FILM
Gerhard Christ (Alexander Allerson) en zijn vrouw Ariane (Margit Carstensen) gaan op zakenreis, hij naar Stockholm en zij naar Milaan. Dochter Angela (Andrea Schober), kreupel en verwend, blijft thuis achter met de kinderoppas Traunitz (Macha Méril), een jonge stomme vrouw die zich uitdrukt door middel van doventaal. Het afscheid tussen de echtelingen is kort en eerder zakelijk zoals dat gaat bij de meeste stellen na vijftien jaar huwelijk. Gerhard spoedt zich vervolgens naar de luchthaven van München waar hij z'n Parijse maîtresse afhaalt en haar in zijn bolide meetroont naar zijn kasteel op het Beierse platteland voor een weekendje wandelen en vrijen. Bij aankomst staat de zakenman van middelbare leeftijd evenwel een verrassing te wachten: zijn vrouw en haar minnaar hebben ook hun intrek in het familiekasteel genomen voor een weekendje wandelen en vrijen en liggen in een compromitterende houding op de vloer van het salon. Van het ene op het andere moment verandert de atmosfeer in Fassbinders film van rustig en beschrijvend naar benauwd. Gerhard en Ariane staan er een beetje ongemakkelijk bij. Ze wisten van elkaars buitenechtelijke avontuurtjes, doch ze zwegen, jarenlang, want voor de rest was het leven mooi, rijk en boeiend. Ze lachen fijntjes naar elkaar en met elkaar terwijl hun minnaar en minnares de ogen neerslaan, niet op hun gemak wegens de ontdekking van het overspel, de ontmaskering van de morele hypocrisie waarin ze met z'n vieren al die jaren hebben geleefd. Je bent mooi, zegt Ariane tegen haar rivale Irene (Anna Karina) die ooit 300.000 Mark van Gerhard leende om haar eigen cosmeticazaak in Parijs te beginnen. Irene trekt zenuwachtig aan haar sigaretje en zwijgt: erin geluisd, lijkt ze te denken. Ik ga dan maar, zegt Kolbe (Ulli Lommel), de businesspartner van Gerhard die blijkbaar veel meer met hem deelt dan alleen maar de zakelijke belangen, maar Ariane houdt hem tegen.

De vier volwassenen besluiten om er het beste van te maken. Angela, Gerhard en Ariane's gehandicapte dochter, zorgt evenwel voor een nieuwe verrassing wanneer ze onaangekondigd met haar kindermeisje Traunitz en een uitgebreide collectie poppen net voor het avondeten op het kasteel arriveert. Haar komst zorgt voor ongemak. Ariane kan zich nauwelijks beheersen want zij beschouwt dochter Angela als de oorzaak van haar mislukte leven. Het wereldwijze en verbitterde jonge meisje, op de hoogte van haar disfunctionele rol in de schoot van het gezin, doet er alles aan om haar ouders en hun 'speciale' gasten op de zenuwen te werken. Na het diner stelt ze voor om een spelletje te doen. Ariane reageert afwijzend, Gerhard geeft gauw toe want hij wil te allen prijzen een hysterische scène vermijden in aanwezigheid van Irene en Kolbe. Angela wil Chinese Roulette spelen en zet een pruilmond op als zelfs haar vader een zwak protest laat horen.

Chinese Roulette is een spelletje voor twee ploegen en op aandringen van Angela doen ook Traunitz, huishoudster Kast (Brigitte Mira) en haar zoon Gabriel (Volker Spengler) mee. Angela heeft de samenstelling van de beide teams al uitgeknobbeld en duldt geen tegenspraak. Ze haat ons, is Ariane's gefluisterd commentaar tegen Kast wanneer ze merkt dat Angela met voorbedachten rade te werk is gegaan. Ondertussen hebben Angela, vader Gerhard, kindermeisje Traunitz en Gabriel uit het andere team een keuze gemaakt en is het aan Ariane, Kast, Irene en Kolbe om elk via twee vragen aan de weet te komen om wie het uit hun kringetje eigenlijk gaat. In het salon tussen de glazen kasten ontspint zich een gevaarlijk spelletje van vraag en antwoord waarbij vooral Angela zich niet onbetuigd laat. Kast, de huishoudster, voelt zich geviseerd door wat ze een kleine intrigante pleegt te noemen en stelt de laatste vraag: welke functie zou die persoon mogelijk hebben gehad in het Derde Rijk?. Haar medespelers protesteren heftig, maar Angela heeft het antwoord al op het puntje van de tong: die van bewaker in het concentratiekamp van Belsen-Belsen!, is haar schampere en haast zegepralende reactie. Kast is ontzet en sprakeloos: ze heeft het over mij, zegt ze wezenloos in de richting van haar medespelers kijkend. Kolbe beaamt haar woorden; Irene aarzelt en zegt dat hij wellicht gelijk heeft want dat ze het allemaal niet meer zo goed kan volgen en Ariane, als uit steen gehouwen en vervolgens aarzelend en doodsbenauwd, zegt: ja… waarschijnlijk… en kijkt Gerhard veelbetekenend en mistroostig aan. Mis!, is Angela's triomfantelijke reactie, mis! Voor het tot de aanwezigen – en de kijkers met hen – doordringt valt er een schot en vloeit er bloed.



Fassbinders Chinesische Roulette is een psychologisch drama - en voor sommigen onder u misschien zelfs een psychologische thriller – over burgerlijke hypocrisie en de onmogelijkheid om binnen een relatie (van welke soort ook) lief te hebben en echte genegenheid te ontwikkelen. Zijn vier hoofdpersonages zijn stuk voor stuk complexe en neurotische karakters die hun relaties laten bepalen door de dromen die ze najagen en de egoïstische doeleinden die ze nastreven. Hun vriendschap, liefde en kameraadschap zijn geveinsd en dienen zeer persoonlijke en geheime motieven die gevoed worden door haat, jaloezie, ontgoocheling en wederzijds misprijzen. De beschaafde pantomine die ze met z'n vieren op het familiekasteel van de Christs opvoeren valt in scherven uit elkaar op het moment dat Angela ten tonele verschijnt met de overduidelijke bedoeling de schuldgevoelens op te wekken of op z'n minst voldoende schade toe te brengen door het jarenlang volgehouden huichelachtige gedrag van Gerhard en Ariane te ontmaskeren in het bijzijn van buitenstaanders. Angela is de terreur van het Christkasteel en het doffe gestommel van haar krukken op de houten trappen en vloeren is als een waarschuwing van aangroeiend gevaar voor alle aanwezigen. Zonder kloppen doet ze deuren open van privévertrekken, kijkt veelbetekenend naar binnen en laat ze vervolgens met een harde klap dichtvallen; ze luistert geduldig naar de gedichten van Gabriel die aspiraties heeft op dat vlak en ontmaskert hem even later meedogenloos als een litteraire bedrieger: Angela is overal en nergens, ze ziet alles en tegelijk niets, ze tiranniseert haar omgeving en bepaalt de algemene gang van zaken. Fassbinder laat Angela wraak nemen voor het onrecht dat haar wordt aangedaan, voor de schaamte van haar ouders wegens haar handicap, voor hun zielig zelfbeklag en het gemak waarmee ze haar de schuld geven van hun eigen mislukte en vernielde leven. Angela heeft de samenkomst op het kasteel minutieus voorbereid en nu ze alle belangrijke personages uit haar korte trieste leven op één plek verzameld heeft, treedt ze op als zelfverklaarde wraakengel en finaal ook als zelfverklaarde engel des doods, zonder compassie en zonder wroeging, want degenen die haar het leven tot een hel hebben gemaakt, zijn het niet waard om met een onbelast geweten voort te leven.

Rainer Werner Fassbinder citeert in Chinesisches Roulette uit de ervaringen in zijn eigen leven. Van hem is bekend dat hij niet geloofde in eeuwige liefde en trouw. Hij zag vooral de ondeugden van menselijke wezens en hun egoïstische keuzes voor eigen gewin in hun relaties met derden, in hun intieme contacten, in hun carrière. In Chinesische Roulette gebruikt de regisseur bijtende humor en ironie om de hypocrisie van de burgerij zichtbaar te maken. Zoals meestal moeten zijn acteurs het doen met minimale regieaanwijzingen om vervolgens op eigen intuïtie aan een scène te beginnen. Hun aanvankelijke aarzeling en terughoudendheid registreert hij met een grote afstandelijkheid, lage camerastandpunten en grote afstanden tussen de personages onderling. Zijn camera legt elke beweging vast en elke blik om vervolgens in te zoemen op hun gezichten, hun ogen en hun mond voor een onverhoedse oogopslag en een korte en berekende uitspraak die hij uitvergroot om de spanning beetje bij beetje op te drijven. Fassbinder zwenkt voorzichtig van het ene personage naar het andere in lange, trage takes, volgt ze op hun voorzichtige stappen door de kamer, registreert de manier waarop ze om elkaar heen draaien, elkaar bespieden, mekaars kwetsbaarheid testen en vervolgens nieuwe strategische posities innemen om elkaar met nieuwe argumenten te bestoken. Een onzichtbare Angela houdt hij meestentijds achter de hand om de gesprekken te beïnvloeden, onzekerheid te zaaien en een sfeer van ongemak en onontkoombaarheid te creëren. Chinesisches Roulette wordt op die manier een satirisch ballet waarin de posities voortdurend veranderen en de personages zich proberen te beschermen tegen een onbekend gevaar dat van om het even waar kan komen. Elk fysiek contact blijft achterwege, tenzij om partners gerust te stellen, maar het effect zaait verwarring en heeft een omgekeerd effect. Niemand wil nog aangeraakt worden want de gebaren zijn leeg, misleidend en misplaatst in een omgeving waar genegenheid wordt verward met pure seksualiteit en macht.

De cast van Chinesisches Roulette is zoals steeds ijzersterk. Margit Carstens (Diana) en Ulli Lommel (Koch) zetten stevige prestaties neer. Andrea Schober (Angela) is de verrassende nieuwkomer en op haar eentje creëert ze een ongelooflijk macabere sfeer in de scènes waarin ze de hoofdrol speelt en evenzeer in de fragmenten die ze onrechtstreeks beïnvloedt door haar morele aanwezigheid. Brigittta Mira is de samenzwerende ondeugd, gewikkeld in intriges die aangeraakt maar niet uitgewerkt worden. Tot op het einde blijft ze een mysterie, evenals haar zoon Gabriel (Volker Spengler), de dichter, die hoopt op Gerhards bemiddeling om een uitgever te vinden voor zijn gepikte gedichten en klakkeloos overgeschreven proza.



BEELD EN GELUID
Fassbinder gebruikt felle en bonte kleuren om de grimmige en donkere sfeer van zijn psychologisch drama beter uit te laten komen. Luchters en spiegels zorgen voor de speciale effecten en de aparte beeldconstructies. Tijdens de ultieme confrontatie kiest hij voor een wit decor en glazen doorkijkkasten zodat de personages zich op geen enkel moment kunnen verbergen voor de camera en/of voor de kijker. Die wordt Fassbinders medeplichtige voyeurs en bespieders. De film is voor de release in de Fassbinder Collectie grondig digitaal aangepakt en gerestaureerd onder toezicht van Juliane Lorenz, Fassbinders voormalige monteur. De kleuren hebben hun oude glans teruggekregen en de zwart-witniveaus verhouding zijn opnieuw acceptabel. Beschadigingen en andere ongerechtigheden zijn zo goed mogelijk weggewerkt, maar dat gaat ten koste van de algemene scherpte van de film: korrelvorming en wazigheid treden regelmatig op in de buitenscènes en de donkere fragmenten. De muziek van huiscomponist Peer Raben ondersteunt perfect het filmmateriaal al klinkt ze na 30 jaar een beetje gedateerd. Grote verrassing is het elektronische werk van Kraftwerk dat hier voor het eerst in een langspeelfilm wordt gebruikt.

EXTRA'S
U krijgt de Originele Bioscooptrailer en de lange Documentaire "Rollen Spiele – Frauen über R.W. Fassbinder" (59 min.) waarin Hanna Schygulla, Irm Hermann (Fassbinders eerste echtgenote) en Margit Carstensen uitgebreid ingaan op hun samenwerking met Fassbinder, zijn houding ten opzichte van vrouwen en zijn heel aparte manier van omgaan met actrices. Ze wijzen op zijn "vrije" regiestijl die in contrast staat met zijn veeleisendheid qua inleving en speelstijl. De film bevat verschillende thematische hoofdstukken waarin zijn speciale relatie met mannen, zijn homoseksualiteit en zijn ongewone jeugd aan bod komen, elementen die zijn onderwerpskeuze en zijn manier van werken sterk beïnvloed hebben. Hermann praat over haar moeilijke huwelijk met Fassbinder; Schygulla en Carstensen hebben het over de controversiële rollen die de regisseur voor hen schreef en waarmee ze moeite hadden. Beiden zouden de samenwerking dan ook tijdelijk of definitief verbreken na verloop van tijd.

CONCLUSIE
Chinesisches Roulette behoort zonder twijfel tot de beste drama's in het oeuvre van Rainer Werner Fassbinder, ondanks de vrije moeilijke materie, de niet voor de hand liggende filmstijl en de gedurfde montage. De film behandelt thema's als overspel, ontrouw, bedrog, kindermishandeling, chantage, relationele terreur en misleiding, die soms oppervlakkig worden aangeraakt, andere keren zeer diepgaand uitgewerkt, zodat Chinesische Roulette veel meer is dan de som van de onderdelen. Het resultaat is tegelijk boeiend en beklemmend.