, maar anderzijds zijn zelfs de Sioux niet te beroerd om enkele blanke jagers, die hun buffels zomaar voor de lol (én voor de huiden) hebben gestroopt, op hun beurt te stropen, met toepassing van alle bij dergelijke situaties horende wreedheden.

Daar tussenin geplaatst: de romance tussen de Amerikaanse soldaat en het door de indianen opgevoede blanke meisje. Dit lijkt misschien ook wat vergezocht, maar feit is dat de auteur een dergelijke deus-ex-machina truc moest uithalen omdat anders de communicatie tussen Dunbar en de indianen niet als realistisch zou overkomen - denk maar aan al die films over de Tweede Wereldoorlog waarin alle Duitsers Engels spreken. Doordat de film zo lang duurt, en de overgangsperiode waarin Dunbar zich aan de taal aanpast, zo lang en gedetailleerd weergegeven wordt, stoort dit element niet, en wordt het zelfs één van de meest dragende en interessante verhaallijnen. Bovendien leert een klein beetje geschiedkundig onderzoek dat de adoptie van blanke kinderen door indianen niet zo uit de lucht gegrepen is als de meeste mensen wel denken. Verder dankt Dances With Wolves zijn bijnaam aan de manier waarop Dunbar tracht vriendschap te sluiten met een rondzwervende wolf, hetgeen als metafoor moet dienen voor zijn relatie tot de indianen. Ook hier kruipt de nodige tijd in om het verhaal degelijk te vertellen, maar intussen levert dat weer enkele prachtige natuurbeelden op.




Dances With Wolves moet een helse opdracht geweest zijn om te filmen. Men moest kudden paarden in bedwang houden (gaat nog), kudden buffels (iets moelijker) en bovendien een wolf - voor de film werden er twee gebruikt - temmen. Om dan nog maar te zwijgen van de indrukwekkende hoeveelheid attributen en decors, en als klap op de vuurpijl waren de weersomstandigheden er niet naar om een degelijke film af te leveren; overdag was het veel te heet, waardoor de crew enkel 's morgens en 's avonds aan de buitenscènes konden werken. Maar het resultaat is er, en de kritische acclaim was misschien wel een beetje een verrassing voor cast en crew. Ook voor de rest van de cast legde deze film geen windeieren: voor Mary McDonnell betekende het een beetje een doorbraak, maar ze heeft er lange tijd niet ten volle van kunnen profiteren, op een bijrolletje in Independence Day na, en het is pas in 2001 met Donnie Darko dat deze uitstekende actrice terug wat onder de aandacht van het publiek is gekomen, wat haar onder meer een vaste rol in de Battlestar Galactica-reboot opleverde. De Canadese acteur Graham Greene zou zijn indianenkostuum later nog eens aantrekken voor Maverick, maar heeft op zijn palmares een veel breder scala aan rollen staan. Opperhoofd Ten Bears, vertolkt door Floyd 'Red Crow' Westerman, zal dan weer een bekend gezicht zijn voor X-Files-fans, waar hij in enkele mythology-episodes opdook als de mysterieuze Navajo-indiaan Albert Hosteen. Tal van nevenplots, zoals het opgroeien van de jonge Smiles A Lot, die voor de eerste keer een mens doodt, en daarmee voorgoed zijn kinderlijke onschuld verliest, maken het geheel er zeker niet onoverzichterlijker, en zelfs alleen maar boeiender en geloofwaardiger op.




Maar al dat acteertalent is allemaal ondergeschikt aan het superieure fotografie-werk. Dances With Wolves moet op film-esthetisch vlak tot één van de beste films aller tijden gerekend worden. Ook daar wordt de moraliserende toon van de stoute blanke die de brave indiaan zijn land heeft afgepakt, wat onderdrukt, en beperkt men zich tot een droge voetnoot op het einde dat pakweg twintig jaar later het rijk van de Sioux definitief uit was door de onderwerping aan de blanken. En gek genoeg is het net dit niet met het vingertje wijzen, maar de grandeur waarmee de Sioux worden uitgebeeld als een nobel en wijs volk - Costner gebruikt in zijn monologen het woord harmonie - dat maakt dat Dances With Wolves als aanklacht tegen het opleggen van de Westerse normen aan de inheemse volkeren, zo striemend eerlijk overkomt.

Zeven Oscars. Het hadden er meer kunnen zijn, want de film was twaalf keer genomineerd. Kevin Costner als beste hoofdrol, Graham Greene als beste mannelijke en Mary McDonnell als beste vrouwelijke bijrol grepen naast de prijzen, maar voor Beste Cinematografie, Beste Editing, Beste Muziekscore (John Barry), Beste Geluid, Beste Aangepast Script en Beste Regisseur werd de prijs verzilverd. Ook voor Beste Film kreeg de prent in 1991 het felbegeerde beeldje. Sommigen beweren dat die prijs naar Goodfellas van Irwin Winkler had moeten gaan. We beg to differ. Costner zou daarna nog Waterworld en The Postman zelf regisseren (alhoewel voor die eerste film zijn boezemvriend Kevin Reynolds zijn naam aan de film zou verbinden). De meningen over zijn andere films zijn verdeeld, maar Dances With Wolves is er ééntje voor de (film)geschiedenisboekjes.

BEELD EN GELUID
The Seachers heeft een mooie Blu-ray afgeleverd die eer doet aan de grootste panoramische shots die de film rijk is. De gedetailleerde kostuums en wapenvesten van de Sioux worden in al hun pracht weergegeven, en een zelfde niveau van detaillering vinden we in de redelijk gruwelijke openingsscène waarin Dunbar in het lokale abattoir veldhospitaal ligt. De lengte van de film is verantwoordelijk voor hier en daar een klein compressieprobleem, maar het loopt alleszins niet de spuigaten uit: Dances With Wolves oogt mooi, en alhoewel het beeld een beetje aan de softe kant is, zijn de weidse scènes oogstrelend. Er is een DTS-HD MA 5.1-track voorzien die mooi ruimtelijk werkt, vooral wanneer de indianen chargeren of wanneer Kevin Costners personage als wandelende schietschijf op zijn paard galoppeert tussen de Noordelijke en de Zuidelijke linies. Hoogtepunt in de surrounds is ongetwijfeld de scène waarin de Sioux op buffeljacht gaan. Daarnaast bevat Dances With Wolves met de soundtrack van John Barry één van de mooiste soundtracks aller tijden - overtuig uzelf als u me niet gelooft. De ondertiteling is enkel in het Nederlands en niet in het Engels, wat een probleem kan zijn voor mensen die deze film liever zonder ondertitels wensen te bekijken. Tenzij U vlot de taal van de Sioux spreekt, natuurlijk.




EXTRA'S
De The Searchers-versie schiet in één punt tekort, en dat is in de afwezigheid van bonusmateriaal. En dat voor een zevenvoudige Oscarwinnaar!

CONCLUSIE
Jammer dat het niet de director's cut is, maar de theatrical cut van Dances With Wolves is ook zeer de moeite - we pitsen er inhoudelijk een half puntje af om voor een eventuele director's cut nog een slag om de arm te houden. The Searchers verdient alle lof dat ze oudere films een tweede leven op Blu-ray gunnen, en dat mag ook eens gezegd worden.




WEETJES

• De Polygram-versie had een AL-rating, terwijl de A-Filmversie een +16-rating heeft in de Benelux. Deze versie is dan weer 12+. Bij de filmcensuurcommissie weten ze het ook niet meer.
• Het kleine meisje dat een jonge Christine/Stands With A Fist speelt in een flashbackscène is Annie Costner, dochter van.
• Mary McDonnell, die in deze film de pleegdochter speelt van Graham Greene, is in werkelijkheid ouder dan haar "vader".
• Vooraleer Kevin Costner zelf besloot de hoofdrol te spelen, was de rol van John Dunbar voorzien voor een jonge, onbekende acteur genaamd Viggo Mortensen.
• Op de openingsscène na is de film grotendeels chronologisch gefilmd, om het weerpatroon te laten overeenkomen met de verstreken tijd in de film.
• Eén van de twee dokters, die in de openingsscène discussiëren of Dunbar zijn been nu al dan niet moet worden afgezet, is Kevin Costner zelf. De gewonde Dunbar is zijn stunt-double.