FILM
Rainer Werner Fassbinder leerde zijn vak in de bioscoop. Zijn pogingen om via het onderwijs en via de Filmschool van Berlijn aan een diploma te raken, resp. als acteur en regisseur, faalden jammerlijk en dus zocht hij financiële middelen om zijn eerste korte films in eigen beheer te draaien. Hij ging in München bij het Action-Theater aan de slag als acteur en werd er later regisseur. Zijn toneelcreatie Katzelmacher over een racistische confrontatie tussen jonge Duitsers en een stel ingeweken Grieken, bracht hem naambekendheid, maar betekende ook het einde van het gezelschap wegens interne spanningen en jaloezie. Fassbinder nam de fakkel over, noemde het gezelschap Anti-Theater en schreef veertien toneelwerken die de troep op het toneel bracht vanaf mei 1968. Zijn interesse voor film nam ondertussen evenwel niet af. Elke vrije avond bracht Fassbinder in de bioscoop door waar hij het werk van de Amerikaanse Hollywoodfilmregisseurs nauwkeurig bestudeerde om het later te imiteren in zijn eigen producties. Zijn voorkeur ging uit naar Douglas Sirk, een uitgeweken Duitser wiens films hij in de periode 1970-71 leerden kennen en over wie hij hoog opgaf, en naar regisseur Raoul Walsch waar hij eveneens heel erg naar opkeek en die hij vereeuwigde als Franz Walsch in zijn eigen cameo's in o.a. Liebe Ist Kälter Als Der Tod (1969) en opnieuw in Der Amerikanische Soldat (1970).



Der Amerikanische Soldat behoort tot de zgn. avant-gardefilms van R.W. Fassbinder. Het zijn films waarin de invloeden van Douglas Sirk en Raoul Walsch gecombineerd worden met die van de Franse film noir-regisseur Jean-Luc Godard en de Duitse marxistische schrijver en toneelauteur Bertold Brecht. Het resultaat is puur Fassbinder: formalistische, zelfbewuste en existentialistische producties in een vrij desolaat kader met weinig spraakzame figuren; films die haast doorbuigen onder het gewicht van stijl en formule ten nadele van inhoud en actie. Het zijn producties die Fassbinder heel veel goede kritiek opleverden vanwege vaklui en pers, maar die door het publiek niet als zodanig werden geapprecieerd. Der Amerikanische Soldat is een uitstekend voorbeeld van de experimenteerdrang en de zoektocht van Fassbinder naar een eigen filmtaal. Het misdaadverhaal dat hij opvoert doet weinig terzake en het heeft al bij al ook weinig om het lijf, want alle aandacht gaat naar kadrering, toon en sfeer, naar de belichting en de haast nihilistische relatie tussen de personages. Hoofdfiguur is Ricky (Karl Scheydt), een Amerikaan met Duitse roots die vele jaren geleden zijn vader naar de States is gevolgd na diens scheiding. Ricky heeft in het Amerikaanse leger gediend in Vietnam en is nu voor een korte opdracht in München. Drie corrupte politierechercheurs hebben hem geëngageerd als huurmoordenaar in een stinkend zaakje waarbij ze zelf liever niet worden betrokken. Bij zijn aankomst neemt Ricky meteen contact op met zijn oude vriend Franz Walsch (R.W. Fassbinder), een onbeduidend crimineeltje, om hem te assisteren bij het uitvoeren van de opdracht. Zonder u de essentie van het verhaal te verklappen, mag u al  weten dat het om een set-upoperatie gaat, want de corrupte politiemannen willen uiteraard de pluim op eigen hoed steken. Ondertussen volgt de camera de huurmoordenaar in al zijn bewegingen en presenteert Fassbinder zijn hoofdpersonage als een goed uitziende, perfect geklede en keiharde crimineel die er niet voor terugdeinst zijn wapen te trekken en over te halen. Zoals in populaire Hollywoodfilms vallen de vrouwen als een blok voor Ricky en zelfs het kamermeisje (Margarethe von Trotta!) zou duidelijk niet liever willen dan brutaal te worden genomen.

Fans kennen de homo-erotische fantasiewereld van Fassbinder die zijn eigen geilheid altijd via de rollen van zijn vrouwelijke personages heeft gesublimeerd. Zoals in de meestal van zijn avant-gardefilms behandelt hij zijn actrices met een zekere dédain. Het zijn de naïeve speeltjes van brutale en berekende kerels, schaars geklede hoertjes die worden toegebeten als honden en tegelijk zijn het Fassbinders grootste heldinnen en zijn meest ingewikkelde persoonlijkheden, van Hanna Schygulla over Irm Hermann en Ingrid Caven. In Der Amerikanische Soldat is Elga Sorbas zijn pispaal als Rosa van Praunheim, het sletje van rechercheur Jan. Maar ik houd van je, zegt ze zacht wanneer hij haar verplicht om zich bij Ricky te melden die bij de hotelreceptie een hoertje heeft besteld. Mond houden en doen wat ik zeg, is zijn korte en veelbetekenende antwoord. Het past in de stijl die Amerikaanse misdaadfilmregisseurs hanteren in hun donkere films uit de jaren veertig en vroege jaren vijftig en het staat in schril contrast tot de sterke vrouwenrollen die Fassbinder in zijn tweede periode bedenkt en de plaats die ze zullen innemen in zijn totale oeuvre: van bijrollen naar hoofdrollen en zelfs tot in de titels van zijn belangrijkste films. Petra von Kant (Margit Carstensen) , Martha (Margit Carstensen), Mutter Küsters (Brigitte Mira), Maria Braun (Hanna Schygulla), Lili Marleen (Hanna Schygulla), Lola (Barbara Sukowa) en Veronika Voss (Rosel Zech), maar ook Lili Pempeit (Fassbinders moeder), Ingrid Caven, Irm Hermann en Y Sa Lo zijn in de loop der jaren uitgegroeid tot iconen van de Duitse auteurscinema dankzij R.W. Fassbinder.



Fassbinder stond bekend om zijn zachte persoonlijkheid en zijn grote gevoel voor rechtvaardigheid en humanisme. Dat beeld heeft altijd schril gecontrasteerd met de rollen en rolletjes die hij in zijn eigen films speelde en die veel meer aansloten bij zijn fysieke kenmerken (nozem, leerfreak) en het beeld dat hij de buitenwereld van zichzelf probeerde voor te houden als provocateur en brutale branieschopper. Ook in Der Amerikanische Soldat presenteert Fassbinder zichzelf als de slechterik à la Humphrey Bogart met de eeuwige sigaret in de mond en poogt hij de gure vechtersbaas uit te hangen, zelfs wanneer de kostuumafdeling hem in een chique wit pak stopt. De rol komt overeen met het beeld dat Fassbinder had van zijn alter ego Franz Walsch of gewoon Franz, een figuur die hij nog vaker zelf ten tonele zou voeren. In Der Amerikanische Soldat krijgt Franz Walsch maar een klein bijrolletje want alle aandacht gaat uiteraard naar de supersexy en supercriminele Ricky die voor Fassbinder wellicht het toppunt van mannelijke viriliteit belichaamt. In dat opzicht is de eindscène van de film ook heel releverend en dreigt de homo-erotische toon nog snel om te slaan in een sfeer van broeierige incest. Maar oordeelt u vooral zelf.

In Der Amerikanische Soldat speelt Fassbinder met menselijke gevoelens en angsten en hij creëert crisissituaties waardoor het voor zijn personages onmogelijk wordt om elkaar te bereiken. De sfeer is gespannen en gevaarlijk, de partijen hebben elk hun eigen agenda en niemand weet in hoeverre hij de anderen kan vertrouwen. In die sfeer van psychische terreur zet Fassbinder een meedogenloze killer neer, een terminator, een man die werkt voor geld en die het niet uitmaakt of hij wordt gehaat of bemind. Zijn doel is het nakomen van de afspraak, zonder vragen te stellen. Ricky is overigens de enige die vertrouwen geeft: hij voert de instructies van zijn opdrachtgever in koelen bloede uit. Hij denkt niet maar hij doet en zijn slachtoffers zijn altijd vrouwen en homo's: de vriendin van de corrupte rechercheur die Fassbinder de naam Rosa von Praunheim geeft naar de bekende homoregisseur; het kamermeisje dat zelfmoord pleegt; de homofiele zigeuner El Gitano (Ulli Lommel) die wordt doodgeschoten; de pornoboekjesverkoopster die hetzelfde lot ondergaat; de moeder van Ricky die getuige is van diens gewelddadige dood op het einde; Franz Walsch (vertolkt door Fassbinder) die hem in de dood volgt en Ricky's broertje (gespeeld door de in 1988 aan aids overleden acteur Kurt Raab) die niet liever zou wensen dan ook te sterven wanneer hij het levenloze lichaam van zijn oudere broer in z'n armen houdt.

BEELD EN GELUID
Der Amerikanische Soldat heeft een grondige digitale schoonmaakbeurt gekregen, wat niet wegneemt dat ie ook in z'n huidige vorm van een problematische kwaliteit blijft. Fassbinder was destijds niet zo geïnteresseerd in een mogelijk lang leven van zijn producties. Hij was al blij wanneer hij de nodige financiële middelen bij elkaar kon schrapen om überhaupt aan de slag te gaan. Ongerechtigheden en beschadigingen zijn in hoge mate weggewerkt en de weinige details zijn goed te onderscheiden. Net zoals in Fassbinders andere zwart-witfilms uit die periode is het niveau van de grijswaarden bijzonder hoog.
Het geluid is ook nooit Fassbinders grote zorg geweest. Zijn aandacht ging uiteraard in de eerste plaats naar het beeld, niet naar de klank en de soundtrack. Er is sprake van ruis en het monospoor heeft een beperkt bereik.

EXTRA'S
Bij de extra's zit Fassbinders allereerste productie, de Korte Film Stadtstreicher (1966) over een zwerver die een revolver vindt en besluit om er zelfmoord mee te plegen. Het filmpje duurt precies 10 minuten en bevat al een aantal kenmerken van zijn latere oeuvre. In de vijftig minuten durende documentaire Fassbinder in Hollywood wordt aandacht besteed aan Fassbinders interesse voor een carrière in Hollywood. Een aantal van zijn directe medewerkers was al halfweg de jaren zeventig naar Amerika uitgeweken (o.a. Ulli Lommel) en de regisseur zelf had een appartement én een impresario in New York. Hij kwam ook regelmatig in de States en was in 1977 zelfs in Los Angeles voor de uitreiking van de Oscar® voor de beste buitenlandse film aan Volker Schlöndorff (Die Blechtrommel). Alles wijst erop dat Fassbinder de overstap aan het voorbereiden was, want waarom draaiden we anders Whity en Lili Marleen in het Engels?, merkt Hanna Schygulla fijntjes op en nog: ondanks het beeld dat Rainer van zichzelf graag schetste, was hij al goed op weg om zich bij het burgerlijke milieutje te voegen. Zij én alle betrokkenen twijfelen eraan of Fassbinder meer dan één à twee films in de States kon draaien. Het Independent-circuit stond nog in de kinderschoenen en de bemoeinissen van de Studio's zouden wellicht heel gauw roet in het eten hebben gegooid.

CONCLUSIE
Der Amerikanische Soldat is niet Fassbinders beste productie en vooral niet zijn interessantste publieksfilm. Daarvoor gaat de aandacht te veel naar de vorm in plaats van naar het scenario. Voor een film noir en een crimi bevat de film overigens te weinig spanning, wat liefhebbers van die genres dan weer zal ontgoochelen. Wat overblijft is een drama, een spel van gevoelens, angsten en illusies, in een stijl die Fassbinder tot in de puntjes beheerst. In die zin is Der Amerikanische Soldat een Fassbinder pur sang, kaal en uitgekleed met intense vertolkingen en alleen het allernoodzakelijkste als inhoud.