SERIE
Wanneer de Amerikaanse president Ronald Reagan beslist om over te gaan tot de plaatsing van Pershing-kernraketten in West-Duitsland, bereikt de diplomatieke spanning tussen de BRD en de DDR een hoogtepunt. Lenora Rauch (Maria Schrader), Oostduits cultuurattaché in Bonn, zit tot over haar oren in de spionagebranche, en heeft een briljant plannetje opgezet om diep in het hoofdcommando van de NAVO haar pion te plaatsen. Haar neef Martin (Jonas Nay) is een simpele piot die zijn legerdienst vervult, maar hij lijkt fysiek nogal op Moritz Stamm, een onbesproken Westduitse soldaat met nog zelfs geen parkeerboete op zijn strafblad, die uitverkoren is om als persoonlijke assistent van NAVO-generaal Wolfgang Edel (Ulrich Noethen) in dienst te treden. Min of meer tegen zijn zin wordt Martin gedwongen om de plaats van de soldaat in te nemen, terwijl de echte Stamm door de Oostduitse geheime politie om zeep wordt geholpen. Om zich te verzekeren van Martins medewerking heeft Lenore beloofd dat Martins moeder, haar zus Ingrid (Carina N. Wiese) bovenaan zal worden geplaatst op de lijst van mensen die zoals zij een dringende niertransplantatie nodig hebben. Het is maar een éénmalige opdracht, belooft tante Lenore: een paar geheime documenten in verband met de plaatsing van kernwapens fotograferen. Hoe moeilijk kan dat zijn?




Uiteraard voelt zelfs de stomste kijker aan dat het niet bij die éne keer blijft. Martin, die opereert onder de schuilnaam Kolibri, weet, eerder per toeval dan door groots spionagetalent, in de intieme sfeer van generaal Edel geheime documenten te bemachtigen waar ze in de DDR alleen maar van kunnen dromen dat ze op een presenteerblaadje worden aangereikt. Door zijn onkunde laat hij daarbij wel een spoor van lijken achter dat het niet meer mooi is, maar telkens weet hij zelf de dans te ontspringen, gewoonlijk door de schuld in iemand anders zijn schoenen te schuiven. Hij wordt daarbij geholpen door Karl Kramer (Godehard Giese), een andere Oostduitse spion die het tot vertrouweling van de generaal heeft geschopt, en rechtenprofessor Tobias Tischbier (Alexander Beyer), die in de vredesbeweging is geïnfiltreerd om het leven van de Duitse Bundeswehr zo zuur mogelijk te maken. Martin maakt kennis met Alex (Ludwig Trepte), de zoon van de generaal, die weliswaar onder vaders auspiciën ook carrière maakt bij de Bundeswehr, maar van wie het pacifistische gedachtengoed lijnrecht staat tegenover dat van zijn vader. De dochter van de generaal, Yvonne (Lisa Tomachewsky), zit dan weer in de sekte van Bhagwan. Kortom, de generaal is ook maar een mens die het thuis niet al te makkelijk heeft.




Naarmate zijn spionageopdracht vordert en Martin zich met zijn vals alias hoe langer hoe dieper in de geheimen van de NAVO bedolven wordt - ook de geheimen van meer lyrische aard, zoals het aantal keer dat de generaals naar de hoeren gaan - krijgt hij gewetensbezwaren wanneer hij merkt dat aan de andere kant van de grens ook maar gewoon mensen wonen die vrede nastreven, net als de Oostduitsers. Zijn opdrachtgever binnen de HVA, de Oostduitse geheime dienst, Walter Schweppenstette (Sylvester Groth), is echter paranoïde dat het knettert, en hij ziet ondanks Martins pogingen om hem gerust te stellen, in de NAVO-oefeningen een bewijs dat Amerika aanstuurt op een totale kernoorlog. Terugkeren naar de DDR is echter geen optie, want als Martin niet netjes doet wat men hem opdraagt, zal die nieuwe nier voor zijn moeder voor een andere keer zijn. Ook Martins vriendin Annett Schneider (Sonja Gerhardt), die zwanger is van zijn kind, zou wel eens plots haar job in het onderwijs kunnen verliezen als Martin niet gehoorzaamt. Onder het motto 'stank voor dank' is Annett intussen een relatie begonnen met één van Martins vrienden, Thomas (Vladimir Burlakov), maar ze komt in gewetensnood wanneer ze ontdekt dat Thomas samen met Martins moeder Ingrid in de kelder van het ouderlijk huis een illegale bibliotheek uitbaat waarin het duo boeken verspreidt zoals 1984 en De Goelag-archipel, werken waarvan de Oostduitse overheid liever heeft dat haar burgers ze niet leest. En in een land waar verklikken de enige sport is waarvoor men geen doping moet nemen om te winnen, moet zulks natuurlijk slecht aflopen...




Het echtpaar Jörg en Anna Winter, respectievelijk producent en auteur, schreven deze reeks als gezamelijk project voor RTL en Sundance, met het idee de reeks internationaal te verspreiden nu er ook in het Verenigd Koninkrijk een groeiende mate is voor niet-Engelstalig drama, waaronder Vlaamse producties als Clan en Salamander, en Bron | Broen en The Killing. Drama van Duitse bodem ontbreekt zoals gewoonlijk in dergelijke lijstjes op pijnlijke wijze, omdat er nogal eens meewarig wordt over gedaan. Stellen dat Deutschland '83 inslaat als een (atoom)bom is echter wellicht een understatement, en al wie oud genoeg is om de Koude Oorlog te hebben meegemaakt, zal allicht het spierballengerol langs beide kanten van het IJzeren Gordijn bekend in de oren klinken. De makers vermijden zorgvuldig de val om in clichés te trappen door alle Oostduitsers als geschifte intriganten te zien en alle Westduitsers een toonbeeld van Gründlichkeit. Jonas Nay is als Oostduitse spion het meest menselijke personage uit de cast, en als hij al verantwoordelijk is voor de doden die bij bosjes vallen, dan is dat niet zozeer zijn eigen schuld, dan wel die van zijn oversten die zijn hand omwringen terwijl ze zijn moeder en vriendin in de tang hebben. Ulrich Noethen is dan weer als generaal een feilbaar iemand, die zijn huwelijk niet helemaal op orde heeft, en een uiterst verstoorde relatie met zijn kinderen heeft. Ook de manier waarop Reagan zijn atoomprogramma aan de Bondsrepubliek opdrong, met een nooit geziene tegenbeweging in de slipstream, wordt met de nodige nuchterheid aangehaald, en je kan inderdaad als kijker begrip opbrengen dat de modale Oostduitser zich daardoor geïntimideerd voelde. Schweppenstette probeert bijvoorbeeld regelmatig op Martins in te praten dat een nucleair conflict een nare dood zal betekenen voor zijn vriendin en zijn ongeboren kind. Anderzijds zijn enkele van de nevenpersonages weer wél wat bij de haren gesleurd. De voornaamste infiltrant in de vredesbeweging is niet alleen agent voor de Sovjets, maar ook nog eens een homo met de dan nog onbekende ziekte AIDS, die en passant nog een paar mensen uit zijn entourage opzadelt met een onprettige ziekte.




De reeks, die grossiert in een bizarre mengeling van nagelbijtende thriller en zwarte komedie, kreeg wonderwel meer erkenning buiten Duitsland dan in de eigen Heimat, want tegen het einde van het eerste seizoen zakten de kijkcijfers als een Herrenpudding in elkaar. Deutschland '83 is een rollercoaster vol adrenaline, waarbij je stiekem zit te supporteren voor de 'vijand', je vergaapt aan de retro-stijl van de eerste helft van de jaren 80, compleet met Trabantjes, de eerste walkmans, televisies die er uitzagen als een aquarium en limonademerken die al lang dood en begraven zijn, en intussen kan je nog eens in uitgesteld relais genieten van een uiterst goed gekozen bloemlezing van de topdertig uit 1983, met onder meer New Order, Tears For Fears, Nena, Grace Jones, Eurythmics en Duran Duran, met als steeds weerkerende thema het nummer Major Tom van Peter Schilling, weliswaar in een Engelse versie. De manier waarop historische feiten uiterst geraffineerd worden versmolten met fictie, en waarop de details in beeld gebracht worden van een surrealistisch land dat alleen nog maar bestaat in geschiedenisboekjes, is amusant en leerrlijk tegelijkertijd; de generatie van jongeren van vandaag kan inderdaad moeilijk de waanzin van de koude oorlog inschatten, en de menselijke aanpak om dit aan een fictieverhaal op te hangen, werkt alleszins drempelverlagend. In 2018 volgt een tweede seizoen dat toepasselijk Deutschland '86 zal heten, en het is uiteraard de bedoeling dat de trilogie wordt afgesloten met Deutschland '89, over het cruciale jaar waarin de communistische DDR-dictatuur ophield te bestaan.




BEELD EN GELUID
Wat in Duitsland blijkbaar kan, kan hier niet. De Duitsers krijgen een mooie Blu-rayrelease van de reeks, en wij moeten het stellen met een dvd. Nochtans is de beeldkwaliteit zeker niet slecht te noemen: de koele, minimalistische stijl van de DDR contrasteert mooi met het iets barokkere westen. Eén van de afleveringen speelt zich grotendeels in een bordeel af, waar de details van het kitscherig interieur goed tot hun recht komen. De Duitse Dolby Digital 5.1-track is goed verstaanbaar en de vertaling accuraat; enkele van de geluidseffecten zijn prettig om te aanhoren, maar ik maak wel voorbehoud bij de PAL-speedup die in nummers als Mad World van Tears For Fears iets te veel opvalt.




EXTRA'S
De bonussectie op de derde schijf bevat redelijk wat leuk achtergrondmateriaal. In Making of: Why should you watch Deutschland? (2:26) vertellen bedenkers Jörg en Anna Winter en enkele van de acteurs wat de unique selling position van de serie is. In Making of: Filming with Jonas (4:12) volgen we de hoofdrolspeler bij het filmen van de bomaanslag op het Maison de France door superterrorist Carlos de Jakhals. In Making of: Martin-Moritz's character (4:00) vertelt Jonas Nay hoe hij zich op zijn rol voorbereidde, maar je ziet vooral een montage van beelden waar Moritz Stamm alias Martin Rauch slaag incasseert. Sylvester Groth doet ongeveer hetzelfde voor de nurkse Stasi-officier in Making of: Schweppenstette's character" (2:54), maar deze bijdrage bevat een knoert van een plotspoiler. In Making of: Series overview (4:54) vertelt het echtpaar Winter waar het zijn inspiratie vandaan heeft gehaald, en Making of: Set design (3:50) toont ons het huzarenstukje van het recreëren van de DDR uit de jaren 80; hiervoor werd onder meer een authentieke voormalige Stasi-kazerne gebruikt.




Al deze featurettes zijn voornamelijk Duits gesproken; enkel de Winters spreken Engels. The cast (11:20) en The creators (12:47) zijn dan weer Engelstalige featurettes die voornamelijk als publiciteit voor buitenlandse zenders dienen. In de eerste featurette vertellen voornamelijk Jonas May, Sonja Gerhardt en Ludwig Trepte hun idee over de DDR-periode, en in de tweede doen de Winters hetzelfde. Hun inzichten over de manier waarop de Stasi opereerde in de tijd dat computers nog grotendeels sciencefiction waren, zijn verhelderend - onder meer staan op gegeven ogenblik de lanceerplannen van de NAVO op een aftandse floppy disk, en heeft de Stasi geen enkele computer waarin die kan gelezen worden. In Goethe Institut: The panel (21:02) houden cast en crew een panelgesprek ter promotie van de reeks op Sundance na een persscreening van de eerste aflevering. Al het bonusmateriaal is echter netjes Nederlands ondertiteld.




CONCLUSIE
Deutschland '83 macht verdammt viel Spaß! De maffe avonturen van Oost-Duitslands meest onwaarschijnlijke spion bewijzen dat, in tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, je jezelf met Duitsers een kriek kan lachen! Vooraleer u zich op de bank neervlijt voor een portie bingewatch, best wel even het meubilair inspecteren op afluisterapparatuur!