FILM
Oliver Stone vertelt bij monde van de oud geworden strijdmakker Ptolemaeus (Anthony Hopkins) de levensgeschiedenis van de Macedonische veldheer Alexander de Grote (Colin Farrell). Alexander is de erfgenaam van de Macedonische koning-veldheer Filippos (Val Kilmer) en zijn barbaarse koningin Olympias (Angelina Jolie). Olympias vreest dat, doordat haar man een Macedonische, Eurydice (Marie Meyer) als tweede vrouw neemt, haar eigen zoon zal worden uitgesloten van de erfopvolging, en ze machineert hem op de troon. Eens daar beland start Alexander een veldtocht om de vermeende opdrachtgever achter de moord op zijn vader, de Perzische koning Darius (Raz Degan), te straffen. Door zijn tactisch inzicht kan hij het zwaar in de meerderheid zijnde leger van Perzen onder de voet lopen, en hij wordt als een bevrijder onthaald in Babylon. Geïnspireerd door de legendarische verhalen over Achilles en Herakles, en door zijn moeder in zijn oor geblazen dat hij van goddelijke afstamming is, reikt zijn blik echter verder oostwaarts, en hij begint aan een jarenlange veldtocht waarin hij land na land verovert. Hij toont een groot mededogen voor zijn verslagen tegenstanders, en geeft hen zelfs het recht om hun land verder te blijven besturen, zo lang ze hem maar absolute gehoorzaamheid zweren en hun leven heroriënteren volgende de Macedonische beginselen. Maar dan begint het gezag van de machtige heerser af te brokkelen: zijn homoseksuele geaardheid, die hij praktiseert met zijn strijdmakker Hephaistion (Jared Leto) valt niet in goede aarde bij alle Oosterse onderdanen, en zijn eigen volk jaagt hij tegen zich in het harnas door te huwen met een barbaarse roversdochter, Roxanne (Rosario Dawson). Tot overmaat van ramp kan die hem niet de opvolger schenken waar hij zo vurig naar verlangt, hij overleeft ternauwernood een paar moordaanslagen en moet afrekenen met insubordinatie in zijn eigen rangen. De mokerslag voor zijn oorlogsmachine moet echter nog komen, wanneer de Indische legers een maatje te sterk voor hem blijken en de manschappen, die zijn visie om zo lang mogelijk verder te blijven trekken, beginnen te morren dat ze naar huis willen.

Ik voel me hier geroepen om de verdediging van Alexander te bepleiten. Net zoals India voor Alexander een brug te ver was, hebben verschillende filmcommentators deze film aanzien als de brug te ver voor Oliver Stone. Toch heeft de film Alexander minstens de verdienste om niet de platgetreden paden van Hollywood te bewandelen: we zien Alexander de Grote niet als een glorieuze held die met de glimlach zijn tegenstanders neermaait om de overlevenden vervolgens grootmoedig genade te schenken, maar zeker naar het einde van de film toe wordt Alexander meer en meer een paranoïde nutball. De waarheid zal wel ergens in de helft zijn blijven steken, want de meeste geschiedschrijving uit die tijd werd pas enkele honderden jaren later opgetekend door Romeinse geschiedschrijvers als Vergilius. Waarmee we ineens aan het voornaamste pijnpunt van de film belanden: Stone verwacht van de kijker nogal redelijk wat voorkennis over de klassieke oudheid, en doet niet al te veel moeite om veel historische duiding te geven. Dit is met deze revisited-versie al een klein beetje verbeterd ten opzichte van de theatrical cut, maar hierdoor is de film grandioos over de grens van drie uur gewipt, en is het niet evident om de gehele zit de inspanning vol te houden. Vooral naar het einde toe, wanneer Alexander, wanneer hij gewond van het slagveld in India wordt afgevoerd, aankondigt dat hij huiswaarts keert, denk je als kijker dat dit het einde is, maar Stone geeft de film nog een flinke heropstart en we krijgen nog een uur aan geplot en geïntigreer aan het hof van Babylon. Misschien was het hele project wat te hoog gegrepen voor de gemiddelde cinemabezoeker, alhoewel die toch meer dan voldoende op bloed en spelen wordt getrakteerd. Stone maakt het de kijker verder niet makkelijk door binnen het kader van zijn omvattende flashbackstructuur ook nog eens voor- en achteruit te wippen in de tijdlijn. Een ander punt van kritiek is mogelijk de overdreven mise-en-scène telkens wanneer Alexander zijn manschappen moed tracht in te spreken. In een echte veldslag zou de vijand zich waarschijnlijk morsdood hebben verveeld.

Maar tot spijt van wie't benijdt zijn er ook nog heel wat goeie punten te vermelden. De visualisaties van Stone zijn het predikaat "massaspektaktel" waardig; de veldslagen zijn mooi gechoreografeerd zonder echt té goor te worden, en vooral de levendige kleurpaletten - een overtoon geel, en naar het einde toe een hel overdreven roodfilter - getuigen van goeie smaak. De acteerprestaties zijn meer dan redelijk; vooral Angelina Jolie heeft, ondanks het rare accentje dat ze zich toebemeet, een heerlijke rol als heksachtige koningmaakster. Bovendien is dit de eerste film van betekenis sinds 1492: Conquest of Paradise in 1992 waarvoor componist Vangelis nog eens een volwaardige soundtrack heeft geschreven, die de film nog naar een iets hoger niveau tilt. Een interessant fait divers terzijde is dat Vangelis letterlijk geen noot muziek kan lezen, en op gebied van het bespelen van synthesizers voor de volle honderd procent autodidact is. Stone kreeg ook de wind van voren door zijn poging tot min of meer accurate beschrijving van Alexander's homoseksuele - of tenminste toch biseksuele - voorkeur. Dat een bende Amerikaanse moraalridders zich weer eens in het verweer moet stellen, zegt meer over hen dan over de film, want de seksuele moraal in het oude Griekenland was wat dat betreft toleranter dan de meeste moderne beschavingen; polygamie was overigens ook een wijd verspreide gewoonte, vooral voor diegenen die het breed konden laten hangen (grapje). Voor de puriteinen: het "onzedigste" wat op gebied van herenliefde te zien is, is dat Colin Farrell een man een mondkus geeft, wat niet erger is dan pakweg de paus en Fidel Castro. De enige echte seksscène is overigens één tussen Colin Farrell en Rosario Dawson. Veel onzediger is bijvoorbeeld de manier waarop in een film als Troy de homoseksuele geaardheid van Achilles (Brad Pitt) niet alleen wordt verzwegen, maar ook nog eens manifest wordt vervalst door aan elke vinger van Pitt een vrouw te hangen.

Maar het publiek lustte Stone rauw na het bekijken van de theatrical cut. Alhoewel de film volgens mij zeker niet slecht is, heeft Oliver Stone op vraag van het publiek toch ook nog een 20 minuten kortere director's cut gemaakt - die overigens niet op deze disk aanwezig is - waarin de homoseksuele referenties worden geknipt, samen met onder meer het grootste deel van de screen time van Anthony Hopkins, en hij heeft ook naar verluidt de gebeurtenissen wat vloeiender gerangschikt. De - althans voor het popcornvretende publiek - "minder aanstootgevende" scènes waarin explicieter wordt getoond hoe je je medemens allemaal de kop kan inslaan, zijn daarentegen nog wat uitgebreid. Waarom een regisseur als Stone, die doorgaans geen blad voor de mond neemt, voor een dergelijk publiek zo'n artistieke knieval doet, is ons een compleet raadsel. Want, op het gevaar af pretentieus te klinken: in dit geval is het het verwende publiek dat maar eens moet leren om niet altijd voorgekauwde kost te slikken. Stone moet dat begrepen hebben en is uiteindelijk een derde keer achter de montagetafel gaan zitten, waarbij hij de film nog eens van A tot Z heeft herbekeken, en alsof hij een statement wilde maken dat, als het publiek zijn film toch ging uitspuwen, hij er uiteindelijk toch zijn zin mee ging doen, heeft hij de uiteindelijke finale versie gemaakt die hij voor ogen had. Deze Alexander Revisited is dus niét de director's cut, maar een versie waarbij al het uit de director's cut verwijderde materiaal is teruggeplaatst, en hier en daar nog zelfs wat werd aangedikt. D'r is natuurlijk enorm veel te werken aan deze film: alleen al de volgorde van de flashbacks is bepalend voor de uitkomst van de film. De extra stukjes doen in elk geval de complexe psyche van Alexander, die onder meer worstelt met een oedpiuscomplex ten opzichte van zijn dominante moeder en een haat-liefdeverhouding heeft met zijn vader, ten goede.

Ik pleit er echter voor om toch de drie uur en een half ervoor uit te trekken en deze film de kans te geven die hij verdient. Het is Lawrence Of Arabia niet, maar bij Lawrence Of Arabia zit er niemand te zeuren dat de film te lang duurt omwille van niet ter zake doende scènes. Bij Alexander Revisited zitten er zeker geen niet ter zake doende scènes in, en dat komt uit de pen van iemand die Oliver Stones werkstukken eigenlijk niet graag lust, ze altijd te lang vindt en zich aan de meeste thema's van Stone, de Viëtnamoorlog en de moord op Kennedy, blauw ergert omdat er toch maar zoveel is wat je interessants kan vertellen zonder in essentie terug in herhaling te vallen. En dat gevoel bekroop me bij Alexander vreemd genoeg niet.

BEELD EN GELUID
Alexander Revisited geniet de eer (?) om tussen de eerste tien Blu-rayreleases van A-Film te zitten. Deze zijn allemaal single layerdisks waarvan alle bonusmateriaal is afgestript. De uitzondering op de regel is deze Alexander Revisited, die als enige op een double layer-schijf is gezet, uiteraard omwille van de lengte van de film. Ik ben erg aangenaam verrast door zowel beeld-als geluidskwaliteit van deze schijf. Het beeld is niet alleen een high definition-behandeling waardig, het overtuigt in veel aspecten. Ondanks de vele "modderigere" scènes, wanneer Alexander zijn leger laat voortploeteren in de jungle van Zuid-Azië, is er een rijkdom aan detail waar te nemen, waardoor je elk deukje in de uniformen apart kan onderscheiden. Alexander is natuurlijk een film die drijft op de massaspektakelscènes. Feitelijk zijn er maar twee veldslagen in de film te zien: helemaal op het begin tegen de Perzen en op het einde tegen de Indiërs; vanuit vogelperspectief zien we de troepen, de Grieken gedisciplineerd en in formatie, de Perzen als een allegaartje, op elkaar afstormen en inhakken. De detaillering is net scherp genoeg om de snelle camerabewegingen te volgen, en niet té groot opdat de film qua goorheid een NC-17 rating zou krijgen. De kleuren van onder meer de huidtinten zien er okee uit, zij het dat er een paar scènes zijn waarin de huid van Alexander onnatuurlijk geel verkleurt; mogelijk is hier de beschuldigende vinger te wijzen naar de make-upartiesten die zijn lichamelijke gezondheidstoestand een beetje te nadrukkelijk in de verf hebben willen zetten. De enige aanwezige geluidstrack is een DTS-HD MA 5.1-track. Ik was al zeer te spreken over de geluidstrack van de dvd, maar deze immersieve track, die past bij een epische prent als deze als een handschoen, doet er werkelijk nog een schepje bovenop. Van de diepe bassen die in de jungle weerklinken alvorens de olifanten van achter het struikgewas losbreken, over het schelle metaal van schild en zwaard die over elkaar schrapen tijdens de lijf-aan-lijfgevechen, aan alle aspecten van de track is zorg besteed. Ook de helderheid van de dialoog staat boven elke verdenking; telkens Angelina Jolie de letter R uitspreekt gaat het haar in mijn nek rechtop staan. De magistrale afwerking van de soundtrack van Vangelis zorgt er dan wel voor dat de andere haren ook wel rechtop komen.

EXTRA'S
En hier komen we aan het voornaamste pijnpunt. Hoe minder we over het schaamteloze gebrek aan extra's spreken, hoe minder groot de schade is voor A-Film, vrezen we. Je hebt in de menuschermen keuze uit de film spelen of niet spelen.

CONCLUSIE
Alexander Revisited is de definitieve cut van de film die als geen ander het filmkijkend publiek heeft verdeeld in een pro-Stone kamp en een anti-Stone kamp. Ik vind persoonlijk dat de langere speelduur de narratief ten goede is gekomen, maar u mag het altijd met me oneens zijn. De presentatie op Blu-ray is schitterend, maar het compleet gebrek aan bonusmateriaal verantwoordt een dikke nul op dat vlak, én het ontschieten van de topstatus die de disk anders dubbel en dwars verdiend zou hebben.