FILM
Wat Suske en Wiske en Kuifje zijn voor België, dat is de beer Olivier B. Bommel voor Nederland: dé titaan onder de stripfiguren. De gemoedelijke heer van stand en zijn eeuwige metgezel Tom Poes zijn 65 jaar geleden gecreëerd door Marten Toonder. De schrijver-tekenaar schiep in de loop der jaren een prachtige fantasiewereld die het midden houdt tussen een sprookje en een fabel. Hij bevolkte zijn fictieve stadje Rommeldam met antropomorfische dieren die elk een andere eigenschap van het mensdom verpersoonlijkten. De invloeden waren overduidelijk in Toonders strips: inhoudelijk speelden ze leentjebuur bij auteurs als Jean de la Fontaine en Hans Christian Andersen, vormelijk was het beeldverhaal geïnspireerd door de dieren van Walt Disney, maar ook literair was de serie een voltreffer. Talloze neologismen zoals ‘kommer en kwel’, ‘denkraam’ of ‘grondstoffelijk’ ontsproten aan Marten Toonders brein.

Het mag dan ook niet verwonderen dat dit grootse succes van Bommel en co. slimme investeerders al snel op het idee van een animatiefilm rond het personage bracht. In 1949 waren er al vergevorderde plannen voor een lange tekenfilm, getiteld Sprookjeskermis, maar de financiering van het project raakte niet rond. Meer dan dertig jaar later is het er dan toch van gekomen: producent Rob Houwer sloot een contract met de Toonder Studios voor het op poten zetten van een Bommelprent. Marten Toonder – die steeds de hoogste kwaliteitsnormen hanteerde – bemoeide zich zelf met het scenario (deels gebaseerd op zijn verhaal De Zwelbast) en de weg die de film moest inslaan. Het resultaat van enkele jaren hard werk kwam in 1983 in de Nederlandse bioscopen en kreeg als titel de meest kenmerkende uitspraak van het hoofdpersonage mee: Als Je Begrijpt Wat Ik Bedoel.



Hierin plant Olivier B. Bommel een groots feest in zijn kasteel voor iedereen met naam en faam in Rommeldam. Tot groot ongenoegen van zijn butler Joost kiest de beer echter vrijdag de dertiende als datum, toevallig een dag waarop volgens een oude legende de Zwelbast, een monster van achter de Zwarte Bergen, zijn ei legt. En inderdaad: die dag vindt Bommel een geheimzinnig ei op zijn landgoed, waaruit al gauw een lief klein draakje met de naam Zwelgje kruipt. Ondanks de waarschuwingen van Joost en Tom Poes besluit de beer de rol van vader voor het ‘manneke’ op zich te nemen. Een beslissing die hem zuur zal opbreken, want telkens als Zwelgje blij of kwaad is, groeit hij uit tot een beangstigende vuurspuwende draak die niet enkel Bommels feest in chaos doet ontaarden, maar ook nog eens de Rommeldamse bank plundert. De draak neemt zijn adoptieve vader mee naar de Zwarte Bergen, waar Bommel tracht vrede te sluiten met zijn nieuwe bestaan als vluchteling voor de wet. Als een heer van stand ziet niemand hem meer. Wel als een drieste rover.

Als Je Begrijpt Wat Ik Bedoel was een bescheiden succes tijdens zijn bioscoopdoortocht in 1983, maar zeker geen kaskraker. Grote impact zou de film pas enkele jaren later krijgen, toen de tv-zender Veronica er een jaarlijkse gewoonte van maakte de prent tijdens de kerstvakantie te vertonen. En op die manier honderdduizenden kinderen verslaafd maakte aan Bommel en zijn vrienden. Eén van die kinderen was ik. Ieder jaar opnieuw keek ik naar de film op tv en iedere keer opnieuw sprongen de tranen mij in de ogen. Als Bambi de film is die hele generaties jongeren een trauma bezorgde met de dood van de moeder van het hertenjong, dan is Als Je Begrijpt Wat ik Bedoel de prent die de emotionele vader-zoonrelatie tussen Bommel en Zwelgje voor eeuwig op het netvlies van de Nederlandse en Vlaamse jeugd brandde. De Disneyfilm heeft de tand des tijds inmiddels met verve doorstaan, maar kan, 22 jaar na dato, ook de eerste lange tekenfilm uit de Nederlandse filmgeschiedenis nog uitstijgen boven pure nostalgie?



Het antwoordt luidt ‘Ja, maar…’. Om met de minpunten van wal te steken: het tempo van de prent ligt niet bijster hoog. Voor 'n 8-jarige snaak is dat niet zo’n probleem, maar als volwassene ontdek je toch iets te veel dode momenten in het verhaal. Een verhaal dat trouwens plotgewijs wel erg rechtlijnig is. De huidige generatie jonge filmkijkers is verwend met dubbele bodems en subtiele subplots in de films van Dreamworks, Pixar en Studio Ghibli, maar in 1983 verkozen Marten Toonder en Rob Houwer één verhaallijn om de ganse prent te dragen. En in dat opzet slagen ze maar gedeeltelijk, want Bommels avonturen met Zwelgje blijken niet in staat de aandacht van de kijker voor de volle tachtig minuten vast te houden. Bovendien valt ook de soms erg minimale animatie van de achtergrondfiguren op, iets wat budgettair te begrijpen valt, maar niettemin enigszins storend werkt. En ook de bewegingen van de animatiefiguren komen geregeld onnatuurlijk en geforceerd over.

Daar staat echter tegenover dat de film qua feelgoodfactor gerust naast de beste Disney- en Ghibli-animaties van de jaren tachtig gezet mag worden. De keuze voor een knuffelbare versie van Zwelgje (in de strip was hij een ruwe, ongure rover) is in die optiek een meesterzet. De band tussen het draakje en de beer kan nog altijd voor tranen zorgen bij de kijker. Ja, het sentiment wordt soms ten top gedreven, maar wanneer dat zo goed werkt, waarom zou je het dan niet doen? Een ander groot pluspunt is dat de wereld van Toonder dynamisch tot leven gewekt wordt in de karakterisering van de hoofd- en nevenpersonages. Bommel is de perfecte naïeve goedzak, Tom Poes een net niet ergerlijk nieuwsgierig jongetje en butler Joost de beleefdheid zelve. Comic relief is dan weer voor een groot deel het domein van de gans Wammes Waggel, die telkens hij te zien is, de show steelt, maar dan toch vooral in een scène waarin hij een ode aan anijs ten berde brengt.



Alle budgettaire beperkingen ten spijt, mag de animatie er eigenlijk ook best zijn. De weelderigheid en zwierigheid van Toonders beeldverhalen wordt nergens gehaald – mede door de te dik aangezette inktlijnen van de filmpersonages en de te eenvoudig uitgewerkte decors – maar de kwaliteit ligt hoog genoeg om van een meer dan degelijke animatie te spreken. Op technisch vlak is op Als Je Begrijpt Wat Ik Bedoel trouwens sowieso weinig aan te merken. Het geluid en de dialogen zijn in vergelijking met de doorsnee Nederlandse film uit de jaren tachtig veel beter te verstaan en de muziek is beperkt in het aantal gebruikte motieven en thema’s, maar gooit hoge ogen in functionaliteit. Veel hoogtepunten van de prent zijn trouwens te danken aan de emotionele muziek of de goed in het verhaal geïntegreerde songs. In die laatste categorie verdient vooral het hertverscheurende Ik denk met diep berouw aan Joost een lauwerkrans. Ik mag evenmin vergeten de sublieme stemmencasting te complimenteren: bij ieder personage is de stem nagenoeg perfect gekozen, met als uitblinker Luc Lutz, die een onvergetelijke Joost neerzet en daardoor het emotionele hart van het verhaal vormt.

Is Als Je Begrijpt Wat Ik Bedoel nog steeds even briljant en aanstekelijk als op die duistere, kille kerstnamiddagen op Veronica? Nee, met het opgroeien ga je immers onvermijdelijk ook de beperkingen van de film zien. Maar dat neemt niet weg dat de prent nog steeds een van de meest geslaagd Nederlandse films uit de geschiedenis is. Het scenario mag dan plotgewijs nogal magertjes uitvallen, het steekt uiterst professioneel in elkaar. Hetzelfde kan worden gezegd van de technische afwerking van de film. En dé grote troefkaart is op 22 jaar tijd gelukkig onaangeroerd gebleven: de haast naïeve charme die niet enkel ieder frame van de film met een warme gloed vult, maar ook het hart van de kijker, of hij nu jong of oud is.



BEELD EN GELUID
Spijtig genoeg krijgt Als Je Begrijpt Wat Ik Bedoel niet de dvd-behandeling die de film verdient. Het beeld is in redelijk goede staat met diverse vuiltjes en sigarettenpuntjes, het bevat een aanvaardbare hoeveelheid grain en het is niet anamorfisch op disk gezet. De kleuren ogen doffer dan gehoopt, de helderheid laat bij momenten ook wat te wensen over en het contrast had, zelfs in de daglichtscènes, eveneens beter gekund. Het geluid is er beter aan toe, dankzij twee heldere soundtracks. De eerste is een unwrapped 5.1-mix die redelijk dynamisch klinkt en nooit problemen heeft om dialogen, geluidseffecten of muziek accuraat weer te geven. De tweede is een al even degelijk stereospoor. Ruis is in beperkte mate aanwezig, maar nimmer storend.

EXTRA’S
De Trailer (3 min.) van de film slaagt er nauwelijks in de charme van de prent over te brengen door een overdaad aan actiescènes en een gebrek aan inhoudelijke coherentie. Maar het échte slechte nieuws is dat deze trailer de enige extra op de schijf is.



CONCLUSIE
Als Je Begrijpt Wat Ik Bedoel, Nederlands eerste avondvullende tekenfilm, mag dan wel geen grandioze klassieker zijn, het is een vakkundig gemaakte prent met het hart op de juiste plaats. Vooral kinderen zullen genieten van Bommel en compagnie, maar ook nostalgici mogen met een gerust hart de disk in hun dvd-speler schuiven, want de charme van het verhaal blijft nog steeds overeind. Beeld en geluid zijn respectievelijk teleurstellend en degelijk, terwijl liefhebbers van bonusmateriaal enkel een trailer wordt aangeboden.