In Einem Jahr Mit 13 Monden is beslist Fassbinders meest persoonlijke en meest hermetische productie. Hij draaide de film kort na de zelfmoord van zijn minnaar Amin Meier, met wie hij kort voordien had gebroken. Fassbinder, nog maar net bekomen van de stress omtrent de politieke ontwikkelingen in Duitsland naar aanleiding van de RAF-zelfmoorden en de maatschappelijke spanningen die Duitsland tot op de rand van de politieke ineenstorting dreven, raakte in een diepe persoonlijke crisis. Hij trok zich terug bij vrienden in Keulen en schreef er in de korte tijdspanne van vier weken het scenario. Voor Ein Jahr Mit 13 Monden wilde hij zelf de camera hanteren én de montage doen.

Hoofdpersonage in de film is Elvira/Erwin Weishaupt (Volker Spengler), een jonge transseksuele man die eigenlijk Erwin heet en die zich voor een hopeloze liefde in Casablanca heeft laten ombouwen. Ondertussen heeft haar jarenlange relatie met Christoph Hacker haar beste tijd gehad. Die zoekt z’n spullen bij elkaar en vertrekt, deze keer met de bedoeling om nooit meer terug te komen. Elvira wordt depressief, verliest haar zelfvertrouwen en gaat twijfelen aan haar identiteit: is ze man of vrouw? Houdt er nog iemand van haar? Wil er nog iemand van haar houden of is ze te dik en te oud geworden voor romantiek en de genegenheid van een man? Ze stort haar hart uit bij Rode Zora (Ingrid Caven), een prostituee die ze kent uit het milieu, en samen besluiten ze om Elvira’s verleden te reconstrueren in de hoop daar voldoende incentives te vinden voor een nieuwe start. Tegelijk ziet Elvira/Erwin zich verplicht om Anton Saitz (Gottfried John) op te zoeken, de man voor wie ze zich liet ombouwen en die ze meer dan 20 jaar niet meer heeft gesproken. Aanleiding is een interview van Elvira in een plaatselijk magazine waarin zij – volgens zijn/haar voormalige echtgenote Irene (Elisabeth Trissenaar) – te ver is gegaan omtrent het privéleven van Saitz, waardoor de ondertussen invloedrijke zakenman mogelijkerwijs wraak zal willen nemen, niet op Elvira zelf, maar op hun beider dochter Marie-Ann (Eva Mattes), wat Irene tot elke prijs wil vermijden.

 

Elvira en Rode Zora zoeken zuster Gudrun (Lilo Pempeit) op in het weeshuis waar de jonge Erwin door zijn moeder als kind is achtergelaten. De confrontatie met de zuster die de jongen als haar eigen kind probeerde op te voeden, brengt evenwel pijnlijke herinneringen aan de oppervlakte, waardoor Elvira nog meer het noorden verliest, want blijkbaar heeft niemand ooit van haar gehouden of om haar gegeven, noch haar moeder, noch de pleegouders die uiteindelijk afhaakten, noch de zusters die de opstandige jongeman niet meer begrepen. Ook haar bezoek aan Anton Saitz wordt een vernederende gebeurtenis, te meer omdat Saitz het meteen aanlegt met Roze Zora voor wie dit business as usual is.

 

 

Het meest indringende fragement van In einem Jahr Mit 13 Monden speelt zich af in een slachthuis: Elvira vertelt een vriendin over haar leven en haar mislukte relaties met mannen, terwijl de runderen afgemaakt worden, ondersteboven aan een vleeshaak voor het oog van de camera passeren en vervolgens de keel worden overgesneden op een barokke tekst van Goethe. Het is beslist de eerste keer dat een dergelijke scène, vol bloed en gevoelloosheid, onder dergelijke omstandigheden op film is vastgelegd. Ze sluit overigens naadloos aan bij de beginscène waarin de kijker/toeschouwer getrakteerd wordt op een geweldscène langs de rivier tussen Elvira en een paar homo’s op zoek naar een snelle wip. Op het moment dat één van de mannen merkt dat ie met een verklede man staat te friemelen, vallen er klappen. Men scheurt haar de kleren van het lijf; ze wordt geschopt en geslagen en verdwijnt uiteindelijk op handen en voeten tussen het struikgewas. De toon is in beide gevallen bitter en intriest en toont menselijke wezens van hun meest donkere kant.

 

Het is makkelijk raden hoe R.W. Fassbinder zich voelde tijdens het schrijven van het scenario van In Einem Jahr Mit 13 Monden. Ruimte voor optimisme is er niet meer, voor ontgoocheling en afkeer van de eigen soort des te meer. Noodgedwongen grijpt hij terug naar de weinige instrumenten die hem resten: het woord en de enscenering. Fassbinder trekt alle registers open om de uitbuiting, het misbruik en het verraad gestalte te geven. Het resultaat is een zwarte komedie vol sarcasme en woede, maar ook vol verbijstering, desillusie en nihilisme. Z’n personages praten naast elkaar, of door elkaar, en van wederzijds begrip is zelden of nauwelijks sprake, want het eigenbelang krijgt telkenmale de voorkeur op solidariteit en medemenselijkheid.

 

 

Zoals in Fassbinders grote films spelen cameraopstelling, decor en decorattributen ook in In einem Jahr Mit 13 Monden een belangrijke rol bij de visualisering en de karakterisering van de hoofdpersonages: spiegels, luchters, raamkozijnen, deuropeningen, close ups en een strakke kadrering, het zijn onmisbare, eenvoudige, maar zeer doeltreffende attributen uit het Fassbinder-arsenaal die zorgen voor een maximaal effect en een grondige dissectie van de situaties en de personages. Fassbinderpersonages zijn overigens nooit eenduidig en dat blijkt in In einem Jahr Mit 13 Monden nog maar eens overduidelijk. Meest complexe karakter is beslist Elvira/Erwin, de centrale figuur in deze film, maar ook Rode Zora, zuster Gudrun, Irene en zelfs Anton Saitz zorgen voor verrassende en onverwachte effecten, waardoor deze gelaagde film zijn geheimen maar met mondjesmaat prijsgeeft.

Voor de dvd-release zijn alle films uit de Fassbinder-catalogus met veel zorg en onder het toeziend oog van Juliane Lorenz gerestaureerd. Niet alle fragmenten uit In Einem Jahr Mit 13 Monden zijn even scherp en even gedetailleerd met perfecte zwartniveaus, want met het materiaal van de Duitse enfant terrible is niet altijd even zorgzaam omgesprongen. Toch is het resultaat meer dan bevredigend, met lange fragmenten zonder opvallende technische mankementen en ongerechtigheden. De schaarse buitenopnamen zijn zoals vaak bij Fassbinder eerder wat korrelig van structuur en zelfs een beetje kleurloos en flets, maar het is bekend dat de regisseur meer belang hechtte aan inhoud en vorm, dan aan de technische afwerking. Liefhebbers van het werk van Fassbinder weten wat ze kunnen verwachten. Het geluid staat in mono, met verstaanbare en duidelijke dialogen, maar met een soundtrack die maar gemiddeld scoort. Maar ook dat is een bekend verhaal.

De dvd bevat voorts een Originele Bioscooptrailer, een Gesprek met W. Schroeter (19 min.), (een bij ons nauwelijks bekende) regisseur en tijdgenoot van Fassbinder, over de omstandigheden waaronder de regisseur deze film schreef en draaide. Het Gesprek met Juliane Lorenz (21 min.) is interessant omdat ze van zeer dichtbij de crisis van Fassbinder heeft meegemaakt na het overlijden van zijn ex-vriend en uiteindelijk toch de film monteerde en afwerkte omdat Fassbinder ondertussen al met de repetities van en theaterstuk bezig was. In Fassbinder Family krijgt de kijker een portret van de belangrijkste Fassbinder-acteurs (tekst).       

In Einem Jahr Mit 13 Monden geldt algemeen als één van Fassbinders sterkste producties. De toon is grauw en pessimistisch en de film heeft een vrij hoog literair gehalte. Bovendien speelt de actie zich af in het milieu van hoeren, transseksuelen en homo’s en is het onderwerp beslist niet aan iedereen besteed. Wie van Fassbinders werk houdt of er interesse voor heeft, mag In Einem Jahr Mit 13 Monden evenwel in geen geval links laten liggen, want deze film is tegelijk een hoogtepunt en een keerpunt in het oeuvre van de Duitse meester. Volgens Juliane Lorenz is In Einem Jahr Mit 13 Monden niet alleen Fassbinders rouwproces om het verlies van zijn ex-vriend Armin Meier, maar evenzeer een bittere bezinning over zijn eigen falen en als het ware een voorafspiegeling van zijn eigen lot enkele jaren later.