FILM
Alle geruchten over de artistieke dood van Sidney Lumet waren blijkbaar voorbarig, want met Before The Devil Knows You're Dead levert de inmiddels 83-jarige cineast zijn beste film in een kwarteeuw af. De prent bevat dezelfde energie die zijn grootste meesterwerken kenmerkt, kan bogen op een uitstekend scenario en profiteert van een cast die nooit een stap verkeerd zet. Niemand zou durven vermoeden dat iemand die al twee decennia van zijn pensioen zou moeten genieten achter al dat moois zit. Na het diepe dal van miskleun Find Me Guilty krabbelt Lumet kortom triomfantelijk recht met een film die teruggrijpt naar de klassieke thema's van de Griekse tragedie, maar die tegelijkertijd op en top een prent van zijn tijd is.

De veelbesproken openingsscène - een weinig verhullende stoeipartij tussen Hoffman en Tomei - zet meteen de toon: in Before The Devil Knows You're Dead kan je je aan vanalles verwachten. Broers Andy (Hoffman) en Hank (Hawke) zitten beide in financiële problemen als de film van start gaat. Hank kan het onderhoudsgeld voor zijn ex niet betalen en Andy's gerommel in de kas van zijn werkgever dreigt uit te komen. Dus verzinnen de broers een plan dat niet kan falen: ze zullen de juwelenwinkel van hun ouders overvallen. Het is een misdaad zonder slachtoffers, want de winkel is voldoende verzekerd. Tijdens de overval loopt echter een en ander mis. De moeder van Andy en Hank laat zelfs het leven. Zonder geld en opgezadeld met een knagend schuldgevoel trachten de broers hun ongure praktijken te verdoezelen met meer ongure praktijken en onwijze leugens. Ze belanden in een neerwaartse spiraal waarover ze zelf geen controle meer hebben. Bovendien zweert hun vader eigenhandig de moordenaar van zijn echtgenote op te sporen, wat de situatie nog ingewikkelder maakt.
Wie nog durft te beweren dat het klassiek Grieks drama geen rol meer kan spelen in de hedendaagse cinema, raad ik aan Before The Devil Knows You're Dead een blik te gunnen. Sidney Lumet weeft immers een ingenieus web van familiale intriges dat de kijker langzaam maar zeker naar binnen lokt. Lang niet alle plotlijnen zijn nochtans even realistisch en het gebruik van geweld, seks en drugs in het verhaal had uit eender welke recente B-film kunnen komen. Laat het nu net dat zijn wat Lumet beoogt. Hij creëert een wereld die net boven het geloofwaardige staat, maar grondt die in de realiteit door in te spelen op de dagelijkse angsten van de man in de straat: het verlies van werk of vrouw, de dood van een geliefde, het lot dat je ieder moment je geluk kan ontnemen. Before The Devil Knows You're Dead toont een regisseur op het toppunt van zijn kunnen: hij behoudt het overzicht in de labyrintstructuur van het scenario en laat het verhaal primeren op de visuele stijl, maar manipuleert met zijn shots en camerabewegingen wél voortdurend de kijker.

Ook Lumets talent om het beste uit zijn acteurs te puren, is nog steeds aanwezig. De cast van deze film levert immers performances af om duim en vingers af te likken. Philip Seymour Hoffmans personage verschilt niet zo veel van het type karakter dat hij doorgaans neerzet op het witte doek, maar ditmaal krijg je een extra portie pathetische energie te zien, een extra gedrevenheid. Ethan Hawk was zelden beter dan in de rol van Hank: hij maakt het zowaar plausibel dat hij een broer kan zijn van de fysiek radicaal verschillende Hoffman. Als vrouw van Andy - en minnares van Hank - toont Marisa Tomei nogmaals dat jaren ervaring op de planken van haar een steengoede actrice hebben gemaakt. Bovendien wordt de kijker enkele keren vergast op een blik op haar prachtig geconserveerde lichaam. Het vierde belangrijke castlid is veteraan Albert Finney, wiens vertolking traag op gang komt, maar zal resulteren in een van de meest onverwacht gruwelijke momenten in de recente filmhistorie.

Before The Devil Knows You're Dead ontleent zijn titel aan een oud Iers gezegde dat de mensen een verblijf van al dertig minuten in de hemel toewenst tegen de tijd dat de duivel doorheeft dat ze dood zijn. Het lijkt onwaarschijnlijk dat de protagonisten van deze film aan de klauwen van de gehoornde zullen ontsnappen. Alle personages bezondigen zich immers aan minstens een van de zeven hoofdzonden en komen - zoals het een goede Griekse tragedie betaamt - hun noodlot onvermijdelijk tegen. De enige die op goodwill mag rekenen, is regisseur Lumet: zijn plaats in het Paradijs aan de rechterhand van Hitchock, Wilder, Minnelli en Altman is nu al verzekerd. Al hoop ik ten zeerste dat hij eerst nog een paar films produceert van hetzelfde hoge kaliber van Before The Devil Knows You're Dead.
BEELD EN GELUID
Ondanks zijn gevorderde leeftijd heeft Lumet de technologische revolutie in de cinema volledig omarmt. Hij nam deze film dan ook op Hi-Defdrager op i.p.v. op pellicule. Helaas leidt dit tot een wisselvallige beeldkwaliteit op dvd. De kleuren ogen grauw, de scherpte is niet altijd even denderend en de zwartniveaus geven te weinig diepgang aan de beelden. Grain of printbeschadigingen zijn er uiteraard niet, maar het gebrek aan opvallende visuele kwaliteit plaatst een domper op de transfer. Ook het audiospoor is niet helemaal bevredigend. De knappe muziek van Carter Burwell (die bijdraagt tot de 'Coen-eske' sfeer van de prent) klinkt steevast goed, maar vooral de achtergrondgeluiden blijven vaak te stil verscholen in de mix om een aangrijpend soundscape te creëren.

EXTRA'S
Een overdaad aan extra's bevat de disk niet, maar wat aanwezig is, is wel de moeite waard. How The Devil Was Made (24 min.) is bijvoorbeeld een making of die verder gaat dan de gemiddelde EPK-zever en inzicht geeft in Lumets werkmethodes. Het Audiocommentaar met Lumet, Hoffman en Hawke profiteert vooral van de bijdragen van de cineast, aangezien de acteurs weinig bijdragen, waardoor er geregeld stiltes vallen. Naast een Trailer voor de hoofdfilm zijn er ook Cross-promotionele trailers voor drie andere releases van A-film.

CONCLUSIE
Before The Devil Knows You're Dead bewijst eens en voor altijd dat creativiteit niet stopt na je tachtigste. Sidney Lumets uitmuntend Grieks drama behoort namelijk tot het beste wat de regisseur ooit gedaan heeft, consolideert zijn positie als een briljante storyteller en zet zijn kunde als acteursregisseur dik in de verf. Beeld en geluid stellen licht teleur, terwijl de extra's inzichtelijk maar schaars zijn.