FILM
Het verhaal van Jeanne d’Arc fascineerde schrijvers en artiesten door de eeuwen heen. In de filmwereld vertolkte Ingrid Bergman de rol in 1948, alsook Jean Seberg in 1957 zonder zich echt te onderscheiden. In Frankrijk zelf zagen we Procès de Jeanne d'Arc van Robert Bresson in 1962 en meer recent The Messenger: The Story of Joan of Arc, de poging van Luc Besson met Milla Jovovich in de hoofdrol. Geen van allen overtreffen ze de versie uit 1928 van Carl Theodor Dryer, één van de sterkste films ooit gemaakt.

Het openingsshot toont een hand die een oud boek opent over het proces van Jeanne, die veroordeeld wordt van ketterij. Hoewel Dreyer het proces tot 1 dag herleidt, komen de meeste dialogen rechtstreeks uit de archieven. Wat opvalt is dat er voor een stomme film behoorlijk wat “gesproken” wordt. De aanpak van de regisseur is zo realistisch dat we ons met momenten in een documentaire uit de 15de eeuw wanen. Door bijna constant close-ups te gebruiken en nooit de volledige omgeving te tonen, weet hij een gevoel van claustrofobie te creëren. We hebben geen idee hoe groot de ruimte is waar het zich afspeelt, maar het lijkt allemaal enorm klein en daardoor lijken de rechters bijvoorbeeld ook meer intimiderend. Het gebruik van diagonale opstellingen geeft een idee van de tegenstellingen tussen Jeanne en haar vervolgers. De rechters kijken met gefronste wenkbrauwen op haar neer, terwijl ze wanhopig proberen haar beweringen de kop in te drukken. Jeanne kijkt steeds naar boven. Ze weet dat ze niets verkeerd heeft gedaan en aangezien ze nog maar 19 jaar is, is ze niet in staat zich te blijven verweren tegen de psychologische druk die de anderen op haar uitvoeren. Men legt de nadruk op de laatste uren van haar leven en schenkt geen aandacht aan de heroïsche daden die ze verrichtte in de strijd. Daardoor blijven we achter met het beeld van de fragile, angstige Jeanne zonder enig spoor van het leiderschap dat ze ooit vertoonde. Het is geen geheim dat Jeanne om het leven wordt gebracht, dus we geven geen spoilers weg door dat te zeggen. De finale is hypnotiserend, angstaanjagend en één van de meest naslepende beelden uit de film. We zien hoe ze langzaam wordt verteerd door de vlammen en de wachten zich stilletjes voorbereiden op de rel die kort daarop zal ontstaan. Tijdens het proces zei Jeanne tegen de rechters dat God haar beloofd had haar te bevrijden van haar vijanden met een grote overwinning. Wanneer men haar klaarmaakt voor de brandstapel, vraagt men wat ze nu van die belofte denkt. “Gods wegen zijn niet onze wegen” antwoordt ze daarop. De dood is haar bevrijding. Martelarij is haar overwinning.

Het optreden van hoofdrolspeelster Renée Falconetti is mogelijk één van de meest legendarische ooit op film vastgelegd. In totale stilte brengt Falconetti een enorm krachtige boodschap over d.m.v. haar expressieve gelaatsuitdrukkingen. Het feit dat zij eigenlijk een toneelactrice was en dit haar enige filmoptreden draagt daar ongetwijfeld toe bij.

BEELD EN GELUID
Men ging ervan uit dat het originele negatief van de film verloren was gegaan bij een brand. Dreyer maakte daarop een alternatieve versie van andere opnames, maar ook die ging op in vlammen. Jarenlang was La Passion de Jeanne d’Arc enkel beschikbaar met slechte prints vol censuur en andere aanpassingen. In 1981, stuitte men op een nagenoeg perfecte print van het origineel in een instelling voor geesteszieken in Oslo. Die originele print heeft Criterion gerestaureerd voor de dvd en de kwaliteit van de transfer is opmerkelijk, zeker gezien de leeftijd van het originele materiaal. We kunnen niet ontkennen dat er beschadigingen aanwezig zijn, maar het merendeel is extreem helder met rijke grijze en zwarte kleuren in de fotografie van Rudolph Maté.

La Passion de Jeanne d’Arc is oorspronkelijk een film zonder geluid en dat blijkt bijzonder goed te werken, maar Criterion geeft je ook de optie om de film te bekijken met Visions of Light, een muzikaal meesterwerk van Richard Einhorn uitgevoerd door Anonymous 4, solist Susan Narucki en het filharmonisch orkest en koor van de Nederlandse Radio. Visions of Light werd geïnspireerd door het verhaal van Jeanne en de film. De track werd opgenomen in Dolby Digital 5.1 en klinkt van begin tot einde kristalhelder door de speakers. Als kijker wordt je echt meegesleept in het drama dat zich ontwikkelt op het scherm.

EXTRA’S
Er is een commentaartrack van Casper Tyberg, student aan de universiteit van Kopenhagen. Hij geeft een grondige analyse en duidt op het belang en gewicht van bepaalde scènes. Daarnaast geeft hij ook informatie over hoe de film onthaald werd en daaruit blijkt dat dat overwegend negatief was.

Bij films met een problematische geschiedenis voegt Criterion gewoonlijk enkele extra’s toe met de nodige uitleg daaromtrent zoals bijvoorbeeld bij Brazil. Bij La Passion de Jeanne d’Arc is dat niet anders. Op de dvd voorziet men een onderdeel History and Production met verschillende submenu’s. Zo is er een deel met nota’s en foto’s over de geschiedenis van de productie en hoe een heleboel mensen niet akkoord ging met de regisseur; hij was immers geen Fransman en ook geen Katholiek. Een ander stuk behandelt de verschillende versies van de film. Zo is er bijvoorbeeld een versie van 120 minuten lang, alleen maar door een verkeerde frame rate. Het is behoorlijk intrigerend om te zien hoe films door zoveel handen aan flarden worden geknipt.

Vervolgens komen we bij een audio-interview met Hélène Falconetti, de dochter van de hoofdrolspeelster. Ze geeft haar visie op de relatie tussen de regisseur en haar moeder en het verdere verloop van haar carrière.

Ook de muzikale score krijgt aparte aandacht. We zien hoe Richard Einhorn zodanig werd beïnvloedt door de film dat hij tot de muziek kwam. Verder kan je een uiteenzetting van Dreyer lezen met een redenering en geschiedenis over de score. Criterion voorziet ook wat beeldmateriaal over de productie van de muziek. Daaruit blijk duidelijk welke invloed de film op Einhorn had.

Zoals bij heel wat uitgaves van Criterion geeft men ook nu een demonstratie van de restauratie die toont welke inspanning men heeft moeten leveren om tot het huidige resultaat te komen.

Om het geheel af te ronden krijgen we nog een klein boekje met nota's van de regisseur alsook een boekje over de muziek met de middeleeuwse teksten die men heeft gebruikt.

CONCLUSIE
La Passion de Jeanne d’Arc is een meesterwerk met geweldige opnames en invalshoeken die leiden tot een memorabel geheel. Sommigen klagen over de constante aanwezigheid van close-ups, maar ze passen bij de film en creëren een bepaalde spanning en gevoel van claustrofobie. Jammer genoeg zal de film geen groot publiek trekken en dat is betreurenswaardig, want we hebben te maken met een wondermooie, aangrijpende prent die thuis hoort in de collectie van elke filmliefhebber. Criterion levert zoals gewoonlijk een uitstekende uitgave met boeiende extra's.