DOCUMENTAIRE
Als je kritische geluiden laat horen en vraagtekens plaatst bij het huidige debat over de invloed van CO2 op de opwarming van ons klimaat, dan word je versleten voor een negationist, alsof je het bestaan van de Holocaust zou ontkennen. Het zijn de woorden van Patrick Moore, milieuactivist en voormalig mede-oprichter van Greenpeace. Volgens Moore is de milieubeweging uitgegroeid tot een politieke beweging met een onstuitbare politieke invloed op het beleid en verworden tot een belangrijke industrietak die duizenden banen oplevert en die er dus alle baat bij heeft dat de paniek omtrent de opwarming van de aarde in de actualiteit en op de politieke agenda blijft. Volgens Nigel Calder, voormalig redacteur van The New Scientist, wordt er furieus gereageerd tegen diegenen die er andere ideeën op nahouden. Hij noemt die boosheid een vorm van zwakte, want de hele discussie over de opwarming wordt op een mediatieke eerder dan op een wetenschappelijke manier gevoerd en heel wat betrokkenen beseffen dat maar al te goed.

Eerste de feiten: de opwarming van de aarde is het onderwerp van een aantal opeenvolgende rapporten van het Klimaatpanel van de Verenigde Naties (IPCC), een instituut dat zich erop beroept de spreekbuis te zijn van ruim 2500 topwetenschappers uit de hele wereld die beroepsmatig met ons klimaat bezig zijn. De conclusie is eenduidig: de door de mens geproduceerde CO2 (resultaat van onze industriële activiteit) is de oorzaak van de opwarming en leidt op termijn tot een milieucatastrofe. De gevolgen zijn nu al zichtbaar: overstromingen, een toename en een verheviging van tropische stormen, een stijgende zeespiegel, smeltende gletsjers en afbrokkelende ijsmassa's op Groenland en Antarctica. Twintig jaar lang was het IPCC een eenzame roeper in de woestijn, maar gelukkig was er in 2006 Al Gore om een stand van zaken op te maken in zijn fel bejubelde documentaire An Inconvenient Truth. Gore onderschrijft de stelling van het IPCC dat CO2 de grote boosdoener is. Sindsdien is het klimaatdebat hot news geworden en draait de hele discussie om de CO2-emissies als gevolg van onze industriële activiteit en het gebruik van fossiele brandstoffen. Toch zijn niet alle topwetenschappers het met deze zienswijze eens, ook al staat hun naam onder het recente rapport van het IPCC. Zo heeft professor Paul Reiter, verbonden aan het Pasteur Instituut in Parijs en zelf ook IPCC-redacteur, met juridische stappen moeten dreigen alvorens zijn naam werd weggehaald. De Franse wetenschapper is het nl. niet eens met de eenzijdige conclusies van het Klimaatpanel. Er is naar mijn opmerkingen en bevindingen niét geluisterd, zegt hij in dat verband.

In The Great Global Warming Swindle wordt Paul Reiter in die kritiek bijgetreden door wetenschappers die zich al decennialang met klimaatonderzoek bezighouden: professor Tim Ball, voormalig hoogleraar klimatologie aan de Universiteit van Winnipeg, zegt dat er geen historisch bewijs bestaat voor het verband tussen stijgende CO2-niveaus en een toename van het broeikaseffect in onze atmosfeer. Zijn collega professor Mir Shaviv van het Nationaal Wetenschappelijk Instituut van de Hebrew University of Jerusalem meent dat er in het verleden perioden zijn geweest dat de CO2-concentraties drie tot tien keer hoger lagen dan vandaag zonder merkbare invloed op de temperatuur op aarde. Professor Ian Clark, een specialist in aardwetenschappen aan de Universiteit van Ottawa, meent dat CO2 nooit een klimaatbepalende rol heeft gespeeld. Volgens zijn collega Piers Corbyn, klimaatdeskundige, is ons klimaat in de voorbije 1000 jaar niet veranderd onder invloed van een toegenomen CO2-uitstoot. Wat wetenschappers wel vaststellen is dat ons klimaat voortdurend verandert : in de 14de eeuw werd de aarde getroffen door een Kleine IJstijd waarbij zelfs de Theems in Londen jaar na jaar dichtvroor. Tijdens de Middeleeuwse Warme Periode (1000-1300) was het opmerkelijk warm op aarde en leefde de wijnbouw op in Engeland. Tussen 10.000 en 6000 vóór onze tijdrekening (het zgn. Holoceen of Brons- en Ijzertijdperk) was het zelfs zeer warm op aarde. Toch verdwenen de ijskappen niet in die periode, noch de ijsberen. Uit satellietopnamen van NASA sinds 1990 blijkt dat de ijsmassa aan de Noordpool massaal krimpt in de lente en weer even massaal aangroeit in het najaar, zij het dat er sprake is van fluctuaties. Volgens professor Syun-Itchi Akasofu, Hoofd van het Internationaal Poolonderzoekscentrum in Alaska en belangrijkste autoriteit terzake tout court, is afbrekend ijs in de lente even normaal als vallende bladeren in de herfst. Volgens hem zijn er in het poolijs voldoende bewijzen gevonden voor de conclusie dat stijgende CO2-waarden een daling van de temperatuur tot gevolg hebben, of het omgekeerde van wat Al Gore en het IPCC beweren.

CO2 is een broeikasgas dat in de atmosfeer van de aarde voorkomt naast andere broeikasgassen. Ze zijn nodig om de warmte van de zon op te vangen en vast te houden. Zonder broeikasgassen zou onze planeet koud en onleefbaar zijn. 95 procent van het broeikasgas in onze atmosfeer bestaat uit waterdamp, amper 0,054 procent uit CO2. Als gevolg van de menselijke activiteit is het CO2-aandeel op dit moment met 75 procent toegenomen. Met een jaarlijkse uitstoot van ruim 4 miljard ton CO2 is het aannemelijk dat dat aandeel binnen afzienbare tijd gewoon is verdubbeld. Toch is er iets vreemds aan de hand met de zgn. opwarming want die zou merkbaar moeten zijn in de Troposfeer, de zone op zo’n 10 à 12 kilometer boven het aardoppervlak waar zonnestralen massaal in contact komen met de (toegenomen) broeikasgassen. Wetenschappers hebben dat bewijs niet gevonden. Daarover zijn alle wetenschappers het eens en een uitleg voor het fenomeen is er nog niet. De aarde warmt volgens het onderzoek wél lichtjes op, wat in tegenspraak is met de theorie. Volgens professor John Christy houdt de stelling dat het broeikaseffect het gevolg is van menselijke activiteit bijgevolg geen steek. Paleontoloog Ian Clark van de Universiteit van Ottawa meent uit onderzoek te mogen besluiten dat als de temperatuur op aarde stijgt, het CO2-niveau ook toeneemt, zij het met een vertraging van 800 jaar: de grootste verzamelbekkens van CO2 zijn nl. de oceanen. Onder invloed van een temperatuursstijging gaan die heel langzaam opwarmen en extra CO2 afgeven.

Wat is dan wél de oorzaak van de opwarming? Volgens klimatoloog Piers Corbyn is er geen enkele twijfel: de zon. In de jaren '80 deed ie al klimaatsvoorspellingen aan de hand van het aantal zonnevlekken. Zijn voorspellingen bleken nauwkeuriger te zijn dan die van het Brits Meteorologisch Instituut. Dat hoeft niet te verbazen: al in de oudheid gingen de Grieken ervan uit dat een hoger aantal zonnevlekken een hogere temperatuur op aarde tot gevolg had. In 1991 bracht professor Eigil Friis-Christenen van het Danish National Space Centre de zonnevlekken sinds het begin van de 20ste eeuw in kaart. Hij stelde een verlaagde zonneactiviteit vast in de periode 1940-1970 die gepaard ging met een algemene temperatuurdaling. Sinds 1970 neemt het aantal zonnevlekken toe en stijgt ook de temperatuur opnieuw. Om toeval uit te sluiten bracht Christensen vervolgens het aantal zonnevlekken uit de voorbije 400 jaar in kaart. Ook daar bleek er een duidelijk verband te zijn tussen stijgende temperaturen op aarde en het toegenomen aantal zonnevlekken. De conclusie: om een klimaatsmodel te bouwen voor de toekomst moet rekening gehouden worden met de zon, want de aarde bevindt zich in de atmosfeer van deze gigantische kernreactor. Elke activiteitsverandering op het zonneoppervlak, elke wijziging in het magnetisch veld van de zon (verdubbeld in minder dan 100 jaar) heeft via de zonnewinden die voortdurend om onze planeet waaien een zeer directe invloed op ons klimaat. Bovendien blijkt de zon ook rechtstreeks invloed te hebben op de vorming van wolken en die bestaan dan weer uit waterdamp, het belangrijkste broeikasgas in onze atmosfeer.

De bewijzen van de critici liegen er niet om. Eerlijk gezegd is hun discours - dat met veel minder show wordt opgevoerd dan dat van Al Gore in An Inconvenient Truth (herinner u zijn pathetische scène met de hoogtewerker als hij de stijging van de CO2-concentratie in de 21ste eeuw aanwijst) - in wezen zeker zo geloofwaardig. Uiteraard manipuleren zij de statistieken hier en daar een beetje, maar dat deed Al Gore in zijn documentaire ook in beperkte mate. Wat overblijft is de vaststelling dat ons klimaat en de factoren die het sturen wellicht veel ingewikkelder is/zijn dan men ons wil laten geloven. Volgens één van de kritische eminenties is het overigens absurd te geloven dat we de menselijke uitstoot van CO2 voldoende aan banden kunnen leggen om een verdere toename te voorkomen. In dat geval moet onze uitstootcapaciteit niet terug naar het niveau van 1990 of 1995 zoals de Kyotonorm voorschrijft, maar eerder naar die van 1840. Iedereen beseft dat zulks onmogelijk is en we kunnen dus maar beter hopen dat de zon er inderdaad voor iets tussenzit, anders is een ramp gewoon onvermijdbaar. Specialisten die geloven in de veel belangrijkere invloed van de zon op ons klimaat voorspellen overigens dat de zonnevlekactiviteit vanaf 2012 tijdelijk afneemt. Dat zou betekenen dat de temperatuur op aarde kan dalen. Es kijken wie gelijk krijgt.

Los van de hele discussie vóór of tegen de IPCC-stelling, blijft natuurlijk de vraag hoe we als mensdom in de toekomst willen omgaan met de planeet die ons heeft voortgebracht en die voor het overleven van onze soort van primordiaal belang is. Niemand zal ontkennen dat spaarzaam omspringen met grondstoffen en fossiele brandstoffen een goede zaak is, niemand zal ontkennen dat gezonde lucht en een schone leefomgeving een directe invloed hebben op onze gezondheid en ons welzijn. Patrick Moore, mede-stichter van Greenpeace wijst er evenwel op dat de huidige evolutie inzake milieupolitiek rampzalige gevolgen heeft voor de arme landen. Milieuactivisten en westerse politici eisen voor de Derde Wereld schone energie via zonnepanelen en windmolens, maar dat zijn moderne ontwikkelingen die heel erg duur zijn, zelfs voor westerlingen en die arme zwartjes in Afrika zich niet kunnen permitteren. Een Afrikaanse activist zegt het zo: met zonnepanelen kan je wel een transistorradio laten spelen, maar geen staalfabriek of spoorwegcomplex draaiende houden. Je hoeft niet alle mensen als gelijken te beschouwen, zegt Patrick Moore nog, maar honderdduizenden mensen laten sterven door hun essentiële basisvoorzieningen als elektriciteit en schoon water te onthouden, is ze behandelen als vuil, en daar kan ik het niet eens mee zijn.

The Great Global Warming Swindle is wellicht de meest controversiële documentaire van de laatste jaren. Het is politiek niet correct om deze film te bekijken. Het getuigt van slechte smaak om deze documentaire ook maar enigszins au serieux te nemen en toch... toch gaat het hier om getuigenissen van topwetenschappers die alleen maar vertellen wat zíj tijdens hun onderzoek vaststellen. Bovendien komt The Great Global Warming Swindle op een cruciaal moment in de discussie over de opwarming van de aarde, op een ogenblik ook dat het politieke debat hoge toppen scheert en dat komt sommigen wellicht niet echt goed uit. Volgens direct betrokkenen heeft het IPCC in zijn finale versie van het Klimaatpanelrapport een aantal essentiële kritische kanttekeningen geschrapt waardoor een verruiming van het debat naar andere oorzaken van CO2 onmogelijk is gemaakt. Een opmerkelijke uitspraak in dat verband tekende regisseur Martin Dunkin op uit de mond van Lord Lawson of Blaby, halfweg de jaren’80 minister van Financiën in de regering Thatcher en die als eerste geld stopte in het onderzoek naar de opwarming van de aarde. Ik verbaasde mij over het onwetenschappelijke karakter van de wetenschappelijke beweringen, zegt hij daar nu over, bovendien waren toen al een aantal vooraanstaande wetenschappers het niét eens met de conclusies over de invloed van CO2 op de opwarming van ons klimaat.

Regisseur Martin Durkin heeft geen grootse middelen nodig om zijn verhaal over de opwarming van ons klimaat te vertellen, geen immens podium of een enthousiast publiek, noch speciale effecten om op de emoties te werken. Ook sappige details uit het privé leven van zijn geïnterviewden laat hij achterwege. Durkin concentreert zich op de boodschap en maakt een klassieke documentaire waarin de wetenschappelijke informatie primeert.

BEELD EN GELUID
The Great Global Warming Swindle is van een perfecte technische kwaliteit. Visueel en auditief is er nauwelijks ruimte voor kritiek. Het beeldmateriaal tussen de interviews valt jammer genoeg heel erg tegen. Het is té algemeen, té weinigzeggend of gewoon niet interessant en nauwelijks relevant. Wat overigens de bedoeling kan zijn van een aantal beeldfragmenten met een Star Warsachtige cast, moet iemand mij maar eens proberen uit te leggen. Maar in deze documentaire gaat het om de standpunten van de kritische topwetenschappers en die zijn uitstekend weergegeven, waarbij het onderwerp duidelijk en zeer systematisch wordt besproken. In de tweede helft van de documentaire komt de groei van de klimaatbeweging ruim aan bod én de nefaste gevolgen van de westerse klimaatpolitiek voor de armste landen, een zeer interessante discussie die bij Al Gore volledig ontbreekt en die ook in het milieudebat bij ons nauwelijks aan bod komt. In beide gevallen is gebruik gemaakt van originele footage ter illustratie. De documentaire is keurig en netjes op de dvd gezet zonder vuiltjes en ongerechtigheden. De soundtrack is bij momenten een beetje over the top, maar gelukkig valt dat alleen aan het begin en aan het slot van de documentaire op.

EXTRA'S
In Special Features wijden de wetenschappers uit over de onderwerpen die aan bod komen in de documentaire of zien we hun integrale en niet-gemonteerde quoten. Het flitsende Reporter Special panelgesprek Het Grote KRO Klimaatdebat probeert duiding te geven bij wat aangekondigd wordt als een controversiële en omstreden documentaire, maar zet nauwelijks zoden aan de dijk. Als kijker komt u nauwelijks meer te weten dan u al wist, want de beide moderatoren, Jort Kelder en Sven Kockelmann maken van het programma vooral de Jort&Svenshow waarbij het onderwerp én de gasten minder belangrijk lijken dan zijzelf. Alleen al de conclusie die de heren aan het eind van het programma als grappige uitsmijter bij elkaar leuteren is tenenkrommend en een schoolvoorbeeld van hoe het niét moet. Jort en Sven laten de gasten te nauwer nood uitspreken. Arie Kattenberg, de beminnelijke klimaatdeskundige van het KNMI en fervent verdediger van het IPCC-rapport, kan af en toe een uitspraak bijna afmaken. De andere specialisten, paleoecoloog Bas van Geel aan de UvA (Universiteit van Amsterdam) en geoloog Salomon Croomberg van de TU Delft, krijgen net voldoende tijd om vraagtekens bij het klimaatrapport te plaatsen. De rest van het panel komt nauwelijks aan bod want hun wordt het woord niet alleen gauw weer afgenomen, de KRO heeft ook voor een flitsende montage gezorgd waardoor wat mogelijk nog interessant was aan deze discussie grondig werd verknipt en ingekort. De conclusie van de specialisten is verward en verwarrend waarbij Arie Kattenberg voor 95 procent achter de uitgangspunten van het IPPC blijft staan en volhoudt dat CO2 de enige boosdoener is. Diederik Samsom, kamerlid van de PvdA, gooit de armen in de lucht wanneer ook Bart Strengers, klimaatdeskundige MNP en klimaatadviseur van de regering, de CO2-kaart trekt. Wie is Diederik Samsom om zich met de wetenschappers te meten en gelijk heeft ie. We hebben beter gezien van de KRO, veel beter zelfs.

CONCLUSIE
Al Gore heeft ons de ogen geopend voor de klimaatsverandering die onze planeet doormaakt en de mogelijk risico's voor het menselijke ras. Zijn standpunt lijkt voor velen onder ons de 21ste eeuwse versie van de bijbel te zijn met een huisvrouw als goeroe en onze BV's als de twaalf apostelen en de bijbel, van welke religie ook, verdraagt uiteraard geen kritiek. An Inconvenient Truth is een waardige en waardevolle bijdrage tot de klimaatdiscussie – heeft ze overigens in zeer grote mate aangezwengeld – maar het kan nooit kwaad om andere en kritische informatie over hetzelfde thema te consulteren in de hoop een ruimer beeld te krijgen van de problematiek. Mocht u het licht aan het einde van de tunnel niet meer zien na het bekijken van The Great Global Warming Swindle, bedenk dan dat klimatologie een zeer jonge discipline is en dat de wetenschappelijke kennis van onze planeet en ons zonnestelsel de laatste vijftig jaar enorm is geëvolueerd, maar dat we tegelijk bitter weinig weten over de processen die bezig zijn en de gevolgen die ze hebben. Over het Gat in de Ozonlaag is heel wat te doen geweest en is nog altijd veel te doen, maar daarover weten we veel te weinig om conclusieve uitspraken te doen. Hetzelfde geldt voor de discussie over de opwarming van de aarde: we weten te weinig over de problematiek en onze wetenschappers staan nog elke dag voor nieuwe mysteries en tegenstellingen die ze nauwelijks kunnen verklaren. Los daarvan is het goed zorg te dragen voor de planeet aarde, zuinig om te springen met schaarse grondstoffen en het milieu leefbaar te houden voor de menselijke soort. Vanuit dat standpunt is The Great Global Warming Swindle de noodzakelijke aanvulling op An Inconvenient Truth en een zinvolle correctie op het recente rapport van het Klimaatpanel van de V.N., wat iedere kritische burger behoort toe te juichen.