FILM
Franz Bieberkopf (Rainer Werner Fassbinder) alias Fox zit zonder werk. De politie heeft net z'n vriend Klaus (Karl Scheydt) in hechtenis genomen wegens belastingfraude en zijn kermisattractie definitief gesloten. Klaus gaat voor drie jaar achter de tralies en Fox belandt op straat. Bij z'n zus Hedwig (Christiane Maybach) kan ie niet terecht en dus hangt hij maar wat rond in de buurt van de plaatselijke urinoir in de hoop te worden opgemerkt en opgepikt. Dat blijkt niet moeilijk, want even later verschijnt de goeduitziende Max (Karlheinz Böhm), een vlotte oudere homo met grijzende slapen, die hem maar al te graag mee naar huis neemt voor een pittige babbel…

Via Max komt Fox in het burgerlijke milieu van München terecht. Dat hij ondertussen even snel 500.000 Mark op de Lotto heeft gewonnen, komt hem natuurlijk goed uit en functioneert als een magneet op mogelijk geïnteresseerde mannen. Op een feestje in de villa van Max ontmoet Fox de goeduitziende Eugen Thiess (Peter Chatel), de hooghartige en geblaseerde zoon van een industrieel, die op neerbuigende toon over Max's nieuwe aanwinst praat. Wanneer hij het nieuws hoort over Fox's winnende lottobiljet verandert zijn houding van afwijzing in interesse, berekende interesse. Hij neemt Fox mee naar z'n flat en samen belanden ze in Eugens bed. Waar het aan ligt is niet duidelijk: Fox is niet aantrekkelijk en ruikt zelfs een beetje naar pis wegens zelden onder de douche. Misschien heeft hij een broek vol overtuigende argumenten? Het lijkt onvoldoende om Eugens interesse te verklaren, maar Fox hoeft geen uitleg, hij valt voor Eugens liflafferij en wordt verliefd. Dat komt hem duur te staan, want liefde maakt blind en dus ziet hij niet dat Eugen het alleen maar op zijn geld gemunt heeft om hem nadien zonder meer te dumpen.

Fox is een eenvoudige jongen zonder veel bagage, maar zijn ambities reiken verder dan de mogelijkheden die zijn talenten hem bieden. Eerder dan zichzelf intellectueel te ontwikkelen, kiest hij voor de makkelijkste weg, nl. via de Lotto. Geld opent alle deuren, meent Fox, en hij heeft nog gelijk ook. Maar hij kent de gewoonten en gebruiken van het bourgeoismilieu niet waarin hij terechtkomt, de valse schone schijn, de naijver, de bikkelharde strijd om zich te handhaven, desnoods ten koste van anderen. Zijn val staat dus in de sterren geschreven. Let op je geld, waarschuwt zijn zus Hedwig hem nog, maar Fox raakt geïrriteerd en gaat er boos van door. Er is niets aan de hand, meent hij, Eugen houdt van hem, leert hem mooie maniertjes en zorgt er voor dat ie fatsoenlijk gekleed is. Bovendien kan hij wellicht op termijn aandeelhouder van het drukkersbedrijf van Eugens vader worden, dat is in elk geval de bedoeling wanneer Eugen hem voorstelt het bedrijf van het faillissement te redden met een lening van 100.000 Mark. Als Eugens huur wordt opgezegd komt Fox over de brug met het geld voor een koopflat en antieke meubelen. De ouderwetse Mercedes van Eugen moet natuurlijk plaats ruimen voor een sportwagen met een dure hifi-installatie. Dat hoort allemaal bij het rijkeluisleventje, toch? Heel behoedzaam lekt het geld weg, via de notaris waar de familie Thiess met uitgestreken gezicht en dichtgeknepen billen Fox's handtekening onder een in der haast in elkaar geflanst contract afwacht, of via de antiquair die zich eindelijk van die vreselijke meubels kan ontdoen tegen een schofterige prijs. Soms stribbelt Fox even tegen als Eugen de zoveelste overbodige dure uitgave plant, maar meestal gaat het dan om een luxeoverhemd of een sjiek etentje, onbenulligheden eigenlijk, en telkenmale haalt Fox dan fier zijn chequeboekje boven en doet wat van hem wordt verlangd en waarvoor hij wordt geduld.



Rainer Werner Fassbinder situeert zijn film in het homomilieu van München, dat wil zeggen: de aftroggelarij speelt zich af op het niveau van een stel verwende nichten zonder scrupules, maar de regisseur heeft niet de ambitie, noch de bedoeling om van Faustrecht Der Freiheit een homofilm te maken. Provocerende naaktscènes of seks hoeft u niet te verwachten, wél het portret van de kleinburgerlijke hogere middenklasse in Duitsland in het begin van de jaren '70 die er alles aan doet om vooruit te komen en die bereid is om alle ethische waarden overboord te gooien om via de goorste trucs het gestelde doel te bereiken ten koste van alles en iedereen. Fassbinders visie op de Duitse maatschappij in die periode – en de West-Europese bij uitbreiding – is bitter en pessimistisch: bedrog, afpersing, misleiding en vernedering zijn de methoden, het jonge na-oorlogse kapitalisme de omgeving en het doel zoals altijd het algemeen welzijn. Maar voor typetjes als Fox, laaggeschoold, van lage komaf en plots rijk geworden, is er geen plaats tussen de verfijnde elite, tenzij om zich te laten pluimen. Fassbinder heeft nauwelijks medelijden met zijn hoofdpersonage en doet ook geen enkele poging om de gunst van het publiek voor diens tegenslagen te winnen. Fox graaft z'n eigen put en verraadt z’n proletarische klasse door ze via geld in te willen ruilen voor een andere en hogere, aldus Fassbinder: wie niet met geld kan omgaan en de maniertjes van dat andere milieu niet kent, kan alleen maar tegen een muur aanlopen. Het is opnieuw een vrij pessimistisch, maar misschien een zeer realistisch standpunt.

Rainer Werner Fassbinder werd homofobie verweten na de release van Faustrecht Der Freiheit, maar zijn homotypetjes verschillen in niets van hun heterotegenhangers. Er is sprake van dezelfde inhaligheid, dezelfde lage ethische standaard en dezelfde meedogenloosheid als het erop aan komt makkelijke slachtoffers te kiezen en te ruïneren. Zijn klacht richt zich tegen de praktijken en de geest van het Witschaftswunder, dat Duitsland na W.O.II op de been hielp met de steun van het Marshallplan, een gigantische financiële operatie om de Europese economie uit het slop te halen, maar waardoor de U.S.A. voor tientallen jaren een dominante factor werd in West-Europa. Het Wirtschaftswunder kreeg een bijklank van heiligheid en efficiency, maar wie kritisch achter de schermen keek, zag de corruptie, de onethische manier van doen. Dat precies een Duitser zich bezig hield met die analyse was dubbel zo pijnlijk, een vorm van nestbevuiling die men Fassbinder lange tijd kwalijk heeft genomen.

Rainer Werner Fassbinder kruipt zelf in de huid van Fox. Het personage dat hij neerzet straalt dubbelzinnigheid uit, op seksueel, intellectueel en moreel vlak, waardoor het nooit helemaal duidelijk wordt welke maatstaven Fox hanteert en of zijn keuzen beredeneerd dan wel instinctmatig tot stand komen. Emotioneel blijft het personage in elk geval heel lang een gesloten boek en de kijker krijgt daarbij het gevoel dat Fox de gang van zaken wél onder controle heeft, dat hij over een mate van sluwheid beschikt die Fassbinder bewust verstopt voor een later tijdstip. De regisseur doet evenwel geen toegevingen en rekent keihard met zijn personages af met alle te verwachten gevolgen.

BEELD EN GELUID
Faustrecht Der Freiheit is meer dan 30 jaar oud en dat laat uiteraard sporen na, ondanks de pogingen om de originele master zo goed mogelijk te restaureren. Zware beschadigingen en ongerechtigheden zijn er niet te bespeuren, maar de kleuren lijken soms op die van oude polaroidfoto’s, een beetje overbelicht en afgewassen. Maar dat laatste is typisch voor producties uit de jaren’60 en het begin van de jaren '70.
Het geluid is eenvoudig en functioneel zoals we dat van Fassbinder gewend zijn en het staat in de originele stereoversie.



EXTRA'S
Bij de extra's vindt u de niet-gerestaureerde Originele Bioscooptrailer die meteen bewijst dat er goed werk is geleverd tijdens de digitale restauratie van de film; de zeer uitgebreide en interessante documentaire Ik wil niet dat men alleen maar van me houdt, waarin Rainer Werner Fassbinder zelf uitgebreid aan het woord komt, en om af te sluiten R.W. Fassbinder in de Archieven van de I.N.A..

CONCLUSIE
Faustrecht Der Freiheit van Rainer Werner Fassbinder is een aanklacht tegen de sociale verhoudingen in de Duitse maatschappij in de jaren '60 en '70 en beslist één van zijn sterkste producties, ondanks het feit dat de indruk kan ontstaan dat het hier om een nicheproductie, nl. een homofilm, zou gaan. Faustrecht Der Freiheit dient een ander doel en slaagt er helemaal in dat te bereiken. Een knip van een kwartier in de aanloop tot de confrontatie tussen Fox en het burgerlijke milieu was de film beslist ten goede gekomen, maar Fassbinder, een meester in metaforen, is af en toe niet vies van een zeer expliciete probleemstelling.